Week 1: familierecht: minderjarigheid, ouderschap en
gezag (H2)
Inhoud
1. Afstamming (vestigen en verbreken van ouderschap)
2. Gezag (zeggenschap over minderjarigen)
3. Minderjarigheid en minderjarige in het recht
Gaat om privaatrecht (horizontale verhouding): personen- en familierecht; boek 1 van het Burgerlijke
Wetboek
1. Afstamming: belangrijke kenmerken
Afstammingsrecht = wie staan tot elkaar in familierechtelijke betrekking? Wie hebben volgens de
wet een familierelatie met elkaar? Zie art. 1.198 BW: een kind, zijn ouders en bloedverwanten
- Betreft dwingend recht = je kunt niet iets anders afspreken dan dat wat in de wet staat (dus
onderlinge afspraken zijn niet rechtens afdwingbaar)
- Uitgangspunt van afstammingsrecht = belang van het kind om twee juridische ouders te
hebben
- Dit zorgt voor rechtszekerheid = je weet wie de ouders van een kind zijn (levenslange,
moeilijk te verbreken band)
Rechtsgevolgen van het juridische ouderschap
Verschil tussen juridisch ouder en gezaghebbende ouder; nu gaat het over juridisch ouderschap. In
boek 1 en 4 BW staan belangrijke (mogelijke) rechtsgevolgen verbonden aan de verhouding ouder-
kind:
- Gezag
- Onderhoudsplicht = je moet je kind onderhouden (kosten die bij het kind komen kijken
betalen)
Alimentatie
- Omgang = recht op omgang met je kind en andersom. Als ouder niet alleen het recht, maar
zelfs een plicht in omgang met je kind
- Erfrecht = kinderen zijn erfgenamen van hun ouders
- Naamrecht = wiens achternaam het kind krijgt
Je krijgt de naam van één van je juridische ouders
Moeders naam kan sinds 1998 gekozen worden
- Familie = gevolgen voor wie je familie is
Wie juridisch ouder wordt van een kind hangt in beginsel af van
- Biologie
- Gekozen relatievorm van de ouders
meestal worden de biologische ouders de juridische ouders, maar de sociale ouders (bijvoorbeeld
stiefouder, meemoeder) kunnen ook juridisch ouders worden. Wel maar maximaal twee ouders, ook
als er drie of meer biologische/ sociale ouders betrokken zijn
Hoe word je juridisch ouder van een kind
- Baren van het kind: moeder is de vrouw uit wie het kind geboren is
- Huwelijk/ geregistreerd partnerschap (GP): formele relatie met de geboortemoeder
, - Erkenning
- Gerechtelijke vaststelling
- Adoptie (geen afstammingsrecht)
Juridisch ouderschap door huwelijk/ GP met geboortemoeder
- Huwelijk/ GP moet er al zijn op moment van geboorte:
Man-vrouw: vader en moeder automatisch juridisch ouder, ook al is hij niet de
biologische vader
Vrouw-vrouw: geboortemoeder automatisch juridisch moeder, de tweede moeder
alleen als er een onbekende donor is gebruikt. Zo niet: moet de meemoeder het kind
erkennen of adopteren. Eventueel kan ook de bekende donor het kind erkennen
Man-man: hooguit een van hen kan het kind erkennen als de draagmoeder niet
gehuwd is met een (andere) man. Als de draagmoeder getrouwd is, moeten beide
mannen het kind adopteren
- Als partners getrouwd zijn en moeder krijgt een buitenechtelijk kind, is de getrouwde vader
automatisch vader van het kind (ook al is dit biologisch gezien niet zijn kind)
- Juridisch moederschap
Voorwaarde: kind moet zijn verwekt door kunstmatige inseminatie met hulp van
onbekende donor (verklaring overleggen bij geboorteaangifte)
Bij overlijden meemoeder (= vrouw die relatie heeft met geboortemoeder) tussen
moment van kunstmatige bevruchting en geboorte, is zij toch juridisch moeder, mits
verklaring bij geboorteaangifte wordt overlegd
- Juridisch vaderschap
Bij overlijden man tijdens huwelijk/GP, is hij alsnog juridisch vader, als kind binnen
306 dagen na overlijden wordt geboren
Ontkenning ouderschap is mogelijk
Juridisch ouderschap door erkenning
Uitgangspunten:
- Voor de geboorte, bij geboorteaangifte of op een later tijdstip
- Ex nunc = geen terugwerkende kracht: pas juridisch ouder vanaf het moment van erkenning
