Oncologie
1. Inleiding
1.1 Oncologische epidemiologie
= 1 van de meest voorkomende aandoeningen
= 2de belangrijkste oorzaak van morbiditeit en mortaliteit
Tendensen
- Kanker komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen
- Kanker treft vooral ouderen
- Bij mannen stijgt de incidentie vanaf 55 jaar, bij vrouwen vanaf 40 jaar
- Voor de leeftijd van 55 jaar is de incidentie van vrouwen hoger dan bij mannen ➔ vanaf
55 jaar is dit omgekeerd
- Op 65 jaar is het risico op ontwikkelen van kanker tweemaal hoger bij mannen dan bij
vrouwen
- Minder dan 1% van alle kankers doen zich voor op kinder- en adolescentenleeftijd
- Verwachtingen van het aantal nieuwe kankergevallen stijgt
- Mensen met kanker overleven langer
1.2 Stichting tegen kanker
= instelling die gegevens over alle nieuwe kankerdiagnoses in België, en de follow-up ervan
verzamelt en registreert.
- Registreren van incidentiecijfers
- Verzamelen van anatomopathologische testresultaten
- Creëert daarmee een centraal cyto-histopathologisch register
- Gegevens uit Vlaanderen, Wallonië en Brussel
- Publiceert rapporten met info over:
o Frequentie van voorkomen
o Incidentie in ≠ leeftijdsgroepen
o Geografische ≠
o Evoluties in de tijd van ≠ kankertypes
KB betreffende de normen voor zorgprogramma’s oncologische basiszorg en
zorgprogramma’s oncologie.
= elk ZH die kankerpatiënten behandelt + diensten voor anatomopathologie zijn verplicht deel
te nemen aan kankerregistratie.
Pagina - 1 - van 72
,1.3 Prognose
= vaak uitgedrukt met een vijfjaars- of tienjaarsoverleving (x%)
Na 5 of 10 jaar is er statistisch gezien nog x% kans om in leven te zijn
Vb. een gemiddelde vijfjaarsoverleving van 71% = na 5 jaar bestaat er nog gemiddeld 71%
kans dat je in leven bent.
Beïnvloedende factoren:
1. Type kanker
2. Tijdstip van diagnose: hoe vroeger het moment van diagnose en de start van de
behandeling, hoe hoger de kans op overleving
3. Stadium: hoe lager het stadium, hoe beter de 5 jaars overleving
Er zijn ≠ situaties en gevolgen mogelijk na de behandeling van kanker:
- Remissieperiode: kan volledig of gedeeltelijk zijn
o Partiële remissie
= Door de behandeling treedt er een tijdelijke vermindering van de
ziekteverschijnselen of oncologische aandoening op
o Complete remissie
= Er is geen enkele aanwijzing coor de aanwezigheid van maligne cellen.
➔ hoe langer de remissie aanhoudt, hoe groter de kans op volledig herstel
- Recidief
= kan optreden na een periode van complete remissie
= de patiënt wordt opnieuw ziek, terwijl hij eerst genezen was
o Lokaal recidief: primaire ziekteplaats
o Regionaal recidief: in de omgeving van de primaire ziektelocatie
o Metastasen op afstand: van de oorspronkelijke ziektelocatie
o Combinatie van voorgaande
- Progressie:
= de ziekte neemt toe nadat een toestan van partiële remissie bereikt werd of de
behandeling vertoont geen beterschap.
o Lokaal: groei van primaire tumor
o Regionaal: toename van de klieren in de buurt van de primaire tumor
o Metastasen op afstand
Pagina - 2 - van 72
,2. Wat is kanker?
2.1 Oncogenese
= proces van het ontstaan van kwaadaardige tumoren
Normale weefsels
Door ontelbare reguleringsmechanismen (bepaald in het DNA van elke cel), deze genen
bepalen wanneer een cel moet delen en wanneer niet.
Carcinogenese
= specifieke vorm van oncogenese die het ontstaan van maligne epitheliale gezwellen
aanduidt.
A. Celdeling
o Proces van celgroei door celdeling
o 2 fasen
▪ Interfase
▪ Mitose
o Eindresultaat
▪ 2 nieuwe dochtercellen met identiek erfelijk materiaal
o Gereguleerd door cyclines
B. Necrose
o De cel gaat onvoorzien kapot
o Waarom?
