Preventie Hoorcolleges
Introductie preventie
Definitie
Preventie: voorkoming
Voorkomen van (verergeren van) gezondheidsproblemen, ziekten en sterfte.
Bevorderen van gezondheid en kwaliteit van leven.
Gezondheid: gezond zijn, lichamelijk in orde, niet ziek
Een toestand van een volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet louter het
ontbreken van ziekte of gebrek.
Health as the ability to adapt and to self-manage, in the face of social, physical and
emotional challenges.
Kwaliteit van leven: perceptie van personen van hun positie in het leven, bezien tegen de
context van culturele- en waardesystemen waarin zij leven, in relatie tot hun doelen en
verwachtingen en standaarden.
Indelingen van preventie
- Doelgroep
- Fase
- Type maatregel
Indeling naar doelgroep
- Universeel
o Gericht op totale bevolking of grote groepen daarbinnen.
- Selectief
o Gericht op bevolkingsgroepen met een verhoogd risico.
- Geïnduceerde
o Gericht op individuen die nog niet gediagnosticeerd zijn met een ziekte maar
wel al beginnende klachten/ symptomen hebben.
- Zorggerelateerd
o Gericht op individuen met een ziekte.
Indeling naar fase
- Primair
o Gericht op het voorkomen van een specifiek gezondheidsprobleem/
aandoening.
- Secundair
o Gericht op het identificeren van mensen met een voorstadium of vroeg
stadium van een ziekte.
- Tertitair
o Het beheersen van een aandoening/ ziekte om verergering te voorkomen, of
het kwaliteit van leven te vergroten.
Indeling naar type maatregel
- Gezondheidsbevordering
, o Gericht op het bevorderen en in stand houden van een gezonde leefstijl en
van een gezonde sociale en fysieke omgeving.
o Voorbeeld: leefstijlcampagnes
- Gezondheidsbescherming
o Gericht op het beschermen van de bevolking tegen blootstelling aan
risicofactoren.
o Voorbeeld: waterzuivering, afvalverwijdering, verkeersveiligheid, rookverbod
etc.
- (Specifieke) ziektepreventie
o Omvat maatregelen gericht op het voorkomen van specifieke ziekten of op de
vroege signalering daarvan.
o Vaak wet- en regelgeving. Voorbeeld: screening, vaccinaties en preventieve
medicatie.
Belang van preventie
Doelgroep: gezond voelende mensen.
Effecten bestaan uit voorkomen van ziektes/ bevorderen van gezondheid. Investeren in een
belangrijk goed: ‘gezondheid’.
Effecten pas in de toekomst.
Preventie successen in de 20e eeuw
Preventie levert een belangrijke bijdrage aan verbetering van de volksgezondheid. 22
successen: tenminste 16000 sterfgevallen vermeden.
Karakter van preventie sterk veranderd:
- Nu gericht op welvaartsziekten, vroeger strijd tegen armoede (infectieziekten,
kindersterfte, voedingsdeficiënties, slechte arbeidsomstandigheden).
- Verwetenschappelijking en medische technologie (screening en vaccinaties).
Nationaal preventieakkoord
Focus:
- Een rookvrije generatie in 2040
- Maatregelen tegen overgewicht en obesitas
- Maatregelen tegen problematisch alcoholgebruik.
Doelen bereiken door o.a.:
- Wet- en regelgeving (rookverbod sportvereniging).
- Programma’s die het gezondheidsbeleid stimuleren (leefstijlinterventies, bekende
schrijf van 5).
Preventie is multidisciplinair
,Gezondheidsverschillen
Cijfers van overgewicht onder kinderen dalen, maar enorme gezondheidsverschillen binnen
de dalende trend. Hoe lager de SES, hoe vaker de kinderen overgewicht hebben (3x zo
hoge kans op overgewicht).
Tussen de groepen kinderen onderling zijn ook enorme verschillen.
Levensverwachting geboren in 1998: Levensverwachting gemiddeld M. 75 - V. 80.
Geboren in 2016: M. 79.9 - V 83.1
Wereldwijd geboren in 2016: M. 70 - V. 74
Gezondheidsverschillen nemen af (qua levensverwachting).
Meer vrouwen sterven aan hart- en vaatziekten dan vrouwen.
Mannen ervaren een betere gezondheid.
