Hoofdstuk 7: Toetsing en evaluatie
7.1 Spellingtoetsen
Een dictee is een toets. Een goede toets voldoet aan de volgende eisen:
- Validiteit: een dictee toetst alleen spellingvaardigheid en geen andere vaardigheden. Meestal
zijn dat een vast aantal woorden.
- Objectiviteit: een dictee geeft geen misverstand over de interpretatie van fouten. Een
signaaldictee bepaalt het beginniveau van de leerling. Een controledictee toetst de
beheersing van de spelling.
- Betrouwbaarheid: Het dictee wordt onder alle omstandigheden hetzelfde gescoord.
Naast het dictee kun je een invuloefening of schriftelijke taaluitingen gebruiken als toets. Dit laatste
gebeurt weinig hoewel het foutloos kunnen formuleren in een zelf geschreven tekst wel een einddoel
is voor het basisonderwijs.
Dictees zijn meestal gebonden aan methode. Daarnaast zijn er ook niet-methode gebonden toetsen /
gestandaardiseerde toetsen:
7.1.1 Het PI-dictee
Ontwikkeld door Pedologisch Instituut Amsterdam. 135 zelfstandige naamwoorden die verdeeld zijn
over 9 blokken. Zo bevat blok 40 de spellingcategorieën van een leerling na 40 maanden onderwijs:
eind groep 6.
Er kan een kwalitatieve analyse worden gemaakt van het dictee: kijken naar hoeveel goed. Dit wordt
gekoppeld aan een zogenoemde percentielscore: getal dat aangeeft hoeveel procent van de
leerlingen in de normgroep een lagere score heeft gehaald dan de getoetste leerling. Als dat getal 8%
is dan wil dat zeggen dat 8% van de normgroep het slechter heeft gemaakt. Dat is dus slecht.
Daarna maak je een kwalitatieve analyse: beheersing van spellingcategorieën. Op scoreformulier
staat achter elk woord de mogelijke fouten, gekoppeld aan de spellingcategorie.
Je begint bij Blok 5 (vijf maanden onderwijs). Heeft een leerling tijdens het dictee acht of minder
woorden goed heeft word het dictee afgebroken. Als een leerling acht of meer woorden goed heeft
ga je naar Blok 10. Zo ga je door met afbreekregel tot hij te veel fouten maakt.
7.1.2 Cito LOVS Spelling
Leerling- en onderwijsvolgsysteem Spelling maakt deel uit van leerlingvolgsysteem van het Cito.
Systeem van toetsen en registratiemiddelen om de vorderingen van de leerlingen over een aantal
leerjaren te peilen.
De toets bestaat uit drie onderdelen, waarvan elke leerling er twee maakt. Alle leerlingen maken de
startmodule, de minder goede spellers maken de vervolgmodule 1 en de betere spellers maken de
vervolgmodule 2. Startmodule bestaat uit dictee van 25 woorden. Leerlingen met score lager dan 15
krijgen vervolgmodule 1. Leerlingen met score van 16 of hoger krijgen vervolg module 2.
Op basis van de twee toetsen worden de vaardigheidsscore en niveau bepaald. Een leerling die op
M5 Start en Vervolg 139 woorden goed heeft gespeld krijgt een vaardigheidsscore van 126 en zit in
niveau B of lll.
Toetsen kunnen klassikaal worden afgenomen, maar ook individueel op de computer.
7.2 Analyseren van spelfouten
Bij een taakanalyse tel je het aantal fouten van de leerling. Bij een score van 80 procent goed
beheerst het kind de spellingtaak. Bij een procesanalyse kijk je naar de wijze waarop het kind met de
spellingtaak omgaat. Je let op de houding en de manier waarop het kind leert en informatie verwerkt.
Een instructieanalyse gaat na of de instructie van de leerkracht de oorzaak is van de spelfout.
, Het analyseren van spelfouten doen we in de volgende stappen:
- A: Vaststellen van de fouten
- B: Fouten registreren
- C: Analyse van de fouten
- D: Remediëring
Een andere vorm van foutenanalyse is de foutenanalyse naar didactische aanpak:
- Oriëntatiefouten zijn fouten op auditief en visueel niveau waarbij kinderen zich vergissen in
klanken of lettervormen.
- Regelfouten zijn fouten in het gebruik van spellingregels.
- Fonetische fouten zijn fouten waarbij het kind alleen op het gehoor spelt.
- Materiaalfouten zijn fouten die te verklaren zijn door ons taalsysteem.
- Niet nader te analyseren fouten zijn fouten die niet goed te verklaren zijn.
-
Bij een foutanalyse naar strategiegebruik koppel je de fouten aan de strategie die in de methode
wordt aangeboden.
7.3 Problemen bij het interpreteren van spelfouten
Het is lastig om vast te stellen om wat voor fout het gaat. Een schrijffout is een fout door het
handschrift van de leerling. Een slordigheidfout is een spelfout van de leerling waarbij je als
leerkracht zeker weet dat de leerlingen spelling wel beheerst. Een spelfout is een fout die de leerling
maakt en bij het nakijken van zijn werk niet ziet.
Foutenanalyses zijn niet objectief. Er zijn meerdere interpretaties mogelijk/
Foutenanalyses zijn niet altijd valide. De toets vorm kan van invloed zijn. Kinderen scoren over het
algemeen bij een woorddictee beter dan bij een zinsdictee.
7.4 Corrigeren van spelfouten
Het is beter om bij spelfouten van leerlingen de goede vorm op te schrijven dan fouten alleen maar
aan te strepen. Zelfcorrectie door de leerlingen is ook een goede manier.
