① Sensorische systemen
HC1 Het somatosensibele systeem
H9 Tast
Input uit omgeving door neuronen omgezet in signalen. Stimulus door middel van
depolarisatie omgezet in elektrisch signaal, het receptor/generator potentiaal.
Functies somatosensibele systeem:
o Exteroceptie
directe interactie met de omgeving; tast, pijn, temperatuur
o Proprioceptie
houding en beweging lichaam; sensoren aanwezig in spieren, pezen en gewrichten
o Interoceptie
Voelen van eigen lichaam, heb je honger, pijn?
ingewanden
- bewust: pijn aan organen
- onbewust: bv chemoreceptoren voor meting pH, O2 -gehalte en CO2 gehalte bloed
= versimpeld, er is ook
convergentie/divergentie
Eerste-orde neuronen:
o Locatie / diepte
o Type receptor
o Axon type
o Receptieve velden
o Perifere adaptatie
Stereognosis = herkennen van objecten via tast
Tast heeft afferente neuron van de eerste orde. Is een pseudo-unipolair neuron waarin het
axon split in een baan naar het perifere deel of ruggenmerg.
Dermatomen = gedeelte van de huid dat hoofdzakelijk door een enkele ruggenmergzenuw
wordt geïnnerveerd. Dermatomen kunnen overlappen.
,De huid heeft verschillende soorten afferente systemen:
Overeenkomsten:
• Axon type voor tast: Aβ
• Receptor type: mechanoreceptoren
Verschillen:
• Morfologie
• Locatie
• Receptor sensitiviteit
• Perifere adaptatie
• Receptieve velden
Mechanoreceptoren:
Gevoelig voor vervorming. Als het membraan vervormt worden de ionkanalen
opengetrokken wat voor actiepotentiaal zorgt.
Axon type:
Dikte van myeline verschilt.
Perifere adaptatie:
Temporele resolutie = nauwkeurigheid in tijd.
Langzaam adapterend neuron → Intensiteit en duur stimulus, spatiële informatie: grootte,
vorm en proprioceptie
Snel adapterend neuron → informatie over veranderingen intensiteit in aanhoudende
stimulaties: bij stimulus beweging of trillingen
Receptief veld:
Spatiële resolutie = zelfde als aantal pixels maar dan op huid
Deel van de ruimte dat een neuron kan waarnemen. Hoe kleiner de receptieve velden van
neuronen, hoe hoger de spatiële resolutie.
Tweepunts-discriminatie = het minimun interstimulus afstand om twee dicht bij elkaar
gelegen geprikkelde punten nog gescheiden te kunnen waarnemen. Dit is in een vinger veel
kleiner dan in een arm.
Hangt af van:
- receptieve cel eerste-orde neuronen
- mate convergentie op hogere-orde neuronen
- het ‘center-surround’ principe door laterale inhibitie
,Center surround:
Center veel vuren. Surround minder vuren door laterale inhibitie van receptieve velden. Op
moment dat de interneuronen van eerste gestimuleerde neuronen de omliggende neuronen
gaat remmen (inhibitie) → minder input van tweede neuron. W inner take all strategy. Cel
die meeste kan inhiberen wint.
Mechanoreceptoren gespecialiseerd in ontvangen tactiele informatie in hand:
Cel-orgaan van Merkel - langzaam adapterend neuron
- zeer klein receptief veld
Geschikt om randen, punten, curvatuur
waar te nemen → in brein omgezet in
textuur en vorm
- braille lezen
- enige die info van de epidermis ontvangt
Lichaampjes van Meisner - snel adapterende neuron
- klein receptief veld
- (lage) trillingsfrequenties, beweging over
de huid → grip
Lichaampjes van Ruffinig - Langzaam adapterend neuron
- Relatief groot receptief veld
- Bij gewrichten en huidlijnen
- Vrij ongevoelig
- Proprioceptie, rek op de huid
Lichaampjes van Pacini - Snel adapterend neuron
- Relatief groot receptief veld
- Zeer gevoelig
- Hoge trillingsfrequenties, grip pen/mes
,Baansysteem somatosensibele informatie tast naar somatosensibele cortex en verder:
Somatosensibele thalamus, Ventral Posterior complex:
Ventraal posterior lateraal (VPL) = info van lichaam en posterior van hoofd.
Ventraal posterior mediaal (VPM) = info van het gezicht
Primaire somatosensibele cortex:
Verdeeld in 4 Brodmann gebieden; 3a, 3b, 1 en 2
Schade aan:
3b: beperkingen in verwerken algemene tactiele informatie
1: beperkingen in verwerken textuur
2: beperkingen in verwerken grootte en vorm
Secundaire somatosensibele cortex:
- amygdala en hippocampus
- Parietale cortex area 5,7 → Cognitieve verwerking
(object discriminatie) en motor verwerking (object
manipulatie)
, H10 Pijn
Vrije zenuweinden betrokken bij pijn
Nociceptoren = registreren pijnsensatie
- Aδ vezels:
First pain → snelle stekende pijnsignalen temperatuur en mechanisch
Beetje gemyeliniseerd
• Type I:
− lage drempelwaarde mechanische stimulatie
− hoge drempelwaarde extreme temperaturen
• Type II:
− hoge drempelwaarde mechanische stimulatie
− lage drempelwaarde extreme temperaturen
- C vezels:
Second pain → zeurende pijnsignalen
Niet gemyeliniseerd. Meerdere subtypen met preferentie voor een bepaald type pijn;
thermisch, mechanisch of chemisch
Activeren o.a. hersenstam, amygdala en de hippocampus → negatieve emoties, alertheid en
stress
Receptor:
- Sterke mechanische stimuli: mechanoreceptoren
- Chemische stimuli: acid-sensing ion channels (ASIC)
- Temperatuur en chemische stimuli: transient receptor potential channel
Heeft verschillende soorten receptoren die bij verschillende temperaturen opengaat,
koel-heet. TRPV1 voor hitte en capsaicin.
