Samenvatting boek Onderzoeksmethoden (Scheepers, Tobi, Boeije)

Samenvatting boek ‘Onderzoeksmethoden’ – Scheepers, Tobi, Boeije (9e druk)

Inhoudsopgave

H1: Sociaalwetenschappelijk onderzoek en wetenschappelijke integriteit blz. 2
H2: Het onderzoeksplan blz. 6
H3: Benaderingen van onderzoek blz. 15
H4: Theorieën, hypothesen en operationalisaties blz. 23
H5: Grootschalig veldonderzoek blz. 32
H6: Experiment blz. 41
H7: Etnografisch veldonderzoek blz. 48
H8: Inhoudsanalyse blz. 53
H9: Gebruik van bestaande gegevens blz. 56




1

,H1: Sociaalwetenschappelijk onderzoek en wetenschappelijke
integriteit
1.1 Inleiding en leerdoelen

 Sociale wetenschap: mensen zijn sociale wezens
 Maatschappijwetenschap: gehele samenlevingen, groeperingen incl. beïnvloedende
factoren
 Gedragswetenschap: gedrag incl. factoren individuen
 Gezondheidswetenschap: individueel gezondheidsgedrag
 Belangrijke begrippen:
 Sociaal-wetenschappelijk onderzoek
 Methodenleer
 Methodologie
 Wetenschap gericht op theoretische kennis die gebaseerd is op onderzoek
 Kennis gedeeld in open communicatieproces over werkwijzen en uitkomsten 
criteria volgens Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening

Leerdoelen:

- Verschil tussen methodologie en methodenleer
- Grondvormen sociaalwetenschappelijk onderzoek
- Wetenschappelijke kennis wordt gedeeld in communicatieproces tussen verschillende
betrokkenen
- Onderscheid tussen alledaagse en wetenschappelijke kennis
- Betekenis valorisatie
- Aspecten wetenschappelijke integriteit
- Aspecten ethiek mensgebonden onderzoek



1.2 Sociaalwetenschappelijk onderzoek

 Wetenschap= systematisch geheel van kennis
o Kennis theoretische aard: samenhangend geheel uitspraken  sociale verschijnselen
beschrijven/verklaren/voorspellen
 Onderzoeksplan= stappen gemaakt voorafgaand aan onderzoek
o Doel: tot resultaat komen dat als bijdrage aan systematisch geheel van kennis kan
worden beschouwd
o Beginfase
o Probleemstelling= onderscheid vraagstelling en doelstelling (wat en waarom) 
onderzoeksonderwerp= opzet en aanpak
 Systematische, zintuiglijke waarnemingen
 Patronen en relaties
 2 benaderingen:
o Empirisch-analytisch
o Empirisch-interpretatief
 Verschillende onderzoeksonderwerpen  verschillende analyses 
wetenschappelijke uitspraken  theoretische inzichten



2

,  2 typen wetenschappelijk onderzoek:
o Fundamenteel: levert bijdrage aan wetensch. kennis
o Praktijkgericht: oplossingen voor praktijkproblemen
o 2 weergaves:
 Empirische cyclus
 Regulatieve cyclus
 Explorerend onderzoek= met onderzoek de sociale werkelijkheid verkennen/exploreren als
er nog geen eerder onderzoek naar is gedaan
 Toetsend onderzoek= theoretische inzichten gebruiken om specifieke hypothesen af te
leiden en specifieke uitspraken te doen over te verwachten vondst in sociale werkelijkheid
 Verschillende disciplines gebruiken verschillende termen voor nagenoeg dezelfde zaken
 Relaties tussen probleemstellingen en onderzoeksontwerpen als grondvormen van empirisch
sociaalwetenschappelijk onderzoek
 Methodenleer= geheel van onderzoeksmethoden waarover de sociale wetenschappen
inmiddels beschikken
o ‘Leer’ vanwege innerlijke samenhang en mogelijkheid tot verdieping en overdragen
van info
 Methodologie= omvat o.a. methodenleer; wetenschap van sociaalwetenschappelijke
methoden
o Wetenschappelijke uitspraken over onderzoeksmethoden  voorwerp van
systematisch onderzoek
o Wetenschapsfilosofie
o Onderzoeksmethoden voor relaties tussen wetenschappelijke vraagstellingen en
empirische verschijnselen  wetenschappelijke uitspraken  theoretische inzichten