- Vaak bij een informele relatie
Procedure:
- Bij burgerlijke stand van gemeente verklaring afleggen (van deze verklaring wordt een akte
opgemaakt en deze wordt ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand)
- Toestemming nodig van de moeder als het kind jonger is dan 16 jaar
- Toestemming nodig van het kind als hij/zij 12 jaar of ouder is
tussen 12 en 15 jaar dus toestemming van kind en moeder
Bij geen toestemming moeder en/of kind: vervangende toestemming van rechtbank mogelijk:
Juridisch vaderschap:
Voor ontvankelijkheidsverzoek (wordt in behandeling genomen) moet de man zijn:
- De verwekker van het kind = biologische vader die kind door geslachtsgemeenschap heeft
doen ontstaan
- Biologische vader = bijvoorbeeld donorvader die in een nauwe persoonlijke betrekking tot
het kind staat (family life, art. 8 EVRM; ligt aan omstandigheden van het geval)
,Toestemming wordt verleend, tenzij
- Dit de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind schaadt
- De evenwichtige sociaal, psychologisch en emotionele ontwikkeling van het kind in het
gedrang komt
Vervangende toestemming voor erkenning door meemoeder:
- Betreft de erkenning door de persoon die als levensgezel van de moeder heeft ingestemd
met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad. Toestemming
wordt verleend als dit in het belang van het kind is
maar toestemming is niet de enige voorwaarde:
Juridisch ouderschap is door erkenning niet mogelijk als:
- Er al twee juridische ouders zin
- De persoon geen huwelijk met moeder van kind mag sluiten vanwege te nauwe
verwantschap
- Door minderjarigen onder de 16 jaar
- Iemand onder curatele staat: toestemming kantonrechter nodig
erkenning kan ongedaan gemaakt worden
Als een ouder geen juridisch ouder wil worden:
- Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap
- Rechter moet dat verzoek toewijzen als die ouder de verwekker is of als het de levensgezel
van de moeder is, die heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot
gevolg kan hebben gehad
- Komt heel weinig voor
Juridisch ouderschap door gerechtelijke vaststelling
- Ex tunc = terugwerkende kracht: gerechtelijke vaststelling werkt terug tot aan de geboorte
- Verzoek bij rechtbank door moeder van kind (jonger dan 16 jaar) en door kind zelf (geen
termijn). Moeder moet dit binnen 5 jaar na geboorte doen, maar er bestaan uitzonderingen
- Man/vrouw moet als levensgezel van de moeder hebben ingestemd met een daad die
verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad
Alternatieve voorwaarde voor een man: deze moet de verwekker van het kind zijn
(donorschap)
geen belangenafweging in vergelijking tot erkenning!
Toekomst?
- Conceptwetsvoorstel draagmoederschap
- Conceptwetsvoorstel deelgezag = naast twee gezaghebbende ouders ook nog twee
deelgezagsdragers
2. Gezag
Gezag hangt samen met het zijn van juridisch ouder, maar is iets anders:
Alle minderjarigen staan onder gezag, uitgeoefend door:
- Eén of beide ouders (= ouderlijk gezag)
- Een ander dan een ouder (= voogdij)
, Gezag betreft:
- Persoon van de minderjarige
- Bewind over zijn vermogen (geld van minderjarige)
- Vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen, in en buiten rechte (= bijvoorbeeld een
procedure voor je kind starten of een scooter kopen). Rechtshandeling = een handeling die
iemand uitvoert met de bedoeling een bepaald rechtsgevolg tot stand te brengen
Ouderlijk gezag
“het ouderlijk gezag omvat de plicht en het recht van de ouder zijn minderjarige kind te verzorgen en
op te voeden”. Er is bij een voogd geen verschil in deze definitie
“de minderjarige dient rekening te houden met de aan de ouder of voogd in het kader van de
uitoefening van het gezag toekomende bevoegdheden, alsmede met de belangen van de overige
leden van het gezin waarvan hij deel uitmaakt.”
