Aantekeningen Colleges Onderzoekscollege Oudere Nederlandse Letterkunde
College 1 – 7/9/2022
Jokes – Mary Douglas
- Grappen zijn onderdeel van de bredere sociale context
- Humor bij verschillende Afrikaanse stammen
Lachen en laten lachen – Giselinde Kuipers
- Incongruentie: twee dingen komen bij elkaar die je niet verwacht waardoor je lacht
- Moet wel sprake zijn van taboe of problematisch ding
Mop
- Een kort humoristisch verhaal met een sterke punchline aan het eind
- Is verwant met de langere, traditionele grappige sprookjes of volksverhalen
- Er is steeds een combinatie van twee elementen aanwezig: grensoverschrijding en
incongruentie
o Grensoverschrijding: raakt aan een taboe, heet hangijzer of pijnlijk onderwerp
o Incongruentie: twee zaken worden verrassend met elkaar gecombineerd,
terwijl ze normaal gesproken niets met elkaar te maken hebben
- Moppen zijn een kleine samenzwering onder gelijkgestemden
- Een lower en lower-middle class genre (Giselinde Kuipers)
- Humor: volk en elite (Benny Hill vs. Monty Python)
- Een beetje een male chauvinist subgenre: dominante communicatie stijl en
masculiene onderwerpen / moraal
De Drie Poepen
- Waling Dykstra: Uit Frieslands volksleven vroeger en later
- ATU 1697, ‘We three – for money’
- Poepen - Boeben: Duitse gastarbeiders, kwamen om gras te maaien
- Strafmaat verandert mee met de moraal
- John Bromyard: Summa Praedicantium (14e eeuw) – Prekenboek
- De mop heft 6 eeuwen standgehouden in de traditie
- De oudste Nederlandse ‘mop’: Schele Servaas (ca. 1170) – Hendrik van Veldeke
- Van den Vos Reynarde (13e eeuw)
o Episch diersprookje, aaneenschakeling van wrede grappen
o Reynaert = trickster (komt alleen voor zichzelf op, neemt anderen te grazen,
de rest van de wereld is de dupe)
- Middeleeuwse boerden (fabliaux, 14e/15e eeuw): list, lust, geweld
- Tijl Uylenspieghel (16e eeuw): neemt alles letterlijk, (on)zindelijkheid, subversief
, o Tijl = trickster
- Kluchtboekjes (17e – 19e eeuw): Jan Tamboer
- Aernout van Overbeke (1632-1674)
o Anecdota sive historiae jocosae
o Meer dan 2000 moppen (meest Nederlands)
o 3 moppen over homoseksualiteit, 2 deels doorgestreept; de onuitspreekbare
zonde (essay idee; grappen over homoseksualiteit door de jaren heen)
- Almanakken (18e – 19e eeuw)
Sterke verhalen
- Baron Münchhausen (1720-1797)
o Beelden van hem in plaatsjes Märchenstrasse, Bodenwerder
- Jan Hepkes Wouda (1862-1939)
- Bartje Poep (1881-1970)
De moderne mop
- Mop = klein stukje, brokje
- Kort; actie – reactie
- Openingsformule: ‘Er komt een vent bij de dokter…’
- Punchline aan het eind
- Grensoverschrijding (taboe)
- Incongruentie
- Mannelijke moppentappers
o Harry Touw
Top 10 moppen (taboes)
