11. Geld en bankwezen
11.1 Banken en bedrijven
Een goed functionerend bankwezen is van groot belang voor het bedrijfsleven. Ten eerste verschaffen
banken de banken kredieten aan bedrijven. In de tweede plaats heeft het bankwezen een belangrijke
taak bij het verzorgen van het betalingsverkeer. In de derde plaats bieden banken hun diensten aan
in het kader van het provisiebedrijf. Ten slotte treden de banken op als adviseur voor het
bedrijfsleven, vooral bij het zakendoen in het buitenland.
11.2 Geld en geldfuncties
Onder geld verstaan we elk ruilmiddel dat in ruime kring wordt geaccepteerd. Geld is een ruilmiddel
met ongedifferentieerde koopkracht. Geld heeft in onze economie drie functies:
- Ruilmiddel
- Rekenmiddel
- Oppotmiddel
Bankbiljetten, het elektronische geld dat is opgeslagen in chipknippen en munten worden samen
aangeduid met de term chartaal geld. Giraal geld bestaat uit kortlopende onmiddellijke opeisbare
vorderingen op banken (vaak worden deze vorderingen aangeduid met de term rekening-
couranttegoeden).
Tot de Europese enge geldhoeveelheid (M 1) rekent men al het chartale en girale geld dat in handen is
van ingezetenen, verminderd met het geld dat zich bevindt in de kassen van de banken en van de
centrale overheden.
De eurozone bestaat uit de zeventien landen die deel uitmaken van de Economische en Monetaire
Unie (EMU).
11.3 Banken in Nederland
Onder een bank wordt in de Europese statistieken verstaan: een kredietinstelling of andere financiële
instelling die:
- Er haar bedrijf van maakt deposito's aan te trekken van het publiek
- Voor eigen rekening krediet verstrekt en/of belegt in effecten
Bij deze banken gaat het voor het merendeel om zogeheten geldscheppende banken. Kenmerk:
kortlopende schulden door de crediteuren worden als betaalmiddel gebruikt. De voornaamste
geldscheppende banken in Nederland zijn de algemene banken, de Rabobanken en de spaarbanken.
Daarnaast zijn er nog banken die de geldhoeveelheid niet kunnen laten toenemen, de zogeheten
hypotheekbanken.
De algemene banken:
Deze banken hebben een breed werkterrein. Het financiële dienstenpakket van de algemene banken
bestaat onder andere uit:
- Het verzorgen van het girale betalingsverkeer
- Het aantrekken van spaargelden
- Het verlenen van kredieten aan bedrijven en particuliere cliënten
- Het bemiddelen bij de aan- en verkoop van effecten
Daarnaast kan de klant een beroep doen op een aantal andere diensten, zoals:
- Verzekeringen
- Projectontwikkelingen
De grootste algemene bank is de ING Groep.
, De Rabobanken Nederland
De Rabobank Nederland ontstond uit een fusie tussen de Coöperatieve Centrale Raiffeissenbank en de
Coöperatieve Centrale Boerenleenbank. Het bedrijf van de Rabobanken onderscheidt zich
tegenwoordig nauwelijks meer van dat van de algemene banken. De reden dat de Rabobanken in de
geldstatistieken niet tot de groep algemene banken worden gerekend, is hun afwijkende
organisatievorm. De plaatselijke vestigingen hebben een grote mate van zelfstandigheid.
De spaarbanken
Bij de spaarbanken ligt het accent op het aantrekken van spaartegoeden. Die spaargelden worden
vervolgens belegd in staatsobligaties, hypothecaire kredieten en pandbrieven. De kredietuitzettingen
vinden dus voornamelijk plaats buiten de sfeer van het bedrijfsleven.
De hypotheekbanken
Deze banken trekken hun middelen aan door de uitgifte van pandbrieven. Het ontvangen vermogen
geven zij, in de vorm van hypothecair krediet voor de aankoop van onroerend goed, weer door aan
bedrijven en particuliere cliënten. De crediteuren van de hypotheekbanken zijn pandbriefhouders.
Hypotheekbanken zijn geen geldscheppende banken.
Bij het maken van internationale vergelijkingen rangschikt men banken meestal naar het zogeheten
kernkapitaal. Dit is het kapitaal dat de bank vrij ter beschikking heeft en waaruit dus eventuele
verliezen kunnen worden opgevangen (aandelenkapitaal, reserves en algemene voorzieningen).
11.4 De kernactiviteit van het bankwezen
Hoe breed het werkterrein van banken ook is, de hoofdactiviteit ligt in het aantrekken van middelen
en het verlenen van krediet. Aan de ene kant het ter beschikking krijgen van gelden, aan de andere
kant het verrichten van kredietuitzettingen en doen van beleggingen.