▪ Te weinig voedingsbestanddelen
▪ Te weinig zuurstof
▪ Externe factoren (straling, temperatuur,)
C. Apoptose
o Geprogrammeerde celdood
o Zelfmoord van de cel door P-53 eiwit
o Wanneer?
▪ Bij beschadiging genetisch materiaal
▪ Therapeutisch
Pagina - 3 - van 72
, Controlemechanismen
o Door de cel zelf
▪ Correctie of cel vernietiging
• Wanneer genetisch materiaal beschadigd is
• Wanneer celdeling niet correct verliep
▪ Angiogenese
o Vanuit de onmiddellijke omgeving of van op afstand (groeifactoren)
▪ Verhoogde aanmaak bij
• Bloedverlies
• Infectie
• Wondheling
• Gedeeltelijke leverressectie
▪ Groeifactoren
• Hormonen
• Hematopoïetische groeifactoren
o EPO bij bloeding
o G-CSF bij neutropenie
Fysiologie:
= evenwicht tussen mitose en apoptose door controlemechanismen
Kanker
= controlemechanismen falen wat leidt tussen onevenwicht tussen mitose en apoptose
o Meer cellen gevormd, dan er afgebroken worden
o Kanker ontstaat door mutaties in de genen t.g.v.
▪ Toeval
▪ Carcinogenen: schadelijke omgevingsfactoren
▪ Erfelijke afwijkingen
▪ Falen van beschermingssysteem (reparatiegenen)
➔ door mutaties kan een cel zich transformeren in een tumorcel
o Vaak is er een accumulatie van meerdere gendefecten
o Kan langdurig proces zijn van 5 tot 10 jaar of meer
2.1.1 Betrokkenheid van genen
ONCOGENEN
= genen die coderen voor een eiwit dat celdeling en celgroei stimuleert
o Bij activatie ➔ groen licht om DNA bij te maken
o Spelen een rol bij het ontstaan van kanker wanneer er mutatie optreedt
o Kunnen veranderen in oncogen (= gen dat kanker veroorzaakt)
o Leidt tot extra activiteit of over expressie
o Cel gaat abnormaal delen en groeien
Pagina - 4 - van 72
1. Inleiding
1.1 Oncologische epidemiologie
= 1 van de meest voorkomende aandoeningen
= 2de belangrijkste oorzaak van morbiditeit en mortaliteit
Tendensen
- Kanker komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen
- Kanker treft vooral ouderen
- Bij mannen stijgt de incidentie vanaf 55 jaar, bij vrouwen vanaf 40 jaar
- Voor de leeftijd van 55 jaar is de incidentie van vrouwen hoger dan bij mannen ➔ vanaf
55 jaar is dit omgekeerd
- Op 65 jaar is het risico op ontwikkelen van kanker tweemaal hoger bij mannen dan bij
vrouwen
- Minder dan 1% van alle kankers doen zich voor op kinder- en adolescentenleeftijd
- Verwachtingen van het aantal nieuwe kankergevallen stijgt
- Mensen met kanker overleven langer
1.2 Stichting tegen kanker
= instelling die gegevens over alle nieuwe kankerdiagnoses in België, en de follow-up ervan
verzamelt en registreert.
- Registreren van incidentiecijfers
- Verzamelen van anatomopathologische testresultaten
- Creëert daarmee een centraal cyto-histopathologisch register
- Gegevens uit Vlaanderen, Wallonië en Brussel
- Publiceert rapporten met info over:
o Frequentie van voorkomen
o Incidentie in ≠ leeftijdsgroepen
o Geografische ≠
o Evoluties in de tijd van ≠ kankertypes
KB betreffende de normen voor zorgprogramma’s oncologische basiszorg en
zorgprogramma’s oncologie.
= elk ZH die kankerpatiënten behandelt + diensten voor anatomopathologie zijn verplicht deel
te nemen aan kankerregistratie.
Pagina - 1 - van 72
,1.3 Prognose
= vaak uitgedrukt met een vijfjaars- of tienjaarsoverleving (x%)
Na 5 of 10 jaar is er statistisch gezien nog x% kans om in leven te zijn
Vb. een gemiddelde vijfjaarsoverleving van 71% = na 5 jaar bestaat er nog gemiddeld 71%
kans dat je in leven bent.
