Sociale Psychologie
De wetenschappelijke studie van hoe menselijke gedachten, gevoelens en gedrag worden
beïnvloed door de (daadwerkelijke of voorgestelde) aanwezigheid van anderen.
Grondslagen Sociale Psychologie
Invloed van de Sociale omgeving
Social construals
Heider & Simmel (1944)
o De mens construeert een eigen sociale realiteit, vaak op basis van
persoonlijkheidseigenschappen
Fundamentele attributiefout
Lee Ross
o Aanname dat gedrag wordt veroorzaakt door persoonlijkheidseigenschappen
Self-fulfilling Prophecy
Pygmalion-effect (Ovidius)
o (on)geloof in een persoon maakt dat het (on)geloof realiteit wordt
Men zoekt bevestiging van de eerste indruk (“zie je wel!”)
Cold – hot empathy gap
Loewenstein (1996)
o Empathie opbrengen zonder eigen voorstelling (ervaring) is moeilijk
De mens is een sociaal dier
De mens reageert sterk op de omgeving, en is overeenkomstig met hoge primaten
Kurt Lewin (grondlegger Sociale Psychologie)
o Veldtheorie van Lewin
“Wij mensen bevinden zich in een voortdurend veranderend krachtveld waarin
verschillende krachten (vanuit onszelf en anderen) op ons worden uitgeoefend”.
Menselijke psychologie is een functie van de persoonlijkheid en de situatie
Denken/doen/voelen = F(Persoon x Situatie)
Situatie = perceptie van de situatie
Basisprincipe Sociale Psychologie
Informatieverwerking op 2 manieren
GECONTROLEERD AUTOMATISCH
Systematisch Systematisch Heuristisch = oppervlakkig,
afgaan van gefilterd via
feiten ‘vuistregels’,
automatische piloot
Hele plaatje Centraal Perifeer Confirmation Bias
bekijken, Enkel vragen stellen
falsificeren van die onze hypothese
de hypothese bevestigen
Gebaseerd op Realistisch Experiënteel Hindsight Bias
de realiteit, Mensen veranderen
geen hun opinie after-the
ontkenning fact om in een beter
licht te worden
geplaatst
,Gebruik afhankelijk van:
Willen (motivatie/belang/tijdsduur/zelf-gerelateerd)
Kunnen (voldoende informatie/cognitieve capaciteit)
Schema’s en heuristieken zijn ‘makkelijk’
Sociale Beïnvloeding
Conformiteit
= verandering in iemands gedrag als gevolg van reële of ingebeelde invloed van anderen
o Sociale normen
= impliciete/expliciete regels die een groep hanteert voor acceptabel gedrag en
acceptabele waarden en opvattingen
Bibb Latané
Social Impact Theory
Sociale beïnvloeding is afhankelijk van:
o Aantal anderen dat de druk uitoefent (peer-pressure)
o Waarde gehecht aan de bron van de sociale druk (sterkte)
o Nabijheid van de bron van de sociale druk (fysiek of cognitief)
illustratie van Social Impact Theory
Stanley Milgram
Onderzoek naar gehoorzaamheid aan autoriteiten
Als gevolg op de vraag hoe nazi-Duitsland kon gebeuren
Opzet
Verbale geheugentest
Leraar (participant) | leerling (reactiegever) | autoriteit (proefleider)
o Leraar wist dat leerling hartproblemen had
o Leerling gaf bij bepaalde sterkte feedback (pijn)
o Proefleider was autoritair maar niet bedreigend
Schok geven als leerling een fout maakt
o Grotere schok bij elke fout
o Knoppen hadden waarschuwings-labels
Hypothesen
Leken/psychologen/psychiaters dachten allen dat de participanten tegen zouden werken
Resultaten
Iedereen gaf schokken
> 65% ging tot de max
Participanten waren ongemakkelijk, niet sadistisch
Conclusies
Autoriteit is belangrijk
o Minder gehoorzaamheid bij niet-autoritaire proefleider
Verantwoordelijkheid kan worden afgeschoven op autoriteit
Nabijheid van leerling had invloed op reacties
o Minder schokken als zicht op leerling
Oorzaken van conformiteit/sociale beïnvloeding
INFORMATIONELE BEÏNVLOEDING NORMATIEVE BEÏNVLOEDING
The need to be accurate The need to be accepted
