Praktijkonderzoek in de school hst. 1 t/m 9
Hoofdstuk 1 Een inleiding op praktijkonderzoek
Onderzoek is een zoekproces gebaseerd op denken, intuïtie en creativiteit, waarin op een
systematische manier gegevens worden verkregen, gebruikt en geanalyseerd, met als doel kennis te
verzamelen.
Wat valt niet onder onderzoeksmatig handelen? Ad hoc beslissingen nemen; een probleem oplossen
zonder probleemanalyse; alles bij jezelf houden en je handelen niet met collega’s of leerlingen
bespreken; intuïtief, routinematig handelen zonder zelfreflectie of zelfkritiek; concluderen zonder
bewijsvoering.
Een onderzoekende houding houdt in dat je je bij de uitvoering van je beroep voortdurend afvraagt
of wat je doet wel het beste is voor je leerlingen. De koppeling van onderzoek met de
onderwijspraktijk zou er onder meer toe moeten leiden dat leraren aan het denken worden gezet,
afstand nemen van hun dagelijkse routines en proberen zich een andere kijk op hun praktijk eigen te
maken.
Drie samenhangende elementen in een onderzoekende houding:
- de vaardigheid om onderzoek te ontwerpen en uit te voeren;
- een positieve houding ten opzichte van onderzoek;
- een onderzoekende, kritische kijk op de eigen lespraktijk gerelateerd aan een ideaal over goed
onderwijs.
Drie aspecten van de onderzoekende houding:
- nieuwsgierigheid;
- sensitief zijn voor signalen;
- vraagtekens leren plaatsen bij het vanzelfsprekende.
Een leraar met een onderzoekende houding is ontwikkelingsgericht, samenwerkend en reflectief.
Reflectie kan plaatsvinden op drie niveaus:
- op instrumenteel niveau: het zichtbare handelen van de leraar in de praktijk (opbouw van de les,
instructie, klassenmanagement).
- op substantieel niveau: de onderliggende uitgangspunten van het handelen als leraar (de visie op
onderwijs en leren).
- op kritisch niveau: de morele, ethische en andere normatieve overwegingen van de leraar.
Wanneer onderzoek gericht is op theorievorming en theorietoetsing, wordt vaak gesproken van
fundamenteel en toegepast onderzoek. Wanneer onderzoek gericht is op verbetering van de praktijk,
dan wordt gesproken van praktijkonderzoek.
Praktijkgericht onderzoek heeft de volgende drie hoofdkenmerken:
- het onderzoek betreft vragen en problemen van beroepsbeoefenaren;
- het gaat om toepasbaar onderzoek, de kennis is qua inhoud en vorm op een praktisch niveau
bruikbaar en toepasbaar;
- het onderzoek draagt bij aan de verbetering van de beroepspraktijk.
, Kenmerken van ontwerponderzoek:
- er wordt in de dagelijkse praktijk een interventie ingevoerd;
- het ontwerpproces heeft een onderzoeksmatig karakter waarbij interventies in meerdere cycli van
ontwerpen, evalueren en bijstellen worden doorlopen;
- het proces van invoering van de interventie wordt nadrukkelijk gevolgd teneinde een beter begrip
te krijgen van de interventie en een beter zicht op hoe de interventie de situatie verbetert;
- centraal staat de meerwaarde die het ontwerpproduct heeft voor de mensen die er in de praktijk
mee moeten werken;
- het ontwerp is deels theoretisch onderbouwd en levert na het testen in de praktijk een bijdrage aan
nieuwe inzichten.
Ontwikkelonderzoek is het zoeken naar:
- het ontwerp (plan, activiteit, behandeling, interventie) dat gemaakt moet worden;
- de eisen waar dit ontwerp aan moet voldoen;
- de verschillende alternatieve uitwerkingen van het ontwerp;
- de meest realistische en haalbare alternatieven;
- het ideale ontwerp dat in de beroepspraktijk het best voldoet.
De onderzoeksresultaten uit de school zijn in eerste instantie voor jezelf en de school van belang.