Beïnvloedende factoren:
1. Type kanker
2. Tijdstip van diagnose: hoe vroeger het moment van diagnose en de start van de
behandeling, hoe hoger de kans op overleving
3. Stadium: hoe lager het stadium, hoe beter de 5 jaars overleving
Er zijn ≠ situaties en gevolgen mogelijk na de behandeling van kanker:
- Remissieperiode: kan volledig of gedeeltelijk zijn
o Partiële remissie
= Door de behandeling treedt er een tijdelijke vermindering van de
ziekteverschijnselen of oncologische aandoening op
o Complete remissie
= Er is geen enkele aanwijzing coor de aanwezigheid van maligne cellen.
➔ hoe langer de remissie aanhoudt, hoe groter de kans op volledig herstel
- Recidief
= kan optreden na een periode van complete remissie
= de patiënt wordt opnieuw ziek, terwijl hij eerst genezen was
o Lokaal recidief: primaire ziekteplaats
o Regionaal recidief: in de omgeving van de primaire ziektelocatie
o Metastasen op afstand: van de oorspronkelijke ziektelocatie
o Combinatie van voorgaande
- Progressie:
= de ziekte neemt toe nadat een toestan van partiële remissie bereikt werd of de
behandeling vertoont geen beterschap.
o Lokaal: groei van primaire tumor
o Regionaal: toename van de klieren in de buurt van de primaire tumor
o Metastasen op afstand
Pagina - 2 - van 72
,2. Wat is kanker?
2.1 Oncogenese
= proces van het ontstaan van kwaadaardige tumoren
Normale weefsels
Door ontelbare reguleringsmechanismen (bepaald in het DNA van elke cel), deze genen
bepalen wanneer een cel moet delen en wanneer niet.
Carcinogenese
= specifieke vorm van oncogenese die het ontstaan van maligne epitheliale gezwellen
aanduidt.
A. Celdeling
o Proces van celgroei door celdeling
o 2 fasen
▪ Interfase
▪ Mitose
o Eindresultaat
▪ 2 nieuwe dochtercellen met identiek erfelijk materiaal
o Gereguleerd door cyclines
B. Necrose
o De cel gaat onvoorzien kapot
o Waarom?
▪ Te weinig voedingsbestanddelen
▪ Te weinig zuurstof
▪ Externe factoren (straling, temperatuur,)
C. Apoptose
o Geprogrammeerde celdood
o Zelfmoord van de cel door P-53 eiwit
o Wanneer?
▪ Bij beschadiging genetisch materiaal
▪ Therapeutisch
Pagina - 3 - van 72
, Controlemechanismen
o Door de cel zelf
▪ Correctie of cel vernietiging
• Wanneer genetisch materiaal beschadigd is
• Wanneer celdeling niet correct verliep
▪ Angiogenese
o Vanuit de onmiddellijke omgeving of van op afstand (groeifactoren)
▪ Verhoogde aanmaak bij
• Bloedverlies
• Infectie
• Wondheling
• Gedeeltelijke leverressectie
▪ Groeifactoren
• Hormonen
• Hematopoïetische groeifactoren
o EPO bij bloeding
o G-CSF bij neutropenie
Fysiologie:
= evenwicht tussen mitose en apoptose door controlemechanismen
Kanker
= controlemechanismen falen wat leidt tussen onevenwicht tussen mitose en apoptose
o Meer cellen gevormd, dan er afgebroken worden
o Kanker ontstaat door mutaties in de genen t.g.v.
▪ Toeval
▪ Carcinogenen: schadelijke omgevingsfactoren
▪ Erfelijke afwijkingen
▪ Falen van beschermingssysteem (reparatiegenen)
➔ door mutaties kan een cel zich transformeren in een tumorcel
o Vaak is er een accumulatie van meerdere gendefecten
o Kan langdurig proces zijn van 5 tot 10 jaar of meer
2.1.1 Betrokkenheid van genen
ONCOGENEN
= genen die coderen voor een eiwit dat celdeling en celgroei stimuleert
o Bij activatie ➔ groen licht om DNA bij te maken
o Spelen een rol bij het ontstaan van kanker wanneer er mutatie optreedt
o Kunnen veranderen in oncogen (= gen dat kanker veroorzaakt)
o Leidt tot extra activiteit of over expressie
o Cel gaat abnormaal delen en groeien
Pagina - 4 - van 72
