Kinderen en jongeren in ontwikkeling
Inhoud
1. kinderen en jongeren in ontwikkeling ................................................................................................. 1
1.1 In’t kort .......................................................................................................................................... 1
1.2 Waarom dit vak? ........................................................................................................................... 1
2. Visie op ontwikkeling........................................................................................................................... 1
2.1 Oriëntering .................................................................................................................................... 1
2.2 Doelen ........................................................................................................................................... 1
2.3 Kenmerken .................................................................................................................................... 1
2.3.1 Visie op ontwikkeling.............................................................................................................. 1
2.3.2 Wat is ontwikkeling? .............................................................................................................. 2
2.3.3 Hoe ontstaat ontwikkeling? ................................................................................................... 2
2.3.4 Belang van nature versus nurture versus zelfbepaling .......................................................... 2
2.3.5 Zelfbepaling: de hoeksteen van de Zelfdeterminatietheorie ................................................. 3
2.3.6 Continue verandering en discontinue verandering binnen de ontwikkeling ......................... 4
2.3.7 Kritieke of gevoelige periode.................................................................................................. 4
2.3.8 Vygotsky en de zone van naaste ontwikkeling ....................................................................... 5
2.3.9 Indeling in ontwikkelingsdomeinen ....................................................................................... 5
2.3.10 Vier ervaingsgebieden als leidraad om te kijken en te spreken over ontwikkeling ............. 5
2.4 Forum ............................................................................................................................................ 6
2.5 Doelen bereikt? ............................................................................................................................. 6
2.6 Extra............................................................................................................................................... 6
3. Motorische en zintuigenlijke ontwikkeling ......................................................................................... 6
3.1 Oriëntering .................................................................................................................................... 6
3.2 Doelen ........................................................................................................................................... 6
3.3 Inhoud ........................................................................................................................................... 6
3.3.1 Motorische ontwikkeling in de babyperiode.......................................................................... 6
3.3.2 Zintuigelijke ontwikkeling in de babyperiode ........................................................................ 8
3.3.3 De motorsiche ontwikkeling van de peuter en jonge kleuter ................................................ 9
3.3.4 De zintuigelijke ontwikkeling van de peuter en jonge kleuter ............................................. 11
3.3.5 De motorische ontwikkeling van de oudere kleuter ............................................................ 12
3.3.6 De zintuigelijk ontwikkeling van de oudere kleuter ............................................................. 13
3.3.7 De motorische en zintuigelijke ontwikkeling van het lagere schoolkind ............................. 13
3.3.8 De motorische en zintuigelijke ontwikkeling van de adolescent ......................................... 15
3.4 Forum .......................................................................................................................................... 16
3.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 16
3.6 Extra............................................................................................................................................. 16
1
,4. Cognitieve ontwikkeling .................................................................................................................... 16
4.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 16
4.1.1 Cognitieve ontwikkeling e, het pedagogisch raamwerk....................................................... 16
4.1.2 Verkennen van cognitieve ontwikkeling en Jean Piaget ...................................................... 16
4.2 Doelen ......................................................................................................................................... 17
4.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 17
4.3.1 De babyperiode: mijlpalen in de sensori-motorische fase ................................................... 17
4.3.2 De peuter en jonge kleuter: tussen magie en werkelijkheid ............................................... 18
4.3.3 Verworven denkcapaciteiten ............................................................................................... 18
4.3.4 De oudere kleuter: een duidelijk beeld op de werkelijkheid ............................................... 19
4.3.5 Het lagere schoolkind: denken in concrete termen ............................................................. 21
4.3.6 Adolescent: redeneren mag ook al eens abstract zijn ......................................................... 22
4.4 Forum .......................................................................................................................................... 22
4.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 22
4.6 Extra............................................................................................................................................. 22
5. Taalontwikkeling................................................................................................................................ 23
5.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 23
5.1.1 Functies van taal ................................................................................................................... 23
5.1.2 De link met pedagogisch raamwerk ..................................................................................... 23
5.1.3 Taalontwikkeling en andere ontwikkelingsgebieden ........................................................... 23
5.2 Doelen ......................................................................................................................................... 23
5.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 24
5.3.1 Taalverwervingstheorieën .................................................................................................... 24
5.3.2 Aspecten van taal ................................................................................................................. 25
5.3.3 Taalontwikkelingsfases: van baby tot adolescent ................................................................ 26