“in de verzorging en opvoeding van het kind passen ouders geen geestelijk en lichamelijk geweld of
enig andere vernederende behandeling toe.”
Verschillen juridisch ouderschap en gezag
1. Duur
- Ouderschap: levenslang
- Gezag: eindigt bij meerderjarigheid
2. Aard
- Ouderschap: familierechtelijke betrekking
- Gezag: rechten en plichten opvoeding
3. Rechtsgevolgen
- Ouderschap: contact, omgang en informatie, onderhoud en erven
- Gezag: zeggenschap over persoon van de minderjarige, zijn bewind en t.a.v.
rechtshandelingen
Verkrijgen van ouderlijk gezag
- Gezamenlijk ouderlijk gezag (= met twee ouders het gezag hebben)
- Van rechtswege: gehuwde ouders en geregistreerde partners (let op: ten tijde van geboorte
kind)
- Na erkenning: door inschrijven gezamenlijk gezag
- Voor ouder en een niet-ouder (bijvoorbeeld stiefouder of opa/oma): op verzoek door
beslissing rechtbank
Gevolgen gezamenlijk gezag:
- Alle beslissingen samen nemen
- Na verbreken (in)formele relatie blijft gezamenlijk gezag in beginsel bestaan
ouder met gezag is verplicht om ontwikkeling banden tussen andere ouder en kind te
bevorderen en het kind heeft recht op gelijkwaardige opvoeding en verzorging door beide
- Eenhoofdig ouderlijk gezag
- Van rechtswege: meerderjarige moeder die kind baart en niet in formele relatie zit
Minderjarige moeder vanaf 16 jaar: op verzoek door beslissing rechtbank
- Van gezamenlijk gezag naar eenhoofdig gezag
gezag (H2)
Inhoud
1. Afstamming (vestigen en verbreken van ouderschap)
2. Gezag (zeggenschap over minderjarigen)
3. Minderjarigheid en minderjarige in het recht
Gaat om privaatrecht (horizontale verhouding): personen- en familierecht; boek 1 van het Burgerlijke
Wetboek
1. Afstamming: belangrijke kenmerken
Afstammingsrecht = wie staan tot elkaar in familierechtelijke betrekking? Wie hebben volgens de
wet een familierelatie met elkaar? Zie art. 1.198 BW: een kind, zijn ouders en bloedverwanten
- Betreft dwingend recht = je kunt niet iets anders afspreken dan dat wat in de wet staat (dus
onderlinge afspraken zijn niet rechtens afdwingbaar)
- Uitgangspunt van afstammingsrecht = belang van het kind om twee juridische ouders te
hebben
- Dit zorgt voor rechtszekerheid = je weet wie de ouders van een kind zijn (levenslange,
moeilijk te verbreken band)
Rechtsgevolgen van het juridische ouderschap
Verschil tussen juridisch ouder en gezaghebbende ouder; nu gaat het over juridisch ouderschap. In
boek 1 en 4 BW staan belangrijke (mogelijke) rechtsgevolgen verbonden aan de verhouding ouder-
kind:
- Gezag
- Onderhoudsplicht = je moet je kind onderhouden (kosten die bij het kind komen kijken
betalen)
Alimentatie
- Omgang = recht op omgang met je kind en andersom. Als ouder niet alleen het recht, maar
zelfs een plicht in omgang met je kind
- Erfrecht = kinderen zijn erfgenamen van hun ouders
- Naamrecht = wiens achternaam het kind krijgt
Je krijgt de naam van één van je juridische ouders
Moeders naam kan sinds 1998 gekozen worden
- Familie = gevolgen voor wie je familie is
Wie juridisch ouder wordt van een kind hangt in beginsel af van
- Biologie
- Gekozen relatievorm van de ouders
meestal worden de biologische ouders de juridische ouders, maar de sociale ouders (bijvoorbeeld
stiefouder, meemoeder) kunnen ook juridisch ouders worden. Wel maar maximaal twee ouders, ook
als er drie of meer biologische/ sociale ouders betrokken zijn
Hoe word je juridisch ouder van een kind
- Baren van het kind: moeder is de vrouw uit wie het kind geboren is
- Huwelijk/ geregistreerd partnerschap (GP): formele relatie met de geboortemoeder
, - Erkenning
- Gerechtelijke vaststelling
- Adoptie (geen afstammingsrecht)
Juridisch ouderschap door huwelijk/ GP met geboortemoeder
- Huwelijk/ GP moet er al zijn op moment van geboorte:
Man-vrouw: vader en moeder automatisch juridisch ouder, ook al is hij niet de
biologische vader
Vrouw-vrouw: geboortemoeder automatisch juridisch moeder, de tweede moeder