Als een bank krediet wil verlenen (actief bankbedrijf), moet zij de middelen daarvoor aantrekken bij
anderen (passief bankbedrijf). Voor kredietverlening is funding een noodzakelijke voorwaarde.
Lange tijd gold in het Nederlandse bankwezen de zogeheten gulden regel van het bankbedrijf. Deze
regel houdt in dat de looptijden van de aangetrokken middelen moeten kloppen met de looptijden van
de uitzettingen. Tegenwoordig gebruiken zij hun kortlopende middelen overwegend voor de funding
van langlopende kredieten.
Voor de banken zit aan deze financieringswijze een voordeel. De rente op kortlopende leningen ligt
normaal gesproken onder de rente op langlopend krediet. Het verschil tussen de rente die de bank
aan klanten vergoedt over de middelen die zij heeft aangetrokken en de rente die zij in rekening
brengt aan degenen die bij haar aankloppen voor krediet, heet rentemarge.
Het loslaten van de gulden regel door het bankbedrijf heeft de rentemarge vergroot.
11.5 Geldschepping door banken
De bank vervult een bemiddelingsfunctie tussen aanbieders van en vragers naar vermogen. Deze
bankactiviteit heeft geen invloed op de enge geldhoeveelheid (M 1). Als een geldscheppende bank
vermogen aantrekt, treedt namelijk geldvernietiging op. Als de bank vermogen als krediet uitgeeft aan
het publiek, vindt geldschepping plaats voor een even groot bedrag.
Maar geldscheppende banken kunnen ook krediet verlenen waardoor M 1 wel toeneemt. Banken
hoeven tegenover hun rekening-courantschulden geen volledige dekking aan kasgeld in huis te
hebben. Zij kunnen volstaan met een liquiditeit van minder dan 100%.
11.6 Toezicht op de banken
Het toezicht op het bankwezen en de beleggingsinstellingen is in Nederland in handen van De
Nederlandse Bank (DNB). Het toezicht op het bankwezen bestaat uit:
- Het bedrijfseconomisch toezicht (let erop dat kredietinstellingen voldoende liquide en solvabel zijn)
- Het structuurtoezicht (is bedoeld om ongewenste machtsposities te voorkomen die door fusies of
overnames van banken ontstaan)
11.1 Banken en bedrijven
Een goed functionerend bankwezen is van groot belang voor het bedrijfsleven. Ten eerste verschaffen
banken de banken kredieten aan bedrijven. In de tweede plaats heeft het bankwezen een belangrijke
taak bij het verzorgen van het betalingsverkeer. In de derde plaats bieden banken hun diensten aan
in het kader van het provisiebedrijf. Ten slotte treden de banken op als adviseur voor het
bedrijfsleven, vooral bij het zakendoen in het buitenland.
11.2 Geld en geldfuncties
Onder geld verstaan we elk ruilmiddel dat in ruime kring wordt geaccepteerd. Geld is een ruilmiddel
met ongedifferentieerde koopkracht. Geld heeft in onze economie drie functies:
- Ruilmiddel
- Rekenmiddel
- Oppotmiddel
Bankbiljetten, het elektronische geld dat is opgeslagen in chipknippen en munten worden samen
aangeduid met de term chartaal geld. Giraal geld bestaat uit kortlopende onmiddellijke opeisbare
vorderingen op banken (vaak worden deze vorderingen aangeduid met de term rekening-
couranttegoeden).
Tot de Europese enge geldhoeveelheid (M 1) rekent men al het chartale en girale geld dat in handen is
van ingezetenen, verminderd met het geld dat zich bevindt in de kassen van de banken en van de
centrale overheden.
De eurozone bestaat uit de zeventien landen die deel uitmaken van de Economische en Monetaire
Unie (EMU).
11.3 Banken in Nederland
Onder een bank wordt in de Europese statistieken verstaan: een kredietinstelling of andere financiële
instelling die:
- Er haar bedrijf van maakt deposito's aan te trekken van het publiek
- Voor eigen rekening krediet verstrekt en/of belegt in effecten
Bij deze banken gaat het voor het merendeel om zogeheten geldscheppende banken. Kenmerk:
kortlopende schulden door de crediteuren worden als betaalmiddel gebruikt. De voornaamste
geldscheppende banken in Nederland zijn de algemene banken, de Rabobanken en de spaarbanken.
Daarnaast zijn er nog banken die de geldhoeveelheid niet kunnen laten toenemen, de zogeheten
hypotheekbanken.