5.3.4 Meertalige ontwikkeling ....................................................................................................... 29
5.4 Forum .......................................................................................................................................... 30
5.5 DOelen bereikt?........................................................................................................................... 30
5.6 Extra............................................................................................................................................. 30
6. Sociale ontwikkeling .......................................................................................................................... 30
6.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 30
6.1.1 Sociale ontwikkeling: wat? ................................................................................................... 30
6.1.2 Sociale ontwikkeling en pedagogisch raamwerk.................................................................. 31
6.2 Doelen ......................................................................................................................................... 31
6.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 31
6.3.1 Baby: de sociale glimlach...................................................................................................... 31
6.3.2 Peuter: IK wordt IK! .............................................................................................................. 32
6.3.3 Kleuter: afstemmen op de ANDER ....................................................................................... 32
2
, 6.3.4 Lagere schoolkind & adolescent: geven en nemen .............................................................. 33
6.4 Forum .......................................................................................................................................... 34
6.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 34
6.6 Extra............................................................................................................................................. 34
7. Emotionele ontwikkeling ................................................................................................................... 34
7.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 34
7.1.1 Emotionele ontwikkeling en het pedagogisch raamwerk .................................................... 34
7.1.2 Basisibehoeften .................................................................................................................... 34
7.3.1 Inzetten op emotionele ontwikkeling .................................................................................. 35
7.2 Doelen ......................................................................................................................................... 35
7.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 35
7.3.1 Baby: basisemoties & hechting ............................................................................................ 35
7.3.2 Peuter: heftig, spontaan en wisselvallig ............................................................................... 36
7.3.3 Kleuter: de emotionele balans in evenwicht ........................................................................ 36
7.3.4 Lagere schoolkind & adolescent ........................................................................................... 37
7.4 Forum .......................................................................................................................................... 37
7.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 37
7.6 Extra............................................................................................................................................. 37
8. Morele ontwikkeling.......................................................................................................................... 37
8.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 37
8.1.1 Pinokkio ................................................................................................................................ 37
8.1.2 Morele ontwikkeling en pedagogisch raamwerk ................................................................. 37
8.2 Doelen ......................................................................................................................................... 37
8.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 38
8.3.1 Het begrip moraliteit ............................................................................................................ 38
8.3.2 Lawrence Kohlberg ............................................................................................................... 38
8.3.3 Morele ontwikkeling in de babyperiode .............................................................................. 39
8.3.4 Morele ontwikkeling bij de peuter en jonge kleuter ............................................................ 39
8.3.5 Morele ontwikkeling van de oudere kleuter ........................................................................ 40
8.3.6 Morele ontwikkeling van lagere schoolkind......................................................................... 40
8.3.7 Morele ontwikkeling van de adolescent .............................................................................. 41
8.4 Forum .......................................................................................................................................... 41
8.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 41
8.6 Extra............................................................................................................................................. 41
9. Identiteitsontwikkeling ...................................................................................................................... 41
9.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 41
9.1.1 Identiteitsontwikkeling en kinderopvang............................................................................. 41
9.1.2 Wat is identiteit? .................................................................................................................. 41
3
, 9.1.3 Het schrijven van je verhaal ................................................................................................. 41
9.1.4 Je verhaal is noot af .............................................................................................................. 42
9.1.5 Erik Erikson & IK.................................................................................................................... 42
9.1.6 Obstakels voor zelfbeeld ...................................................................................................... 43
9.2 Doelen ......................................................................................................................................... 43
9.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 43
9.3.1 Baby’s en temperament ....................................................................................................... 43
9.3.2 De peuter & het zelfbesef .................................................................................................... 44
9.3.3 De kleuter & zijn ontdekkingstocht ...................................................................................... 44
9.3.4 Lagere schoolkind en adolescent: de twee P’s ..................................................................... 44
9.4 Forum .......................................................................................................................................... 45