1. Seks
2. Domheid vs. slimheid (Belgen)
3. Machtsverhoudingen (ongelijke verhoudingen in status/macht/geld)
4. Ziekte en dood (gezondheid en gebrek)
5. Sociale pijnlijkheden en onwelvoeglijkheden (poep, pies, scheten, kots, dronken)
6. Rampen en oorlogen
7. Religie
8. Etniciteit (allochtonen, racistisch)
9. Politiek (dictators, tirannie)
10. Absurditeiten (incl. woordgrappen) – spel met de realiteit, omgebogen (taboe?)
- Ook moppen kunnen gebruikt worden als een barometer voor de
gevoelstemperatuur in een samenleving
o Houding t.o.v. moslims (extremisme/fundamentalisme)
o Nauwelijks enige advocaten-moppen
- Joodse humor: Sam en Moos – Max Tailleur (Joodse zelfspot)
- Naoorlogse moppen over Joden (Holocaust)
College 1 – 7/9/2022
Jokes – Mary Douglas
- Grappen zijn onderdeel van de bredere sociale context
- Humor bij verschillende Afrikaanse stammen
Lachen en laten lachen – Giselinde Kuipers
- Incongruentie: twee dingen komen bij elkaar die je niet verwacht waardoor je lacht
- Moet wel sprake zijn van taboe of problematisch ding
Mop
- Een kort humoristisch verhaal met een sterke punchline aan het eind
- Is verwant met de langere, traditionele grappige sprookjes of volksverhalen
- Er is steeds een combinatie van twee elementen aanwezig: grensoverschrijding en
incongruentie
o Grensoverschrijding: raakt aan een taboe, heet hangijzer of pijnlijk onderwerp
o Incongruentie: twee zaken worden verrassend met elkaar gecombineerd,
terwijl ze normaal gesproken niets met elkaar te maken hebben
- Moppen zijn een kleine samenzwering onder gelijkgestemden
- Een lower en lower-middle class genre (Giselinde Kuipers)
- Humor: volk en elite (Benny Hill vs. Monty Python)
- Een beetje een male chauvinist subgenre: dominante communicatie stijl en
masculiene onderwerpen / moraal
De Drie Poepen
- Waling Dykstra: Uit Frieslands volksleven vroeger en later
- ATU 1697, ‘We three – for money’
- Poepen - Boeben: Duitse gastarbeiders, kwamen om gras te maaien
- Strafmaat verandert mee met de moraal
- John Bromyard: Summa Praedicantium (14e eeuw) – Prekenboek
- De mop heft 6 eeuwen standgehouden in de traditie
- De oudste Nederlandse ‘mop’: Schele Servaas (ca. 1170) – Hendrik van Veldeke
- Van den Vos Reynarde (13e eeuw)
o Episch diersprookje, aaneenschakeling van wrede grappen
o Reynaert = trickster (komt alleen voor zichzelf op, neemt anderen te grazen,
de rest van de wereld is de dupe)
- Middeleeuwse boerden (fabliaux, 14e/15e eeuw): list, lust, geweld
- Tijl Uylenspieghel (16e eeuw): neemt alles letterlijk, (on)zindelijkheid, subversief
, o Tijl = trickster
- Kluchtboekjes (17e – 19e eeuw): Jan Tamboer
- Aernout van Overbeke (1632-1674)
o Anecdota sive historiae jocosae
o Meer dan 2000 moppen (meest Nederlands)
o 3 moppen over homoseksualiteit, 2 deels doorgestreept; de onuitspreekbare
zonde (essay idee; grappen over homoseksualiteit door de jaren heen)
- Almanakken (18e – 19e eeuw)
Sterke verhalen
- Baron Münchhausen (1720-1797)
o Beelden van hem in plaatsjes Märchenstrasse, Bodenwerder
- Jan Hepkes Wouda (1862-1939)
- Bartje Poep (1881-1970)
De moderne mop
- Mop = klein stukje, brokje
- Kort; actie – reactie
- Openingsformule: ‘Er komt een vent bij de dokter…’
- Punchline aan het eind
- Grensoverschrijding (taboe)
- Incongruentie
- Mannelijke moppentappers
o Harry Touw
Top 10 moppen (taboes)
1. Seks
2. Domheid vs. slimheid (Belgen)
3. Machtsverhoudingen (ongelijke verhoudingen in status/macht/geld)
4. Ziekte en dood (gezondheid en gebrek)
5. Sociale pijnlijkheden en onwelvoeglijkheden (poep, pies, scheten, kots, dronken)
6. Rampen en oorlogen
7. Religie
8. Etniciteit (allochtonen, racistisch)
9. Politiek (dictators, tirannie)
10. Absurditeiten (incl. woordgrappen) – spel met de realiteit, omgebogen (taboe?)
- Ook moppen kunnen gebruikt worden als een barometer voor de
gevoelstemperatuur in een samenleving
o Houding t.o.v. moslims (extremisme/fundamentalisme)
o Nauwelijks enige advocaten-moppen
- Joodse humor: Sam en Moos – Max Tailleur (Joodse zelfspot)
- Naoorlogse moppen over Joden (Holocaust)