Informatie-onzekerheid Fundamentele sociaal-psychologische behoefte
= situaties zijn vaak ambigu = gedragen als anderen is geaccepteerd
Rationele logica Irrationele logica
, = we kijken naar wat anderen zien/doen = gevolgen van geaccepteerd gedrag kunnen
veel minder rationeel uitpakken
Informationele beïnvloeding
= sociale beïnvloeding doordat de situatie ambigu is en men informatie haalt uit het gedrag
van anderen
VB. Autokinetische Illusie Experiment van Sherif
groep bereikte uiteindelijk een consensus over de positie van de stip
o Persoonlijke acceptatie
= zich conformeren aan het gedrag van anderen uit een oprechte overtuiging dat wat
zij zeggen of doen juist is
Publieke Normatieve Beïnvloeding
= publiekelijke volgzaamheid waarbij er openlijk wordt aangesloten bij het gedrag van
anderen zonder het daar impliciet mee eens te zijn
VB. kies de juiste lijn – experiment van Solomon Asch
Conclusie: Normatieve beïnvloeding > informationele beïnvloeding
Private Normatieve beïnvloeding
= conformiteit aan de wil van de groep waarbij de impliciete attitude tegenover het gedrag
ook wordt aangepast
VB. Stanford Prison Experiment | Stanley Milgram shock experiment
De mens als consensus seeker
o False Consensus Effect
= mensen denken vaak dat hun mening, normen en waarden vaker voorkomen dan dat
zo is in de realiteit
Gebrek aan consensus resulteert in ongemak en onzekerheid
VB. Solomon Ash Line Experiment
Weerstaan van Normatieve Conformiteit
Consistente minderheid (minderheidsinvloed)
= gedrag of attitude van de meerderheid kan worden beïnvloed door een (consistente)
minderheid binnen de groep
Eigenzinningheidskrediet / idiosyncracy credits
= conformeren aan groepsnormen kan een soort tolerantie opbouwen waardoor niet-
conformerend gedrag door de vingers wordt gezien
Foot-in-the-door techniek
= wanneer mensen eerst instemmen met een kleiner verzoek zal een groter verzoek
makkelijker worden geaccepteerd
Door-in-the-face techniek
= wanneer een groot verzoek eerst is afgewezen zal een kleiner verzoek makkelijker worden
geaccepteerd
Sociale beïnvloeding in Groepen
Groep
= twee of meer personen die met elkaar interacteren en wederzijdse afhankelijkheid tonen in
behoeften, doelstellingen en beïnvloeding
o Interdependentie
= wederzijdse afhankelijkheid tussen twee of meer personen
Primaire groep
= groep die wordt gekenmerkt door persoonlijke en emotionele relaties
Secundaire groep
= groep die wordt gekenmerkt door onpersoonlijke en formele omgang
De wetenschappelijke studie van hoe menselijke gedachten, gevoelens en gedrag worden
beïnvloed door de (daadwerkelijke of voorgestelde) aanwezigheid van anderen.
Grondslagen Sociale Psychologie
Invloed van de Sociale omgeving
Social construals
Heider & Simmel (1944)
o De mens construeert een eigen sociale realiteit, vaak op basis van
persoonlijkheidseigenschappen
Fundamentele attributiefout
Lee Ross
o Aanname dat gedrag wordt veroorzaakt door persoonlijkheidseigenschappen
Self-fulfilling Prophecy
Pygmalion-effect (Ovidius)
o (on)geloof in een persoon maakt dat het (on)geloof realiteit wordt
Men zoekt bevestiging van de eerste indruk (“zie je wel!”)
Cold – hot empathy gap
Loewenstein (1996)
o Empathie opbrengen zonder eigen voorstelling (ervaring) is moeilijk
De mens is een sociaal dier
De mens reageert sterk op de omgeving, en is overeenkomstig met hoge primaten
Kurt Lewin (grondlegger Sociale Psychologie)
o Veldtheorie van Lewin
“Wij mensen bevinden zich in een voortdurend veranderend krachtveld waarin
verschillende krachten (vanuit onszelf en anderen) op ons worden uitgeoefend”.