9.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 45
9.6 Extra....................................................................................................................................... 45
10. Speelontwikkeling ........................................................................................................................... 45
10.1 Oriëntering ................................................................................................................................ 45
10.1.1 Het belang van spelen ........................................................................................................ 45
10.1.2 Spontaan/vrij spelen en gestructureerd/geleid spelen...................................................... 46
10.2 Doelen ....................................................................................................................................... 46
10.3 Inhoud ....................................................................................................................................... 46
10.3.1 Baby & spelen ..................................................................................................................... 46
10.3.2 Peuter & spelen .................................................................................................................. 47
10.3.3 Kleuter en spelen................................................................................................................ 47
10.3.4 Lagere schoolkind, adolescent en spelen ........................................................................... 47
10.4 Forum ........................................................................................................................................ 48
10.5 Doelen bereikt? ......................................................................................................................... 48
10.6 Extra........................................................................................................................................... 48
11. Gezondheid en gezond leven .......................................................................................................... 48
11.1 Oriëntering ................................................................................................................................ 48
11.2 Het lichaam moet groeien ......................................................................................................... 49
11.2.1 Het embryo: vanaf de conceptie tot en met de 14e week van de zwangerschap.............. 49
11.2.2 De foetus: vanaf de 15e week van de zwangerschap tot aan de geboorte ........................ 49
11.2.3 De neonaat: vanaf de geboorte tot dag 28 ........................................................................ 49
11.2.4 De baby ............................................................................................................................... 49
11.2.5 De peuter ............................................................................................................................ 50
11.2.6 De kleuter ........................................................................................................................... 50
Het lagere schoolkind .................................................................................................................... 50
11.2.8 Adolescent .......................................................................................................................... 51
11.3 Groei opvolgen aan de van groeicurven ................................................................................... 51
4
Inhoud
1. kinderen en jongeren in ontwikkeling ................................................................................................. 1
1.1 In’t kort .......................................................................................................................................... 1
1.2 Waarom dit vak? ........................................................................................................................... 1
2. Visie op ontwikkeling........................................................................................................................... 1
2.1 Oriëntering .................................................................................................................................... 1
2.2 Doelen ........................................................................................................................................... 1
2.3 Kenmerken .................................................................................................................................... 1
2.3.1 Visie op ontwikkeling.............................................................................................................. 1
2.3.2 Wat is ontwikkeling? .............................................................................................................. 2
2.3.3 Hoe ontstaat ontwikkeling? ................................................................................................... 2
2.3.4 Belang van nature versus nurture versus zelfbepaling .......................................................... 2
2.3.5 Zelfbepaling: de hoeksteen van de Zelfdeterminatietheorie ................................................. 3
2.3.6 Continue verandering en discontinue verandering binnen de ontwikkeling ......................... 4
2.3.7 Kritieke of gevoelige periode.................................................................................................. 4
2.3.8 Vygotsky en de zone van naaste ontwikkeling ....................................................................... 5
2.3.9 Indeling in ontwikkelingsdomeinen ....................................................................................... 5
2.3.10 Vier ervaingsgebieden als leidraad om te kijken en te spreken over ontwikkeling ............. 5
2.4 Forum ............................................................................................................................................ 6
2.5 Doelen bereikt? ............................................................................................................................. 6
2.6 Extra............................................................................................................................................... 6
3. Motorische en zintuigenlijke ontwikkeling ......................................................................................... 6
3.1 Oriëntering .................................................................................................................................... 6
3.2 Doelen ........................................................................................................................................... 6
3.3 Inhoud ........................................................................................................................................... 6
3.3.1 Motorische ontwikkeling in de babyperiode.......................................................................... 6
3.3.2 Zintuigelijke ontwikkeling in de babyperiode ........................................................................ 8
3.3.3 De motorsiche ontwikkeling van de peuter en jonge kleuter ................................................ 9
3.3.4 De zintuigelijke ontwikkeling van de peuter en jonge kleuter ............................................. 11
3.3.5 De motorische ontwikkeling van de oudere kleuter ............................................................ 12