alleen als er een onbekende donor is gebruikt. Zo niet: moet de meemoeder het kind
erkennen of adopteren. Eventueel kan ook de bekende donor het kind erkennen
Man-man: hooguit een van hen kan het kind erkennen als de draagmoeder niet
gehuwd is met een (andere) man. Als de draagmoeder getrouwd is, moeten beide
mannen het kind adopteren
- Als partners getrouwd zijn en moeder krijgt een buitenechtelijk kind, is de getrouwde vader
automatisch vader van het kind (ook al is dit biologisch gezien niet zijn kind)
- Juridisch moederschap
Voorwaarde: kind moet zijn verwekt door kunstmatige inseminatie met hulp van
onbekende donor (verklaring overleggen bij geboorteaangifte)
Bij overlijden meemoeder (= vrouw die relatie heeft met geboortemoeder) tussen
moment van kunstmatige bevruchting en geboorte, is zij toch juridisch moeder, mits
verklaring bij geboorteaangifte wordt overlegd
- Juridisch vaderschap
Bij overlijden man tijdens huwelijk/GP, is hij alsnog juridisch vader, als kind binnen
306 dagen na overlijden wordt geboren
Ontkenning ouderschap is mogelijk
Juridisch ouderschap door erkenning
Uitgangspunten:
- Voor de geboorte, bij geboorteaangifte of op een later tijdstip
- Ex nunc = geen terugwerkende kracht: pas juridisch ouder vanaf het moment van erkenning
- Vaak bij een informele relatie
Procedure:
- Bij burgerlijke stand van gemeente verklaring afleggen (van deze verklaring wordt een akte
opgemaakt en deze wordt ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand)
- Toestemming nodig van de moeder als het kind jonger is dan 16 jaar
- Toestemming nodig van het kind als hij/zij 12 jaar of ouder is
tussen 12 en 15 jaar dus toestemming van kind en moeder
Bij geen toestemming moeder en/of kind: vervangende toestemming van rechtbank mogelijk:
Juridisch vaderschap:
Voor ontvankelijkheidsverzoek (wordt in behandeling genomen) moet de man zijn:
- De verwekker van het kind = biologische vader die kind door geslachtsgemeenschap heeft
doen ontstaan
- Biologische vader = bijvoorbeeld donorvader die in een nauwe persoonlijke betrekking tot
het kind staat (family life, art. 8 EVRM; ligt aan omstandigheden van het geval)
,Toestemming wordt verleend, tenzij
- Dit de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind schaadt
- De evenwichtige sociaal, psychologisch en emotionele ontwikkeling van het kind in het
gedrang komt
Vervangende toestemming voor erkenning door meemoeder:
- Betreft de erkenning door de persoon die als levensgezel van de moeder heeft ingestemd
met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad. Toestemming
wordt verleend als dit in het belang van het kind is
maar toestemming is niet de enige voorwaarde:
Juridisch ouderschap is door erkenning niet mogelijk als:
- Er al twee juridische ouders zin
- De persoon geen huwelijk met moeder van kind mag sluiten vanwege te nauwe
verwantschap
- Door minderjarigen onder de 16 jaar
- Iemand onder curatele staat: toestemming kantonrechter nodig
erkenning kan ongedaan gemaakt worden
Als een ouder geen juridisch ouder wil worden:
- Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap
- Rechter moet dat verzoek toewijzen als die ouder de verwekker is of als het de levensgezel
van de moeder is, die heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot
gevolg kan hebben gehad
- Komt heel weinig voor
Juridisch ouderschap door gerechtelijke vaststelling
- Ex tunc = terugwerkende kracht: gerechtelijke vaststelling werkt terug tot aan de geboorte
- Verzoek bij rechtbank door moeder van kind (jonger dan 16 jaar) en door kind zelf (geen
termijn). Moeder moet dit binnen 5 jaar na geboorte doen, maar er bestaan uitzonderingen
- Man/vrouw moet als levensgezel van de moeder hebben ingestemd met een daad die
verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad
Alternatieve voorwaarde voor een man: deze moet de verwekker van het kind zijn
(donorschap)
geen belangenafweging in vergelijking tot erkenning!