De algemene banken:
Deze banken hebben een breed werkterrein. Het financiële dienstenpakket van de algemene banken
bestaat onder andere uit:
- Het verzorgen van het girale betalingsverkeer
- Het aantrekken van spaargelden
- Het verlenen van kredieten aan bedrijven en particuliere cliënten
- Het bemiddelen bij de aan- en verkoop van effecten
Daarnaast kan de klant een beroep doen op een aantal andere diensten, zoals:
- Verzekeringen
- Projectontwikkelingen
De grootste algemene bank is de ING Groep.
, De Rabobanken Nederland
De Rabobank Nederland ontstond uit een fusie tussen de Coöperatieve Centrale Raiffeissenbank en de
Coöperatieve Centrale Boerenleenbank. Het bedrijf van de Rabobanken onderscheidt zich
tegenwoordig nauwelijks meer van dat van de algemene banken. De reden dat de Rabobanken in de
geldstatistieken niet tot de groep algemene banken worden gerekend, is hun afwijkende
organisatievorm. De plaatselijke vestigingen hebben een grote mate van zelfstandigheid.
De spaarbanken
Bij de spaarbanken ligt het accent op het aantrekken van spaartegoeden. Die spaargelden worden
vervolgens belegd in staatsobligaties, hypothecaire kredieten en pandbrieven. De kredietuitzettingen
vinden dus voornamelijk plaats buiten de sfeer van het bedrijfsleven.
De hypotheekbanken
Deze banken trekken hun middelen aan door de uitgifte van pandbrieven. Het ontvangen vermogen
geven zij, in de vorm van hypothecair krediet voor de aankoop van onroerend goed, weer door aan
bedrijven en particuliere cliënten. De crediteuren van de hypotheekbanken zijn pandbriefhouders.
Hypotheekbanken zijn geen geldscheppende banken.
Bij het maken van internationale vergelijkingen rangschikt men banken meestal naar het zogeheten
kernkapitaal. Dit is het kapitaal dat de bank vrij ter beschikking heeft en waaruit dus eventuele
verliezen kunnen worden opgevangen (aandelenkapitaal, reserves en algemene voorzieningen).
11.4 De kernactiviteit van het bankwezen
Hoe breed het werkterrein van banken ook is, de hoofdactiviteit ligt in het aantrekken van middelen
en het verlenen van krediet. Aan de ene kant het ter beschikking krijgen van gelden, aan de andere
kant het verrichten van kredietuitzettingen en doen van beleggingen.
Als een bank krediet wil verlenen (actief bankbedrijf), moet zij de middelen daarvoor aantrekken bij
anderen (passief bankbedrijf). Voor kredietverlening is funding een noodzakelijke voorwaarde.
Lange tijd gold in het Nederlandse bankwezen de zogeheten gulden regel van het bankbedrijf. Deze
regel houdt in dat de looptijden van de aangetrokken middelen moeten kloppen met de looptijden van
de uitzettingen. Tegenwoordig gebruiken zij hun kortlopende middelen overwegend voor de funding
van langlopende kredieten.
Voor de banken zit aan deze financieringswijze een voordeel. De rente op kortlopende leningen ligt
normaal gesproken onder de rente op langlopend krediet. Het verschil tussen de rente die de bank
aan klanten vergoedt over de middelen die zij heeft aangetrokken en de rente die zij in rekening
brengt aan degenen die bij haar aankloppen voor krediet, heet rentemarge.
Het loslaten van de gulden regel door het bankbedrijf heeft de rentemarge vergroot.
11.5 Geldschepping door banken
De bank vervult een bemiddelingsfunctie tussen aanbieders van en vragers naar vermogen. Deze
bankactiviteit heeft geen invloed op de enge geldhoeveelheid (M 1). Als een geldscheppende bank
vermogen aantrekt, treedt namelijk geldvernietiging op. Als de bank vermogen als krediet uitgeeft aan
het publiek, vindt geldschepping plaats voor een even groot bedrag.
Maar geldscheppende banken kunnen ook krediet verlenen waardoor M 1 wel toeneemt. Banken
hoeven tegenover hun rekening-courantschulden geen volledige dekking aan kasgeld in huis te
hebben. Zij kunnen volstaan met een liquiditeit van minder dan 100%.
11.6 Toezicht op de banken
Het toezicht op het bankwezen en de beleggingsinstellingen is in Nederland in handen van De
Nederlandse Bank (DNB). Het toezicht op het bankwezen bestaat uit:
- Het bedrijfseconomisch toezicht (let erop dat kredietinstellingen voldoende liquide en solvabel zijn)
- Het structuurtoezicht (is bedoeld om ongewenste machtsposities te voorkomen die door fusies of
overnames van banken ontstaan)