3.3.6 De zintuigelijk ontwikkeling van de oudere kleuter ............................................................. 13
3.3.7 De motorische en zintuigelijke ontwikkeling van het lagere schoolkind ............................. 13
3.3.8 De motorische en zintuigelijke ontwikkeling van de adolescent ......................................... 15
3.4 Forum .......................................................................................................................................... 16
3.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 16
3.6 Extra............................................................................................................................................. 16
1
,4. Cognitieve ontwikkeling .................................................................................................................... 16
4.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 16
4.1.1 Cognitieve ontwikkeling e, het pedagogisch raamwerk....................................................... 16
4.1.2 Verkennen van cognitieve ontwikkeling en Jean Piaget ...................................................... 16
4.2 Doelen ......................................................................................................................................... 17
4.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 17
4.3.1 De babyperiode: mijlpalen in de sensori-motorische fase ................................................... 17
4.3.2 De peuter en jonge kleuter: tussen magie en werkelijkheid ............................................... 18
4.3.3 Verworven denkcapaciteiten ............................................................................................... 18
4.3.4 De oudere kleuter: een duidelijk beeld op de werkelijkheid ............................................... 19
4.3.5 Het lagere schoolkind: denken in concrete termen ............................................................. 21
4.3.6 Adolescent: redeneren mag ook al eens abstract zijn ......................................................... 22
4.4 Forum .......................................................................................................................................... 22
4.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 22
4.6 Extra............................................................................................................................................. 22
5. Taalontwikkeling................................................................................................................................ 23
5.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 23
5.1.1 Functies van taal ................................................................................................................... 23
5.1.2 De link met pedagogisch raamwerk ..................................................................................... 23
5.1.3 Taalontwikkeling en andere ontwikkelingsgebieden ........................................................... 23
5.2 Doelen ......................................................................................................................................... 23
5.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 24
5.3.1 Taalverwervingstheorieën .................................................................................................... 24
5.3.2 Aspecten van taal ................................................................................................................. 25
5.3.3 Taalontwikkelingsfases: van baby tot adolescent ................................................................ 26
5.3.4 Meertalige ontwikkeling ....................................................................................................... 29
5.4 Forum .......................................................................................................................................... 30
5.5 DOelen bereikt?........................................................................................................................... 30
5.6 Extra............................................................................................................................................. 30
6. Sociale ontwikkeling .......................................................................................................................... 30
6.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 30
6.1.1 Sociale ontwikkeling: wat? ................................................................................................... 30
6.1.2 Sociale ontwikkeling en pedagogisch raamwerk.................................................................. 31
6.2 Doelen ......................................................................................................................................... 31
6.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 31
6.3.1 Baby: de sociale glimlach...................................................................................................... 31
6.3.2 Peuter: IK wordt IK! .............................................................................................................. 32
6.3.3 Kleuter: afstemmen op de ANDER ....................................................................................... 32
2
, 6.3.4 Lagere schoolkind & adolescent: geven en nemen .............................................................. 33
6.4 Forum .......................................................................................................................................... 34
6.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 34
6.6 Extra............................................................................................................................................. 34
7. Emotionele ontwikkeling ................................................................................................................... 34
7.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 34
7.1.1 Emotionele ontwikkeling en het pedagogisch raamwerk .................................................... 34
7.1.2 Basisibehoeften .................................................................................................................... 34
7.3.1 Inzetten op emotionele ontwikkeling .................................................................................. 35
7.2 Doelen ......................................................................................................................................... 35
7.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 35
7.3.1 Baby: basisemoties & hechting ............................................................................................ 35
7.3.2 Peuter: heftig, spontaan en wisselvallig ............................................................................... 36
7.3.3 Kleuter: de emotionele balans in evenwicht ........................................................................ 36
7.3.4 Lagere schoolkind & adolescent ........................................................................................... 37
7.4 Forum .......................................................................................................................................... 37
7.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 37
7.6 Extra............................................................................................................................................. 37
8. Morele ontwikkeling.......................................................................................................................... 37
