Summary Evolusie - Graad 12 Lewenswetenskappe Opsommings

EVOLUSIE
Terme

Definisie uitskryf:

 Evolusie: ‘n teorie wat die veranderinge verklaar wat plaasgevind het oor tydperk in die
vorming van nuwe spesies en die biodiversiteit wat ons vandag sien.

 Spesie: Groep organismes met soortgelyke kenmerke, wat kan inteel en vrugbare
nageslag produseer

 Bevolking / populasie: ‘n Groep organismes met soortgelyke kenmerke wat in dieselfde
area voorkom wat kan inteel en vrugbare nageslag produseer

 Biologiese evolusie: genetiese verandering in bevolking wat oorgeërf word agv natuurlike
seleksie en lei tot nuwe spesies oor tydperk

Gee 1 term:

 Feit: inligting oor omstandighede wat bestaan of gebeure wat plaasgevind het

 Hipotese: dit wat jy moontlik verwag wat die resultaat van die eksperiment gaan wees

 Teorie: die verduideliking van iets wat in die natuur waargeneem is en deur feite,
veralgemenings, hipoteses, modelle en wette ondersteun word

 Makro evolusie: ontwikkeling van nuwe spesies uit vroeë lewensvorme oor baie
generasies. Bv amfibieë uit visse, voëls uit reptiele. Strek oor geologiese tydskale

 Mikro evolusie: wanneer variasie binne ‘n spesie lei tot ‘n klein verandering in die
genotipe van die spesie. Verandering word oorgedra na die nageslag. Ontwikkeling is
binne een spesie

 Spesiasie: wanneer nuwe spesies oor tyd uit reeds bestaande spesies ontwikkel.

 Lewe op aarde 4,6 biljoen jaar gelede uit gemeenskaplike voorouer ontstaan

 Oorgangsfossiel: oorgangsvorm tussen 2 organismes bv Archaeopteryx tussen reptiel en
voël

 Ras: groep mak diere binne ‘n spesie bv merino en vleismerino skape

 Inteling: kruisteling van naverwante individue om gewenste eienskappe te behou

 Uitteling: kruisteling van spesies, nuwe eienskappe in te bring

 Rudimentêre oorblyfsels: nie funksionele organe se oorblyfsels

 *Miljoen Jaar Gelede  mjg

 Geenpoel: die voorraad van verskillende gene van al die verskillende organismes in 'n

, populasie op 'n bepaalde tyd.
Bewyse vir evolusie
1. Vergelykende anatomie (homoloë strukture) / modifikasie deur afstamming
2. Fossielrekord
3. Biogeografie
4. Molekulêre biologie en genetika

1. Vergelykende anatomie / modifikasie deur afstamming
 Bestaande organismes het ontstaan uit gemeenskaplike voorouer en mettertyd verander.
 Het nie dieselfde struktuur as voorouer nie
 Evolusieteorie word deur ‘n vergelykende studie oor die struktuur van die voorste ledemate
van gewerweldes uit fossielrekord ondersteun

Homoloë strukture
 Dui op gemeenskaplike voorouer
 Ledemate het dieselfde bou
 Funksie van ledemaat verskil
 Voorbeeld van divergente evolusie




Mol Vlermuis Perd Rob Aap
Voorarms: grawe Voorste ledemate: Ledemate: Voorste ledemate: Voorste ledemate:
Voorste ledemate: vlieg hardloop swem – vorm klim, en is lank
korter Radius/ulna: Bene: langer en vinne
Bene: dikker en verleng om vlerk sterker en vorm ‘n Skapula: wyer vir
sterker spiere span te vorm hoef aanhegting van
spiere

Voorbeeld van modifikasie binne ‘n spesie
 Evolusie van perde
 45mjg was perd 0.4 m
 1 mjg was perd 1.6 m hoog

,  Voordeel van hoogte: vinniger / beter sig, sterker

2. Fossielrekord
 Paleontologie: die studie van fossiele deur ‘n paleontoloog
 Fossiel: die oorblyfsels van plante of diere wat versteen het
 Fossiele kan vorm in rotse, teer, ys of hars van bome
 Ouderdom van fossiele bepaal deur relatiewe datering en radiometriese datering
 Bewys dat die aarde ongeveer 4.5 miljoen jaar oud is
 Eerste lewensvorm ongeveer 3.8 mjg (miljoen jaar gelede) ontwikkel het
 Lewensvorme van vandag verskil van die antieke vorms van dieselfde organisme
 Lewensvorme wat vandag leef is meer kompleks as antieke vorms
 Baie lewensvorme het uitgesterf
 Uitsterwing: dood van die laaste individu van ‘n spesie




Relatiewe datering
 Die ouderdom van die fossiel word bepaal deur uit te werk hoe die ouderdom van die
fossiel verband hou met ‘n ander fossiel
 Dit dui net aan of ‘n fossiel ouer of jonger is as ‘n ander fossiel
 Kan nie die presiese ouderdom bepaal nie




Radiometriese datering
 Word gebruik om die presiese ouderdom van die fossiel te bepaal
 Gebruik hoeveelheid koolstof wat teenwoordig is in organisme