Gezondheidsverschillen man/vrouw:
• Hart- en vaatziekten doodsoorzaak nr 1 bij vrouwen
• 54% van de hartinfarcten bij vrouwen wordt niet herkend
• Een hartinfarct als gevolg van acute stress of verdriet komt bij vrouwen 10x vaker voor dan
bij mannen
• Bloedvaten van vrouwen verouderen op een iets andere manier dan bij mannen (door
hormonen; overgang) en de klachten een aandoeningen doen zich anders voor
• Nog wat feiten en cijfers op womenincl.nl/gezondheid
• Verschil in levensverwachting tussen laag- en hoogopgeleiden in NL: 7 jaar
• Verschil in jaren in goede gezondheid tussen laag- en hoogopgeleiden: 19 jaar
Lage SES: minder gezondheid
Lage SES: lagere levensverwachting
Grote verschillen, wereldwijd en binnen landen
Hoe groter de SES verschillen binnen hoge-inkomenslanden, hoe groter de
gezondheidsverschillen
Gezondheidsverschillen sociaaleconomisch:
Vakterm SEGV: ‘Sociaaleconomische gezondheidsverschillen: verschillen in gezondheid en
sterfte tussen mensen met een hoge en mensen met een lage sociaaleconomische positie in
de maatschappij.’
Opleiding, inkomen, (slide)
Grafieken, gezondheidsverschillen SES en ook een relatie te zien tussen de grootte van de
klasseverschillen binnen een land (ongelijkheid in kaart gebracht), grootste uitschieter is de
VS (gezondheidsverschillen en economische verschillen het grootst).
Gezondheidsverschillen naar etniciteit:
Etniciteit is niet hetzelfde als herkomst (loopt vaak een beetje door elkaar heen); veel
onderzoek wordt gedaan in VS, waar de term ‘ras’ gebruikt wordt (er is maar 1 menselijk ras
biologisch gezien, dus in Nederland wordt deze term niet gebruikt). In Nederland gebruiken
we in onderzoek vooral de term ‘herkomst’. De genetische variatie binnen bevolkingsgroepen
is groter dan verschillen tussen de groepen! (Bijvoorbeeld verschillen tussen Aziaten
, onderling groter dan tussen Aziaat en Europeaan). Dat maakt het eigenlijk niet mogelijk om
over ras te spreken (ras is meer een sociale constructie).
Etniciteit: groep met gemeenschappelijke kenmerken in geschiedenis, taal, religie, niet alleen
uiterlijk.
In Nederland worden mensen dus niet gecategoriseerd op etniciteit maar op
herkomst/geboorteland, definitie van het CBS.
Voorbeeld:
Herkomst: Turkije, maar in Turkije leven verschillende etnische groepen (Koerden,
Armeniërs, Turken), die allemaal de Turkse nationaliteit hebben.
Zie tabel: sterfte naar geslacht, herkomst en doodsoorzaak:
Sterfte aan kanker van Nederlanders met een migratieachtergrond: kleinere kans.
Sterfte aan diabetes bij Nederlanders met een migratieachtergrond: hogere kans.
Sterfte aan hart en vaatziekten bij Nederlanders met een migratieachtergrond: hogere kans.
Grote verschillen in de ervaren gezondheid: Turkse vrouwen ervaren hun gezondheid als het
meest slecht ten opzichte van andere groepen.
Verklaringen voor gezondheidsverschillen:
• Biologische en genetische factoren
• Fysieke omgevingsfactoren (huisvesting, type werk)
• Sociale omgevingsfactoren (stress, sociale steun, uitsluiting)
• Gedragsfactoren (bv leefstijl: roken, voeding, beweging, slaap)
Bij hart- en vaatziekten spelen al deze vier factoren een rol.
De combinatie van die vier factoren wisselt per type ziekte.
Meestal spelen ze alle vier een rol in wisselende verhoudingen.
Gezondheidsverschillen onderverdeeld in structurele en intermediaire determinanten (zie
figuur).
Meest betrouwbare website: www.volksgezondheidenzorg.info
Exacte cijfers hoef je niet te weten, maar wel begrijpen waarom de verschillen groot zijn
(trends begrijpen).
Wie heeft het hoogste risico op diabetes type 2? Van hoog naar laag (met name
beïnvloedbaar door herkomst, daarna door leeftijd, geslacht is onafhankelijk). Surinamers
hoogste risicogroep op diabetes in NL.
Aangrijpingspunten voor preventie?
Fysieke omgevingsfactoren, sociale omgevingsfactoren en gedragsfactoren met name
beïnvloedbaar (biologische/genetische factoren uiteraard niet). Gedrag is hardnekkig en niet
makkelijk te beïnvloeden, maar wel de factor waar de meeste preventie op wordt gericht.
Aangrijpingspunten voor preventie bij chronische ziektes veel ingewikkelder dan vroeger
(toen: infectieziektebestrijding bijvoorbeeld), omdat de ziektes vaak veroorzaakt zijn door een
combinatie van alle vier de factoren.