8.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 37
8.1.1 Pinokkio ................................................................................................................................ 37
8.1.2 Morele ontwikkeling en pedagogisch raamwerk ................................................................. 37
8.2 Doelen ......................................................................................................................................... 37
8.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 38
8.3.1 Het begrip moraliteit ............................................................................................................ 38
8.3.2 Lawrence Kohlberg ............................................................................................................... 38
8.3.3 Morele ontwikkeling in de babyperiode .............................................................................. 39
8.3.4 Morele ontwikkeling bij de peuter en jonge kleuter ............................................................ 39
8.3.5 Morele ontwikkeling van de oudere kleuter ........................................................................ 40
8.3.6 Morele ontwikkeling van lagere schoolkind......................................................................... 40
8.3.7 Morele ontwikkeling van de adolescent .............................................................................. 41
8.4 Forum .......................................................................................................................................... 41
8.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 41
8.6 Extra............................................................................................................................................. 41
9. Identiteitsontwikkeling ...................................................................................................................... 41
9.1 Oriëntering .................................................................................................................................. 41
9.1.1 Identiteitsontwikkeling en kinderopvang............................................................................. 41
9.1.2 Wat is identiteit? .................................................................................................................. 41
3
, 9.1.3 Het schrijven van je verhaal ................................................................................................. 41
9.1.4 Je verhaal is noot af .............................................................................................................. 42
9.1.5 Erik Erikson & IK.................................................................................................................... 42
9.1.6 Obstakels voor zelfbeeld ...................................................................................................... 43
9.2 Doelen ......................................................................................................................................... 43
9.3 Inhoud ......................................................................................................................................... 43
9.3.1 Baby’s en temperament ....................................................................................................... 43
9.3.2 De peuter & het zelfbesef .................................................................................................... 44
9.3.3 De kleuter & zijn ontdekkingstocht ...................................................................................... 44
9.3.4 Lagere schoolkind en adolescent: de twee P’s ..................................................................... 44
9.4 Forum .......................................................................................................................................... 45
9.5 Doelen bereikt? ........................................................................................................................... 45
9.6 Extra....................................................................................................................................... 45
10. Speelontwikkeling ........................................................................................................................... 45
10.1 Oriëntering ................................................................................................................................ 45
10.1.1 Het belang van spelen ........................................................................................................ 45
10.1.2 Spontaan/vrij spelen en gestructureerd/geleid spelen...................................................... 46
10.2 Doelen ....................................................................................................................................... 46
10.3 Inhoud ....................................................................................................................................... 46
10.3.1 Baby & spelen ..................................................................................................................... 46
10.3.2 Peuter & spelen .................................................................................................................. 47
10.3.3 Kleuter en spelen................................................................................................................ 47
10.3.4 Lagere schoolkind, adolescent en spelen ........................................................................... 47
10.4 Forum ........................................................................................................................................ 48
10.5 Doelen bereikt? ......................................................................................................................... 48
10.6 Extra........................................................................................................................................... 48
11. Gezondheid en gezond leven .......................................................................................................... 48
11.1 Oriëntering ................................................................................................................................ 48
11.2 Het lichaam moet groeien ......................................................................................................... 49
11.2.1 Het embryo: vanaf de conceptie tot en met de 14e week van de zwangerschap.............. 49
11.2.2 De foetus: vanaf de 15e week van de zwangerschap tot aan de geboorte ........................ 49
11.2.3 De neonaat: vanaf de geboorte tot dag 28 ........................................................................ 49
11.2.4 De baby ............................................................................................................................... 49
11.2.5 De peuter ............................................................................................................................ 50
11.2.6 De kleuter ........................................................................................................................... 50
Het lagere schoolkind .................................................................................................................... 50
11.2.8 Adolescent .......................................................................................................................... 51
11.3 Groei opvolgen aan de van groeicurven ................................................................................... 51
4