, 2023
Ethische en
Rechtsfilosofische
Stromingen
CANAN SAC
|
1
,Inhoud
Hoofstuk 1: Klassieke rechtvaardigingstoets............................................................................................................7
I. Normatieve problemen: enkele schijnbare oplossingen...................................................................................7
Oplossen van normatieve problemen...............................................................................................................7
II. Normatieve problemen: de rationele benadering............................................................................................9
Jeremy Bentham - utilitarisme..........................................................................................................................9
Immanuel Kant – Deontologisme....................................................................................................................11
Naar een compromis tussen Bentham en Kant..............................................................................................13
III. De klassieke rechtvaardigingstoets................................................................................................................13
III.1 De schendingsfase (procedure)................................................................................................................14
III.2 De overtreffase (hoger beginsel)..............................................................................................................16
III.3 De uitzonderingsfase (moraliteit, noodzaak, proportionaliteit...............................................................17
III.4 De interventiefase....................................................................................................................................18
Hoofdstuk 2: Waardigheid......................................................................................................................................19
1. Het belang van menselijke waardigheid.........................................................................................................19
2. Problemen en gevaren van menselijke waardigheid......................................................................................20
3. Toepassingsgebieden van menselijke waardigheid (4 betekenisvelden).......................................................21
3.1 Verbod op onmenselijke behandeling......................................................................................................21
3.2 Recht op menselijk bestaan (positief recht).............................................................................................21
3.3 Recht op zelfbeschikking (negatief recht).................................................................................................22
3.4 Verbod op discriminatie............................................................................................................................22
3.5 Gemeenschappelijke kern van de 4 toepassingsgebieden.......................................................................23
4. Dehumanisering.............................................................................................................................................23
4.1 Animale en machinale dehumanisering....................................................................................................23
4.2 Is animale dehumanisering erger dan machinale?...................................................................................24
4.3 Vormen van dehumanisering....................................................................................................................25
4.4 Twee theorieën over de grens tussen mens en dier.................................................................................26
Hoofdstuk 3: Het vrijheids- of autonomiebeginsel.................................................................................................29
1. De schaduwzijde van vrijheid..........................................................................................................................29
2. Drie soorten vrijheden....................................................................................................................................32
2.1 Zelfbepaling (negatieve bepaling).............................................................................................................32
2.2 Zelfbeschikking (zelfdeterminatie, conditionele vrijheid..........................................................................33
2.3 Zelfrealisatie (zelfontplooiing, positieve vrijheid, normatieve vrijheid)...................................................33
3. Vrijheid van privéleven (privacy).....................................................................................................................34
3.1 Van vrijheid naar privacy...........................................................................................................................34
2
, 3.2 Schadebeginsel en paternalisme...............................................................................................................34
4. Vrijheid van opvoeding....................................................................................................................................38
4.1 Ter inleiding: het thuisonderwijs van Pauline de Broglie..........................................................................38
5.2 Drie beginselen..........................................................................................................................................38
5.3 Toepassing: thuisonderwijs voor de Amish?.............................................................................................43
5. Vrijheid van cultuur en godsdienst (het multiculturalismedebat)..................................................................44
5.1 Multicullturele controverse.......................................................................................................................44
5.2 Drie beginselen..........................................................................................................................................45
5.3 Toepassing: De Raad van State over inburgering in Vlaanderen..............................................................52
6. Het recht op vrije meningsuiting.....................................................................................................................53
6.1 Beperkingen op het recht op vrije meningsuiting:....................................................................................54
6.2 Soorten tolerantie op het recht op vrije meningsuiting...........................................................................57
Hoofdstuk 4. Gelijkheidsbeginsel............................................................................................................................60
1. Gelijkheid: een allemansvriend...................................................................................................................60
2. De formele gelijkheid (Recht op gelijke behandeling)................................................................................62
3. Rechtengelijkheid (Recht op gelijke behandeling)......................................................................................63
4. Kansengelijkheid na WOII (Recht op gelijke behandeling).........................................................................65
5. Compenserende kansengelijkheid (recht op minder ongelijk resultaat)....................................................68
6. Bronnengelijkheid (recht op minder ongelijk resultaat).............................................................................70
7. Welvaartsgelijkheid (recht op minder ongelijk resultaat)..........................................................................72
Hoofdstuk 6: Het legitimiteitsbeginsel....................................................................................................................76
1. Inleiding...........................................................................................................................................................76
2. De liberale democratie: het model, zijn hoofdkenmerken en basispremissen..............................................77
3. De alternatieven voor het liberaal democratisch model................................................................................79
3.1 Het theocratisch alternatief: de goddelijke bevelstheorie.......................................................................79
3.2 Het natuurrechtelijke alternatief: de goddelijke bevelstheorie...............................................................80
3.3 Het volkssievereine alternatief.................................................................................................................81
4. Carl Schmitt en Joseph de Maistre: de Dracula’s van de liberale democratie................................................82
4.1 De kritiek van Carl Schmitt........................................................................................................................84
4.2 De kritiek van Joseph Maistre...................................................................................................................86
Hoofdstuk 7: Het recht om te straffen....................................................................................................................88
1. Straffen als rechtsfilosofisch probleem...........................................................................................................89
2. De utilitaristische rechtvaardiging (Bentham, Beccaria).................................................................................90
2.1 Het utilitarisme hangt af van empirische toetsing....................................................................................90
2.2 Het utilitarisme botst met onze intuïtie....................................................................................................90
3. De retributivistische rechtvaardiging (Kant)...................................................................................................91
3.1 Het dwangprobleem..................................................................................................................................92
