Bongaards, B. & Sas, J. (2016). Praktijkboek passend onderwijs. Houten: Noordhoff. Blz. 22 t/m 35,
Horeweg, A. (2021). Handboek gedrag op school. Uitgeverij Pica. Boek 1 H3 t/m 5, Boek 2 H6, 7, 9, 12, Boek 3
H13 en 15.
Pameijer, J. (2017). Handelingsgericht werken: samenwerken aan schoolsucces. Den Haag: Acco. H1 en H2.
,Inhoudsopgave
1.5 weer samen naar school........................................................................................................................................................ 5
1.6 de gevolgen WSNS-beleid................................................................................................................................................... 6
1.7 reorganisatie speciaal onderwijs........................................................................................................................................ 7
1.8 inclusief onderwijs................................................................................................................................................................. 9
1.9 Passend onderwijs................................................................................................................................................................ 10
H3 ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder).......................................................................................................... 11
3.1 kenmerken.............................................................................................................................................................................. 12
3.2 prevalentie............................................................................................................................................................................. 14
3.3 comorbiditeit........................................................................................................................................................................ 14
3.4 meisjes met ADHD.............................................................................................................................................................. 15
3.5 wat kun je doe in de klas?.................................................................................................................................................. 16
3.6 ADHD en leren...................................................................................................................................................................... 17
3.7 vermijd een negatieve spiraal........................................................................................................................................... 18
3.8 medicijnen in de klas........................................................................................................................................................... 18
3.9 de overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs.....................................................................................19
H4 ADD............................................................................................................................................................................................. 19
4.1 kenmerken.............................................................................................................................................................................. 19
4.2 comorbiditeit........................................................................................................................................................................ 20
4.3 wat kun je doen in de klas?............................................................................................................................................... 20
4.4 ADD en leren........................................................................................................................................................................ 20
H5 zelfregulatie en executieve functies (uitvoerende regelfuncties).............................................................................22
5.1 kenmerken van zelfregulatie............................................................................................................................................. 22
5.2 hoe ontwikkelt de zelfregulatie zich?............................................................................................................................ 22
5.3 wat merk je in de klas bij een zwakke zelfregulatie?................................................................................................23
5.4 wat kun je doen in de klas om zelfsturing te bevorderen?.......................................................................................23
5.5 kenmerken van de executieve functies.......................................................................................................................... 24
5.6 de executeive functie nader uitgewerkt....................................................................................................................... 25
5.7 Hoe ontwikkelen executieve functies zich?.................................................................................................................. 28
5.8 wat merk je in de klas bij zwakke EF............................................................................................................................. 28
5.9 wat kun je doen in de klas om EF te bevorderen......................................................................................................... 28
H6 ASS (autisme spectrum stoornis)....................................................................................................................................... 29
6.1 kenmerken............................................................................................................................................................................. 29
6.2 prevalentie............................................................................................................................................................................. 31
6.3 comorbiditeit........................................................................................................................................................................ 31
6.4 Wat zie je in de klas?......................................................................................................................................................... 31
, 6.5 Wat kun je doen in de klas?.............................................................................................................................................. 32
6.6 op weg naar een meltdown of shutdown......................................................................................................................... 36
H7 DCD (Developmental coordination disorder)..................................................................................................................... 37
7.1 kenmerken............................................................................................................................................................................. 37
7.2 prevalentie............................................................................................................................................................................ 38
7.3 comorbiditeit........................................................................................................................................................................ 38
7.4 wat zie je In de klas?......................................................................................................................................................... 38
7.5 Wat kun je doen in de klas?.............................................................................................................................................. 40
H9 faalangst..................................................................................................................................................................................... 41
9.1 kenmerken.............................................................................................................................................................................. 41
9.2 prevalentie............................................................................................................................................................................ 43
9.3 comorbiditeit........................................................................................................................................................................ 43
9.4 wat merk je in de klas?...................................................................................................................................................... 43
9.5 wat kun je doen in de klas?............................................................................................................................................... 44
H12 (hoog) begaafdheid................................................................................................................................................................ 46
12.1 kenmerken............................................................................................................................................................................ 46
12.2 prevalentie.......................................................................................................................................................................... 47
12.3 dubbel bijzonder............................................................................................................................................................... 47
12.4 Wat zie je in de klas?....................................................................................................................................................... 48
12.5 wat kun je doen in de klas?............................................................................................................................................. 49
H13 Trauma en ace’s (adverse childhood experiences)......................................................................................................... 50
13.1 kenmerken............................................................................................................................................................................ 50
13.2 prevalentie.......................................................................................................................................................................... 53
13.3 comorbiditeit...................................................................................................................................................................... 53
13.4 Wat zie je in de klas?....................................................................................................................................................... 53
13.5 wat kun je doen in de klas?............................................................................................................................................. 54
13.6 valkuilen............................................................................................................................................................................... 55
H15 agressie.................................................................................................................................................................................... 56
15.1 kenmerken............................................................................................................................................................................ 56
15.2 prevalentie.......................................................................................................................................................................... 58
15.3 wat zie je in de klas?........................................................................................................................................................ 58
15.4 Wat kun je doen in de klas?............................................................................................................................................ 59
H1 Handelingsgericht werken en passend onderwijs: inleiding...........................................................................................62
1.2 HGW: kosten en baten?..................................................................................................................................................... 62
1.3 HGW en Passend onderwijs............................................................................................................................................... 62
1.4 Onderwijs- en ondersteuningsroute................................................................................................................................ 63
, H2 uitgangspunten handelingsgericht werken......................................................................................................................... 64
2.2 HGW is doelgericht............................................................................................................................................................ 64
2.3 Het gaat om wisselwerking en afstemming................................................................................................................... 65
2.4 onderwijs behoeften staan centraal.............................................................................................................................. 66
2.5 leerkrachten maken het verschil, ouders doen er evenzeer toe.............................................................................67
2.6 positieve aspecten van leerlingen, leerkrachten en ouders zijn van groot belang..............................................68
2.7 betrokkenen werken constructief samen...................................................................................................................... 69
2.8 de werkwijze is systematisch en transparant.............................................................................................................. 69
2.9 ter afronding........................................................................................................................................................................ 70