7.1 Spellingtoetsen
Een dictee is een toets. Een goede toets voldoet aan de volgende eisen:
- Validiteit: een dictee toetst alleen spellingvaardigheid en geen andere vaardigheden. Meestal
zijn dat een vast aantal woorden.
- Objectiviteit: een dictee geeft geen misverstand over de interpretatie van fouten. Een
signaaldictee bepaalt het beginniveau van de leerling. Een controledictee toetst de
beheersing van de spelling.
- Betrouwbaarheid: Het dictee wordt onder alle omstandigheden hetzelfde gescoord.
Naast het dictee kun je een invuloefening of schriftelijke taaluitingen gebruiken als toets. Dit laatste
gebeurt weinig hoewel het foutloos kunnen formuleren in een zelf geschreven tekst wel een einddoel
is voor het basisonderwijs.
Dictees zijn meestal gebonden aan methode. Daarnaast zijn er ook niet-methode gebonden toetsen /
gestandaardiseerde toetsen:
7.1.1 Het PI-dictee
Ontwikkeld door Pedologisch Instituut Amsterdam. 135 zelfstandige naamwoorden die verdeeld zijn
over 9 blokken. Zo bevat blok 40 de spellingcategorieën van een leerling na 40 maanden onderwijs:
eind groep 6.
Er kan een kwalitatieve analyse worden gemaakt van het dictee: kijken naar hoeveel goed. Dit wordt
gekoppeld aan een zogenoemde percentielscore: getal dat aangeeft hoeveel procent van de
leerlingen in de normgroep een lagere score heeft gehaald dan de getoetste leerling. Als dat getal 8%
is dan wil dat zeggen dat 8% van de normgroep het slechter heeft gemaakt. Dat is dus slecht.
Daarna maak je een kwalitatieve analyse: beheersing van spellingcategorieën. Op scoreformulier
staat achter elk woord de mogelijke fouten, gekoppeld aan de spellingcategorie.
Je begint bij Blok 5 (vijf maanden onderwijs). Heeft een leerling tijdens het dictee acht of minder
woorden goed heeft word het dictee afgebroken. Als een leerling acht of meer woorden goed heeft
ga je naar Blok 10. Zo ga je door met afbreekregel tot hij te veel fouten maakt.
7.1.2 Cito LOVS Spelling
Leerling- en onderwijsvolgsysteem Spelling maakt deel uit van leerlingvolgsysteem van het Cito.
Systeem van toetsen en registratiemiddelen om de vorderingen van de leerlingen over een aantal
leerjaren te peilen.
De toets bestaat uit drie onderdelen, waarvan elke leerling er twee maakt. Alle leerlingen maken de
startmodule, de minder goede spellers maken de vervolgmodule 1 en de betere spellers maken de
vervolgmodule 2. Startmodule bestaat uit dictee van 25 woorden. Leerlingen met score lager dan 15
krijgen vervolgmodule 1. Leerlingen met score van 16 of hoger krijgen vervolg module 2.
Op basis van de twee toetsen worden de vaardigheidsscore en niveau bepaald. Een leerling die op
M5 Start en Vervolg 139 woorden goed heeft gespeld krijgt een vaardigheidsscore van 126 en zit in
niveau B of lll.
Toetsen kunnen klassikaal worden afgenomen, maar ook individueel op de computer.
7.2 Analyseren van spelfouten
Bij een taakanalyse tel je het aantal fouten van de leerling. Bij een score van 80 procent goed
beheerst het kind de spellingtaak. Bij een procesanalyse kijk je naar de wijze waarop het kind met de
spellingtaak omgaat. Je let op de houding en de manier waarop het kind leert en informatie verwerkt.
Een instructieanalyse gaat na of de instructie van de leerkracht de oorzaak is van de spelfout.
, Het analyseren van spelfouten doen we in de volgende stappen:
- A: Vaststellen van de fouten
- B: Fouten registreren
- C: Analyse van de fouten
- D: Remediëring
Een andere vorm van foutenanalyse is de foutenanalyse naar didactische aanpak:
- Oriëntatiefouten zijn fouten op auditief en visueel niveau waarbij kinderen zich vergissen in
klanken of lettervormen.
- Regelfouten zijn fouten in het gebruik van spellingregels.
- Fonetische fouten zijn fouten waarbij het kind alleen op het gehoor spelt.
- Materiaalfouten zijn fouten die te verklaren zijn door ons taalsysteem.
- Niet nader te analyseren fouten zijn fouten die niet goed te verklaren zijn.
-
Bij een foutanalyse naar strategiegebruik koppel je de fouten aan de strategie die in de methode
wordt aangeboden.
7.3 Problemen bij het interpreteren van spelfouten
Het is lastig om vast te stellen om wat voor fout het gaat. Een schrijffout is een fout door het
handschrift van de leerling. Een slordigheidfout is een spelfout van de leerling waarbij je als
leerkracht zeker weet dat de leerlingen spelling wel beheerst. Een spelfout is een fout die de leerling
maakt en bij het nakijken van zijn werk niet ziet.
Foutenanalyses zijn niet objectief. Er zijn meerdere interpretaties mogelijk/
Foutenanalyses zijn niet altijd valide. De toets vorm kan van invloed zijn. Kinderen scoren over het
algemeen bij een woorddictee beter dan bij een zinsdictee.
7.4 Corrigeren van spelfouten
Het is beter om bij spelfouten van leerlingen de goede vorm op te schrijven dan fouten alleen maar
aan te strepen. Zelfcorrectie door de leerlingen is ook een goede manier.