Toekomst?
- Conceptwetsvoorstel draagmoederschap
- Conceptwetsvoorstel deelgezag = naast twee gezaghebbende ouders ook nog twee
deelgezagsdragers
2. Gezag
Gezag hangt samen met het zijn van juridisch ouder, maar is iets anders:
Alle minderjarigen staan onder gezag, uitgeoefend door:
- Eén of beide ouders (= ouderlijk gezag)
- Een ander dan een ouder (= voogdij)
, Gezag betreft:
- Persoon van de minderjarige
- Bewind over zijn vermogen (geld van minderjarige)
- Vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen, in en buiten rechte (= bijvoorbeeld een
procedure voor je kind starten of een scooter kopen). Rechtshandeling = een handeling die
iemand uitvoert met de bedoeling een bepaald rechtsgevolg tot stand te brengen
Ouderlijk gezag
“het ouderlijk gezag omvat de plicht en het recht van de ouder zijn minderjarige kind te verzorgen en
op te voeden”. Er is bij een voogd geen verschil in deze definitie
“de minderjarige dient rekening te houden met de aan de ouder of voogd in het kader van de
uitoefening van het gezag toekomende bevoegdheden, alsmede met de belangen van de overige
leden van het gezin waarvan hij deel uitmaakt.”
“in de verzorging en opvoeding van het kind passen ouders geen geestelijk en lichamelijk geweld of
enig andere vernederende behandeling toe.”
Verschillen juridisch ouderschap en gezag
1. Duur
- Ouderschap: levenslang
- Gezag: eindigt bij meerderjarigheid
2. Aard
- Ouderschap: familierechtelijke betrekking
- Gezag: rechten en plichten opvoeding
3. Rechtsgevolgen
- Ouderschap: contact, omgang en informatie, onderhoud en erven
- Gezag: zeggenschap over persoon van de minderjarige, zijn bewind en t.a.v.
rechtshandelingen
Verkrijgen van ouderlijk gezag
- Gezamenlijk ouderlijk gezag (= met twee ouders het gezag hebben)
- Van rechtswege: gehuwde ouders en geregistreerde partners (let op: ten tijde van geboorte
kind)
- Na erkenning: door inschrijven gezamenlijk gezag
- Voor ouder en een niet-ouder (bijvoorbeeld stiefouder of opa/oma): op verzoek door
beslissing rechtbank
Gevolgen gezamenlijk gezag:
- Alle beslissingen samen nemen
- Na verbreken (in)formele relatie blijft gezamenlijk gezag in beginsel bestaan
ouder met gezag is verplicht om ontwikkeling banden tussen andere ouder en kind te
bevorderen en het kind heeft recht op gelijkwaardige opvoeding en verzorging door beide
- Eenhoofdig ouderlijk gezag
- Van rechtswege: meerderjarige moeder die kind baart en niet in formele relatie zit
Minderjarige moeder vanaf 16 jaar: op verzoek door beslissing rechtbank
- Van gezamenlijk gezag naar eenhoofdig gezag