Menselijke psychologie is een functie van de persoonlijkheid en de situatie
Denken/doen/voelen = F(Persoon x Situatie)
Situatie = perceptie van de situatie
Basisprincipe Sociale Psychologie
Informatieverwerking op 2 manieren
GECONTROLEERD AUTOMATISCH
Systematisch Systematisch Heuristisch = oppervlakkig,
afgaan van gefilterd via
feiten ‘vuistregels’,
automatische piloot
Hele plaatje Centraal Perifeer Confirmation Bias
bekijken, Enkel vragen stellen
falsificeren van die onze hypothese
de hypothese bevestigen
Gebaseerd op Realistisch Experiënteel Hindsight Bias
de realiteit, Mensen veranderen
geen hun opinie after-the
ontkenning fact om in een beter
licht te worden
geplaatst
,Gebruik afhankelijk van:
Willen (motivatie/belang/tijdsduur/zelf-gerelateerd)
Kunnen (voldoende informatie/cognitieve capaciteit)
Schema’s en heuristieken zijn ‘makkelijk’
Sociale Beïnvloeding
Conformiteit
= verandering in iemands gedrag als gevolg van reële of ingebeelde invloed van anderen
o Sociale normen
= impliciete/expliciete regels die een groep hanteert voor acceptabel gedrag en
acceptabele waarden en opvattingen
Bibb Latané
Social Impact Theory
Sociale beïnvloeding is afhankelijk van:
o Aantal anderen dat de druk uitoefent (peer-pressure)
o Waarde gehecht aan de bron van de sociale druk (sterkte)
o Nabijheid van de bron van de sociale druk (fysiek of cognitief)
illustratie van Social Impact Theory
Stanley Milgram
Onderzoek naar gehoorzaamheid aan autoriteiten
Als gevolg op de vraag hoe nazi-Duitsland kon gebeuren
Opzet
Verbale geheugentest
Leraar (participant) | leerling (reactiegever) | autoriteit (proefleider)
o Leraar wist dat leerling hartproblemen had
o Leerling gaf bij bepaalde sterkte feedback (pijn)
o Proefleider was autoritair maar niet bedreigend
Schok geven als leerling een fout maakt
o Grotere schok bij elke fout
o Knoppen hadden waarschuwings-labels
Hypothesen
Leken/psychologen/psychiaters dachten allen dat de participanten tegen zouden werken
Resultaten
Iedereen gaf schokken
> 65% ging tot de max
Participanten waren ongemakkelijk, niet sadistisch
Conclusies
Autoriteit is belangrijk
o Minder gehoorzaamheid bij niet-autoritaire proefleider
Verantwoordelijkheid kan worden afgeschoven op autoriteit
Nabijheid van leerling had invloed op reacties
o Minder schokken als zicht op leerling
Oorzaken van conformiteit/sociale beïnvloeding
INFORMATIONELE BEÏNVLOEDING NORMATIEVE BEÏNVLOEDING
The need to be accurate The need to be accepted
Informatie-onzekerheid Fundamentele sociaal-psychologische behoefte
= situaties zijn vaak ambigu = gedragen als anderen is geaccepteerd
Rationele logica Irrationele logica
, = we kijken naar wat anderen zien/doen = gevolgen van geaccepteerd gedrag kunnen
veel minder rationeel uitpakken
Informationele beïnvloeding
= sociale beïnvloeding doordat de situatie ambigu is en men informatie haalt uit het gedrag
van anderen
VB. Autokinetische Illusie Experiment van Sherif
groep bereikte uiteindelijk een consensus over de positie van de stip
o Persoonlijke acceptatie
= zich conformeren aan het gedrag van anderen uit een oprechte overtuiging dat wat
zij zeggen of doen juist is
Publieke Normatieve Beïnvloeding
= publiekelijke volgzaamheid waarbij er openlijk wordt aangesloten bij het gedrag van
anderen zonder het daar impliciet mee eens te zijn
VB. kies de juiste lijn – experiment van Solomon Asch
Conclusie: Normatieve beïnvloeding > informationele beïnvloeding
Private Normatieve beïnvloeding
= conformiteit aan de wil van de groep waarbij de impliciete attitude tegenover het gedrag
ook wordt aangepast
VB. Stanford Prison Experiment | Stanley Milgram shock experiment
De mens als consensus seeker
o False Consensus Effect
= mensen denken vaak dat hun mening, normen en waarden vaker voorkomen dan dat
zo is in de realiteit
Gebrek aan consensus resulteert in ongemak en onzekerheid
VB. Solomon Ash Line Experiment
Weerstaan van Normatieve Conformiteit
Consistente minderheid (minderheidsinvloed)
= gedrag of attitude van de meerderheid kan worden beïnvloed door een (consistente)
minderheid binnen de groep
Eigenzinningheidskrediet / idiosyncracy credits
= conformeren aan groepsnormen kan een soort tolerantie opbouwen waardoor niet-
conformerend gedrag door de vingers wordt gezien
Foot-in-the-door techniek
= wanneer mensen eerst instemmen met een kleiner verzoek zal een groter verzoek
makkelijker worden geaccepteerd
Door-in-the-face techniek
= wanneer een groot verzoek eerst is afgewezen zal een kleiner verzoek makkelijker worden
geaccepteerd
Sociale beïnvloeding in Groepen
Groep
= twee of meer personen die met elkaar interacteren en wederzijdse afhankelijkheid tonen in
behoeften, doelstellingen en beïnvloeding
o Interdependentie
= wederzijdse afhankelijkheid tussen twee of meer personen
Primaire groep
= groep die wordt gekenmerkt door persoonlijke en emotionele relaties
Secundaire groep
= groep die wordt gekenmerkt door onpersoonlijke en formele omgang