Onderzoek dat zich richt op praktijkvragen is over het algemeen meer aan de rechterkant van het
continuüm (verbetering van de eigen praktijk) gepositioneerd, maar bredere verspreiding van de
resultaten kan bijdragen aan kennisontwikkeling en professionalisering van het beroep. Bij
praktijkonderzoek heeft de onderzoeker een actieve rol in de praktijk die hij onderzoekt.
Er zijn verschillende onderzoeksbenaderingen:
- constructivistische onderzoeksbenadering: er bestaat niet één juiste visie op de werkelijkheid, er
kunnen meerdere interpretaties van de werkelijkheid naast elkaar bestaan. Je zoekt niet zozeer naar
algemene wetmatigheden, maar naar interpretaties van gebeurtenissen die zich in een specifieke
onderwijssituatie voordoen. Bij actieonderzoek staat de ontwikkeling van de professional centraal.
Ook ontwerponderzoek en ontwikkelingsonderzoek gaan uit van een actieve beïnvloeding van de
praktijk door de onderzoeker.
- positivistische onderzoeksbenadering: kennis is gebaseerd op dat wat direct waarneembaar is, het
kan beschreven worden aan de hand van algemene wetmatigheden. Elke onderwijspraktijk die je
onderzoekt is gebaseerd op deze zelfde wetmatigheden. Hierdoor zijn onderzoeksresultaten
eenvoudiger generaliseerbaar naar andere onderwijspraktijken. Je probeert je onderzoek zo in te
richten dat vertroebeling geminimaliseerd wordt, waardoor je ondanks factoren (nachtrust,
stemming etc.) in staat bent uitspraken te doen over de werkelijkheid.
Als je een actieve rol speelt in de praktijk die je onderzoekt, beïnvloed je door je aanwezigheid als
onderzoeker en met je onderzoeksactiviteiten de praktijk die je onderzoekt. Hiernaast beïnvloedt de
praktijk jou in de keuzes die je maakt tijdens het onderzoeksproces.
Onderzoek in de school heeft tot doel nieuwe praktijkkennis op te leveren en te leiden tot
leerontwikkeling op het niveau van de leerling, de leraar, een team en de directie.
Hoofdstuk 1 Een inleiding op praktijkonderzoek
Onderzoek is een zoekproces gebaseerd op denken, intuïtie en creativiteit, waarin op een
systematische manier gegevens worden verkregen, gebruikt en geanalyseerd, met als doel kennis te
verzamelen.
Wat valt niet onder onderzoeksmatig handelen? Ad hoc beslissingen nemen; een probleem oplossen
zonder probleemanalyse; alles bij jezelf houden en je handelen niet met collega’s of leerlingen
bespreken; intuïtief, routinematig handelen zonder zelfreflectie of zelfkritiek; concluderen zonder
bewijsvoering.
Een onderzoekende houding houdt in dat je je bij de uitvoering van je beroep voortdurend afvraagt
of wat je doet wel het beste is voor je leerlingen. De koppeling van onderzoek met de
onderwijspraktijk zou er onder meer toe moeten leiden dat leraren aan het denken worden gezet,
afstand nemen van hun dagelijkse routines en proberen zich een andere kijk op hun praktijk eigen te
maken.
Drie samenhangende elementen in een onderzoekende houding:
- de vaardigheid om onderzoek te ontwerpen en uit te voeren;
- een positieve houding ten opzichte van onderzoek;
- een onderzoekende, kritische kijk op de eigen lespraktijk gerelateerd aan een ideaal over goed
onderwijs.
Drie aspecten van de onderzoekende houding:
- nieuwsgierigheid;
- sensitief zijn voor signalen;
- vraagtekens leren plaatsen bij het vanzelfsprekende.
Een leraar met een onderzoekende houding is ontwikkelingsgericht, samenwerkend en reflectief.
Reflectie kan plaatsvinden op drie niveaus:
- op instrumenteel niveau: het zichtbare handelen van de leraar in de praktijk (opbouw van de les,
instructie, klassenmanagement).
- op substantieel niveau: de onderliggende uitgangspunten van het handelen als leraar (de visie op
onderwijs en leren).
- op kritisch niveau: de morele, ethische en andere normatieve overwegingen van de leraar.