1.3 Wetenschap is communicatie over onderzoek

 Communicatie voor kwaliteitsverbetering
 Disciplinair= binnen vakgebied
 Multidisciplinair= tussen vakgebieden
 Valorisatie= wijder verbreid zijn geraakt van communicatie met bredere publiek, waarmee
wetenschappers aantonen dat hun wetenschappelijke inzichten ook van belang zijn voor de
maatschappij
 Zender-boodschap-ontvangermodel (Lasswell, 1948)= wie zegt wat tegen wie, hoe en met
welk effect?
o Weinig aandacht voor ontvanger  tweerichtingsverkeer (terugkoppeling)
 Directe terugkoppeling= becommentariëring oorspronkelijke boodschap
 Indirecte terugkoppeling
o Geen aandacht context  wie zegt wat tegen wie, hoe, met welk effect, met welke
terugkoppeling en in welke context?
 Als de ontvanger centraal staat is niet de vraag wat de boodschap met de ontvanger doet,
maar wat de ontvanger doet met de boodschap  4 functies (McQuail, 1987):
1. Informatiebron Bekendste van uses and gratifications theory
2. Vermaak (=dankbaar gebruiken vd boodschap)
3. Middel voor versterking persoonlijke identiteit: media (waarden, normen,
gedragsmodellen)
4. Voertuig voor sociale integratie en interactie: gespreksstof, belangstelling
belangrijke thema’s  houding bepalen



3

,  Selectieprocessen= Boodschappen uit informatieaanbod selecteren die gebruikt en
gedestilleerd worden voor wat de eigen opvattingen en gedrag ondersteunt
 Boodschap centraal tussen wetenschappers
o Artikel  netwerk documenten, onderdeel kennisdomein

1.4 Onderzoek in de media

 Publieksmedia: bevindingen wetenschappelijk onderzoek in verschillende vormen gebruikt
 Sociaalwetenschappelijk onderzoek kan systematische kennis en inzicht verschaffen
 Bevindingen in nieuws als ze bekend worden op moment dat het betrekkelijke probleem
speelt (soms opiniërend)
 Amusement

1.5 De onderzoeker als professional: wetenschappelijke integriteit

 Schandalen  regels over behandeling mensen
o Universele Verklaring vd Rechten vd Mens 1948
o Tuskegee-syfilisonderzoek 1932-1972
o National Commision for the Protection of Human Subjects of Biomedical and
Behavioral Research 1974  Belmont-rapport 1979: 3 fundamentele ethische
principes voor onderzoek met mensen:
1. Respect voor personen / Respect for persons
o Autonomie
o Zelfbeschikking
o Informed consent
2. Goed doen / Beneficence
o Minimale risico’s
o Mogelijk afzien van onderzoek
3. Gerechtigheid / Justice
o Eerlijke, redelijke, niet-exploiterende procedures (o.a. lasten- en
lustenverdeling)
 Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek (NL, 1998)
 Medisch-Ethische Toetsingscommissies
 Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek
 Steeds meer onderzoeksprotocollen ethisch getoetst
o Verklaring Ethical clearance (= geen ethisch bezwaar)

1.6 Wetenschappelijke integriteit en onderzoeksontwerpen

 Twijfel aan wetenschappelijke integriteit
o Streven replicatie met oorspronkelijk onderzoeksontwerp
 NGW (2004)= Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening
o Principes van goed wetenschappelijk onderwijs en onderzoek
 Nieuwsgierigheid drijfveer onderzoekers
o Publicaties  maatschappelijke erkenning  status
 Critical friends= door met andere wetenschappers te spreken proberen onderzoekers hun
werk bloot te stellen aan constructieve commentaren om het te verbeteren
 Peer reviewer= elkaars werk beoordelen (voldoet het aan alle kwaliteitsmaatstaven?)




4