Introductie preventie
Definitie
Preventie: voorkoming
Voorkomen van (verergeren van) gezondheidsproblemen, ziekten en sterfte.
Bevorderen van gezondheid en kwaliteit van leven.
Gezondheid: gezond zijn, lichamelijk in orde, niet ziek
Een toestand van een volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet louter het
ontbreken van ziekte of gebrek.
Health as the ability to adapt and to self-manage, in the face of social, physical and
emotional challenges.
Kwaliteit van leven: perceptie van personen van hun positie in het leven, bezien tegen de
context van culturele- en waardesystemen waarin zij leven, in relatie tot hun doelen en
verwachtingen en standaarden.
Indelingen van preventie
- Doelgroep
- Fase
- Type maatregel
Indeling naar doelgroep
- Universeel
o Gericht op totale bevolking of grote groepen daarbinnen.
- Selectief
o Gericht op bevolkingsgroepen met een verhoogd risico.
- Geïnduceerde
o Gericht op individuen die nog niet gediagnosticeerd zijn met een ziekte maar
wel al beginnende klachten/ symptomen hebben.
- Zorggerelateerd
o Gericht op individuen met een ziekte.
Indeling naar fase
- Primair
o Gericht op het voorkomen van een specifiek gezondheidsprobleem/
aandoening.
- Secundair
o Gericht op het identificeren van mensen met een voorstadium of vroeg
stadium van een ziekte.
- Tertitair
o Het beheersen van een aandoening/ ziekte om verergering te voorkomen, of
het kwaliteit van leven te vergroten.
Indeling naar type maatregel
- Gezondheidsbevordering
, o Gericht op het bevorderen en in stand houden van een gezonde leefstijl en
van een gezonde sociale en fysieke omgeving.
o Voorbeeld: leefstijlcampagnes
- Gezondheidsbescherming
o Gericht op het beschermen van de bevolking tegen blootstelling aan
risicofactoren.
o Voorbeeld: waterzuivering, afvalverwijdering, verkeersveiligheid, rookverbod
etc.
- (Specifieke) ziektepreventie
o Omvat maatregelen gericht op het voorkomen van specifieke ziekten of op de
vroege signalering daarvan.
o Vaak wet- en regelgeving. Voorbeeld: screening, vaccinaties en preventieve
medicatie.
Belang van preventie
Doelgroep: gezond voelende mensen.
Effecten bestaan uit voorkomen van ziektes/ bevorderen van gezondheid. Investeren in een
belangrijk goed: ‘gezondheid’.
Effecten pas in de toekomst.
Preventie successen in de 20e eeuw
Preventie levert een belangrijke bijdrage aan verbetering van de volksgezondheid. 22
successen: tenminste 16000 sterfgevallen vermeden.
Karakter van preventie sterk veranderd:
- Nu gericht op welvaartsziekten, vroeger strijd tegen armoede (infectieziekten,
kindersterfte, voedingsdeficiënties, slechte arbeidsomstandigheden).
- Verwetenschappelijking en medische technologie (screening en vaccinaties).
Nationaal preventieakkoord
Focus:
- Een rookvrije generatie in 2040
- Maatregelen tegen overgewicht en obesitas
- Maatregelen tegen problematisch alcoholgebruik.
Doelen bereiken door o.a.:
- Wet- en regelgeving (rookverbod sportvereniging).
- Programma’s die het gezondheidsbeleid stimuleren (leefstijlinterventies, bekende
schrijf van 5).
Preventie is multidisciplinair
,Gezondheidsverschillen
Cijfers van overgewicht onder kinderen dalen, maar enorme gezondheidsverschillen binnen
de dalende trend. Hoe lager de SES, hoe vaker de kinderen overgewicht hebben (3x zo
hoge kans op overgewicht).
Tussen de groepen kinderen onderling zijn ook enorme verschillen.
Levensverwachting geboren in 1998: Levensverwachting gemiddeld M. 75 - V. 80.
Geboren in 2016: M. 79.9 - V 83.1
Wereldwijd geboren in 2016: M. 70 - V. 74
Gezondheidsverschillen nemen af (qua levensverwachting).
Meer vrouwen sterven aan hart- en vaatziekten dan vrouwen.
Mannen ervaren een betere gezondheid.