Wanneer onderzoek gericht is op theorievorming en theorietoetsing, wordt vaak gesproken van
fundamenteel en toegepast onderzoek. Wanneer onderzoek gericht is op verbetering van de praktijk,
dan wordt gesproken van praktijkonderzoek.
Praktijkgericht onderzoek heeft de volgende drie hoofdkenmerken:
- het onderzoek betreft vragen en problemen van beroepsbeoefenaren;
- het gaat om toepasbaar onderzoek, de kennis is qua inhoud en vorm op een praktisch niveau
bruikbaar en toepasbaar;
- het onderzoek draagt bij aan de verbetering van de beroepspraktijk.
, Kenmerken van ontwerponderzoek:
- er wordt in de dagelijkse praktijk een interventie ingevoerd;
- het ontwerpproces heeft een onderzoeksmatig karakter waarbij interventies in meerdere cycli van
ontwerpen, evalueren en bijstellen worden doorlopen;
- het proces van invoering van de interventie wordt nadrukkelijk gevolgd teneinde een beter begrip
te krijgen van de interventie en een beter zicht op hoe de interventie de situatie verbetert;
- centraal staat de meerwaarde die het ontwerpproduct heeft voor de mensen die er in de praktijk
mee moeten werken;
- het ontwerp is deels theoretisch onderbouwd en levert na het testen in de praktijk een bijdrage aan
nieuwe inzichten.
Ontwikkelonderzoek is het zoeken naar:
- het ontwerp (plan, activiteit, behandeling, interventie) dat gemaakt moet worden;
- de eisen waar dit ontwerp aan moet voldoen;
- de verschillende alternatieve uitwerkingen van het ontwerp;
- de meest realistische en haalbare alternatieven;
- het ideale ontwerp dat in de beroepspraktijk het best voldoet.
De onderzoeksresultaten uit de school zijn in eerste instantie voor jezelf en de school van belang.
Onderzoek dat zich richt op praktijkvragen is over het algemeen meer aan de rechterkant van het
continuüm (verbetering van de eigen praktijk) gepositioneerd, maar bredere verspreiding van de
resultaten kan bijdragen aan kennisontwikkeling en professionalisering van het beroep. Bij
praktijkonderzoek heeft de onderzoeker een actieve rol in de praktijk die hij onderzoekt.
Er zijn verschillende onderzoeksbenaderingen:
- constructivistische onderzoeksbenadering: er bestaat niet één juiste visie op de werkelijkheid, er
kunnen meerdere interpretaties van de werkelijkheid naast elkaar bestaan. Je zoekt niet zozeer naar
algemene wetmatigheden, maar naar interpretaties van gebeurtenissen die zich in een specifieke
onderwijssituatie voordoen. Bij actieonderzoek staat de ontwikkeling van de professional centraal.
Ook ontwerponderzoek en ontwikkelingsonderzoek gaan uit van een actieve beïnvloeding van de
praktijk door de onderzoeker.
- positivistische onderzoeksbenadering: kennis is gebaseerd op dat wat direct waarneembaar is, het
kan beschreven worden aan de hand van algemene wetmatigheden. Elke onderwijspraktijk die je
onderzoekt is gebaseerd op deze zelfde wetmatigheden. Hierdoor zijn onderzoeksresultaten
eenvoudiger generaliseerbaar naar andere onderwijspraktijken. Je probeert je onderzoek zo in te
richten dat vertroebeling geminimaliseerd wordt, waardoor je ondanks factoren (nachtrust,
stemming etc.) in staat bent uitspraken te doen over de werkelijkheid.
Als je een actieve rol speelt in de praktijk die je onderzoekt, beïnvloed je door je aanwezigheid als
onderzoeker en met je onderzoeksactiviteiten de praktijk die je onderzoekt. Hiernaast beïnvloedt de
praktijk jou in de keuzes die je maakt tijdens het onderzoeksproces.
Onderzoek in de school heeft tot doel nieuwe praktijkkennis op te leveren en te leiden tot
leerontwikkeling op het niveau van de leerling, de leraar, een team en de directie.