3
Ethische en
Rechtsfilosofische
Stromingen
CANAN SAC
|
1
,Inhoud
Hoofstuk 1: Klassieke rechtvaardigingstoets............................................................................................................7
I. Normatieve problemen: enkele schijnbare oplossingen...................................................................................7
Oplossen van normatieve problemen...............................................................................................................7
II. Normatieve problemen: de rationele benadering............................................................................................9
Jeremy Bentham - utilitarisme..........................................................................................................................9
Immanuel Kant – Deontologisme....................................................................................................................11
Naar een compromis tussen Bentham en Kant..............................................................................................13
III. De klassieke rechtvaardigingstoets................................................................................................................13
III.1 De schendingsfase (procedure)................................................................................................................14
III.2 De overtreffase (hoger beginsel)..............................................................................................................16
III.3 De uitzonderingsfase (moraliteit, noodzaak, proportionaliteit...............................................................17
III.4 De interventiefase....................................................................................................................................18
Hoofdstuk 2: Waardigheid......................................................................................................................................19
1. Het belang van menselijke waardigheid.........................................................................................................19
2. Problemen en gevaren van menselijke waardigheid......................................................................................20
3. Toepassingsgebieden van menselijke waardigheid (4 betekenisvelden).......................................................21
3.1 Verbod op onmenselijke behandeling......................................................................................................21
3.2 Recht op menselijk bestaan (positief recht).............................................................................................21
3.3 Recht op zelfbeschikking (negatief recht).................................................................................................22
3.4 Verbod op discriminatie............................................................................................................................22
3.5 Gemeenschappelijke kern van de 4 toepassingsgebieden.......................................................................23
4. Dehumanisering.............................................................................................................................................23
4.1 Animale en machinale dehumanisering....................................................................................................23
4.2 Is animale dehumanisering erger dan machinale?...................................................................................24
4.3 Vormen van dehumanisering....................................................................................................................25
4.4 Twee theorieën over de grens tussen mens en dier.................................................................................26
Hoofdstuk 3: Het vrijheids- of autonomiebeginsel.................................................................................................29
1. De schaduwzijde van vrijheid..........................................................................................................................29
2. Drie soorten vrijheden....................................................................................................................................32
2.1 Zelfbepaling (negatieve bepaling).............................................................................................................32
2.2 Zelfbeschikking (zelfdeterminatie, conditionele vrijheid..........................................................................33
2.3 Zelfrealisatie (zelfontplooiing, positieve vrijheid, normatieve vrijheid)...................................................33
3. Vrijheid van privéleven (privacy).....................................................................................................................34
3.1 Van vrijheid naar privacy...........................................................................................................................34
2
, 3.2 Schadebeginsel en paternalisme...............................................................................................................34
4. Vrijheid van opvoeding....................................................................................................................................38
4.1 Ter inleiding: het thuisonderwijs van Pauline de Broglie..........................................................................38
5.2 Drie beginselen..........................................................................................................................................38
5.3 Toepassing: thuisonderwijs voor de Amish?.............................................................................................43
5. Vrijheid van cultuur en godsdienst (het multiculturalismedebat)..................................................................44
5.1 Multicullturele controverse.......................................................................................................................44
5.2 Drie beginselen..........................................................................................................................................45
5.3 Toepassing: De Raad van State over inburgering in Vlaanderen..............................................................52
6. Het recht op vrije meningsuiting.....................................................................................................................53
6.1 Beperkingen op het recht op vrije meningsuiting:....................................................................................54
6.2 Soorten tolerantie op het recht op vrije meningsuiting...........................................................................57
Hoofdstuk 4. Gelijkheidsbeginsel............................................................................................................................60
1. Gelijkheid: een allemansvriend...................................................................................................................60
2. De formele gelijkheid (Recht op gelijke behandeling)................................................................................62
3. Rechtengelijkheid (Recht op gelijke behandeling)......................................................................................63
4. Kansengelijkheid na WOII (Recht op gelijke behandeling).........................................................................65
5. Compenserende kansengelijkheid (recht op minder ongelijk resultaat)....................................................68
6. Bronnengelijkheid (recht op minder ongelijk resultaat).............................................................................70
7. Welvaartsgelijkheid (recht op minder ongelijk resultaat)..........................................................................72
Hoofdstuk 6: Het legitimiteitsbeginsel....................................................................................................................76
1. Inleiding...........................................................................................................................................................76
2. De liberale democratie: het model, zijn hoofdkenmerken en basispremissen..............................................77
3. De alternatieven voor het liberaal democratisch model................................................................................79
3.1 Het theocratisch alternatief: de goddelijke bevelstheorie.......................................................................79
3.2 Het natuurrechtelijke alternatief: de goddelijke bevelstheorie...............................................................80
3.3 Het volkssievereine alternatief.................................................................................................................81
4. Carl Schmitt en Joseph de Maistre: de Dracula’s van de liberale democratie................................................82
4.1 De kritiek van Carl Schmitt........................................................................................................................84
4.2 De kritiek van Joseph Maistre...................................................................................................................86
Hoofdstuk 7: Het recht om te straffen....................................................................................................................88
1. Straffen als rechtsfilosofisch probleem...........................................................................................................89
2. De utilitaristische rechtvaardiging (Bentham, Beccaria).................................................................................90
2.1 Het utilitarisme hangt af van empirische toetsing....................................................................................90
2.2 Het utilitarisme botst met onze intuïtie....................................................................................................90
3. De retributivistische rechtvaardiging (Kant)...................................................................................................91
3.1 Het dwangprobleem..................................................................................................................................92
3