Gezondheidsverschillen man/vrouw:
• Hart- en vaatziekten doodsoorzaak nr 1 bij vrouwen
• 54% van de hartinfarcten bij vrouwen wordt niet herkend
• Een hartinfarct als gevolg van acute stress of verdriet komt bij vrouwen 10x vaker voor dan
bij mannen
• Bloedvaten van vrouwen verouderen op een iets andere manier dan bij mannen (door
hormonen; overgang) en de klachten een aandoeningen doen zich anders voor
• Nog wat feiten en cijfers op womenincl.nl/gezondheid
• Verschil in levensverwachting tussen laag- en hoogopgeleiden in NL: 7 jaar
• Verschil in jaren in goede gezondheid tussen laag- en hoogopgeleiden: 19 jaar
Lage SES: minder gezondheid
Lage SES: lagere levensverwachting
Grote verschillen, wereldwijd en binnen landen
Hoe groter de SES verschillen binnen hoge-inkomenslanden, hoe groter de
gezondheidsverschillen
Gezondheidsverschillen sociaaleconomisch:
Vakterm SEGV: ‘Sociaaleconomische gezondheidsverschillen: verschillen in gezondheid en
sterfte tussen mensen met een hoge en mensen met een lage sociaaleconomische positie in
de maatschappij.’
Opleiding, inkomen, (slide)
Grafieken, gezondheidsverschillen SES en ook een relatie te zien tussen de grootte van de
klasseverschillen binnen een land (ongelijkheid in kaart gebracht), grootste uitschieter is de
VS (gezondheidsverschillen en economische verschillen het grootst).
Gezondheidsverschillen naar etniciteit:
Etniciteit is niet hetzelfde als herkomst (loopt vaak een beetje door elkaar heen); veel
onderzoek wordt gedaan in VS, waar de term ‘ras’ gebruikt wordt (er is maar 1 menselijk ras
biologisch gezien, dus in Nederland wordt deze term niet gebruikt). In Nederland gebruiken
we in onderzoek vooral de term ‘herkomst’. De genetische variatie binnen bevolkingsgroepen
is groter dan verschillen tussen de groepen! (Bijvoorbeeld verschillen tussen Aziaten
, onderling groter dan tussen Aziaat en Europeaan). Dat maakt het eigenlijk niet mogelijk om
over ras te spreken (ras is meer een sociale constructie).
Etniciteit: groep met gemeenschappelijke kenmerken in geschiedenis, taal, religie, niet alleen
uiterlijk.
In Nederland worden mensen dus niet gecategoriseerd op etniciteit maar op
herkomst/geboorteland, definitie van het CBS.
Voorbeeld:
Herkomst: Turkije, maar in Turkije leven verschillende etnische groepen (Koerden,
Armeniërs, Turken), die allemaal de Turkse nationaliteit hebben.
Zie tabel: sterfte naar geslacht, herkomst en doodsoorzaak:
Sterfte aan kanker van Nederlanders met een migratieachtergrond: kleinere kans.
Sterfte aan diabetes bij Nederlanders met een migratieachtergrond: hogere kans.
Sterfte aan hart en vaatziekten bij Nederlanders met een migratieachtergrond: hogere kans.
Grote verschillen in de ervaren gezondheid: Turkse vrouwen ervaren hun gezondheid als het
meest slecht ten opzichte van andere groepen.
Verklaringen voor gezondheidsverschillen:
• Biologische en genetische factoren
• Fysieke omgevingsfactoren (huisvesting, type werk)
• Sociale omgevingsfactoren (stress, sociale steun, uitsluiting)
• Gedragsfactoren (bv leefstijl: roken, voeding, beweging, slaap)
Bij hart- en vaatziekten spelen al deze vier factoren een rol.
De combinatie van die vier factoren wisselt per type ziekte.
Meestal spelen ze alle vier een rol in wisselende verhoudingen.
Gezondheidsverschillen onderverdeeld in structurele en intermediaire determinanten (zie
figuur).
Meest betrouwbare website: www.volksgezondheidenzorg.info
Exacte cijfers hoef je niet te weten, maar wel begrijpen waarom de verschillen groot zijn
(trends begrijpen).
Wie heeft het hoogste risico op diabetes type 2? Van hoog naar laag (met name
beïnvloedbaar door herkomst, daarna door leeftijd, geslacht is onafhankelijk). Surinamers
hoogste risicogroep op diabetes in NL.
Aangrijpingspunten voor preventie?
Fysieke omgevingsfactoren, sociale omgevingsfactoren en gedragsfactoren met name
beïnvloedbaar (biologische/genetische factoren uiteraard niet). Gedrag is hardnekkig en niet
makkelijk te beïnvloeden, maar wel de factor waar de meeste preventie op wordt gericht.
Aangrijpingspunten voor preventie bij chronische ziektes veel ingewikkelder dan vroeger
(toen: infectieziektebestrijding bijvoorbeeld), omdat de ziektes vaak veroorzaakt zijn door een
combinatie van alle vier de factoren.