Mutatie in NAV1.7 gen voor natrium kanaal: transmissie nociceptieve informatie
• gain-of-function mutations in SCN9A → neuropatische pijn
• loss-of-function mutations in SCN9A → ongevoeligheid voor pijn
Baansystemen pijn:
Sensorisch-discriminatief =
locatie, intensiteit en kwaliteit stimulus
Affectief-motivationeel =
het onaangename gevoel, de angst,
autonome activatie van systemen als
fight/flight
Insular cortex zorgt voor emotionele
respons bij pijn.
HC1 Het somatosensibele systeem
H9 Tast
Input uit omgeving door neuronen omgezet in signalen. Stimulus door middel van
depolarisatie omgezet in elektrisch signaal, het receptor/generator potentiaal.
Functies somatosensibele systeem:
o Exteroceptie
directe interactie met de omgeving; tast, pijn, temperatuur
o Proprioceptie
houding en beweging lichaam; sensoren aanwezig in spieren, pezen en gewrichten
o Interoceptie
Voelen van eigen lichaam, heb je honger, pijn?
ingewanden
- bewust: pijn aan organen
- onbewust: bv chemoreceptoren voor meting pH, O2 -gehalte en CO2 gehalte bloed
= versimpeld, er is ook
convergentie/divergentie
Eerste-orde neuronen:
o Locatie / diepte
o Type receptor
o Axon type
o Receptieve velden
o Perifere adaptatie
Stereognosis = herkennen van objecten via tast
Tast heeft afferente neuron van de eerste orde. Is een pseudo-unipolair neuron waarin het
axon split in een baan naar het perifere deel of ruggenmerg.
Dermatomen = gedeelte van de huid dat hoofdzakelijk door een enkele ruggenmergzenuw
wordt geïnnerveerd. Dermatomen kunnen overlappen.
,De huid heeft verschillende soorten afferente systemen:
Overeenkomsten:
• Axon type voor tast: Aβ
• Receptor type: mechanoreceptoren
Verschillen:
• Morfologie
• Locatie
• Receptor sensitiviteit
• Perifere adaptatie
• Receptieve velden
Mechanoreceptoren:
Gevoelig voor vervorming. Als het membraan vervormt worden de ionkanalen
opengetrokken wat voor actiepotentiaal zorgt.
Axon type:
Dikte van myeline verschilt.
Perifere adaptatie:
Temporele resolutie = nauwkeurigheid in tijd.
Langzaam adapterend neuron → Intensiteit en duur stimulus, spatiële informatie: grootte,
vorm en proprioceptie
Snel adapterend neuron → informatie over veranderingen intensiteit in aanhoudende
stimulaties: bij stimulus beweging of trillingen
Receptief veld:
Spatiële resolutie = zelfde als aantal pixels maar dan op huid
Deel van de ruimte dat een neuron kan waarnemen. Hoe kleiner de receptieve velden van
neuronen, hoe hoger de spatiële resolutie.
Tweepunts-discriminatie = het minimun interstimulus afstand om twee dicht bij elkaar
gelegen geprikkelde punten nog gescheiden te kunnen waarnemen. Dit is in een vinger veel
kleiner dan in een arm.
Hangt af van:
- receptieve cel eerste-orde neuronen
- mate convergentie op hogere-orde neuronen
- het ‘center-surround’ principe door laterale inhibitie
,Center surround:
Center veel vuren. Surround minder vuren door laterale inhibitie van receptieve velden. Op
moment dat de interneuronen van eerste gestimuleerde neuronen de omliggende neuronen
gaat remmen (inhibitie) → minder input van tweede neuron. W inner take all strategy. Cel
die meeste kan inhiberen wint.
Mechanoreceptoren gespecialiseerd in ontvangen tactiele informatie in hand:
Cel-orgaan van Merkel - langzaam adapterend neuron
- zeer klein receptief veld
Geschikt om randen, punten, curvatuur
waar te nemen → in brein omgezet in
textuur en vorm
- braille lezen
- enige die info van de epidermis ontvangt
Lichaampjes van Meisner - snel adapterende neuron
- klein receptief veld
- (lage) trillingsfrequenties, beweging over
de huid → grip
Lichaampjes van Ruffinig - Langzaam adapterend neuron
- Relatief groot receptief veld
- Bij gewrichten en huidlijnen
- Vrij ongevoelig
- Proprioceptie, rek op de huid
Lichaampjes van Pacini - Snel adapterend neuron
- Relatief groot receptief veld
- Zeer gevoelig
- Hoge trillingsfrequenties, grip pen/mes
,Baansysteem somatosensibele informatie tast naar somatosensibele cortex en verder:
Somatosensibele thalamus, Ventral Posterior complex:
Ventraal posterior lateraal (VPL) = info van lichaam en posterior van hoofd.
Ventraal posterior mediaal (VPM) = info van het gezicht
Primaire somatosensibele cortex:
Verdeeld in 4 Brodmann gebieden; 3a, 3b, 1 en 2
Schade aan:
3b: beperkingen in verwerken algemene tactiele informatie
1: beperkingen in verwerken textuur
2: beperkingen in verwerken grootte en vorm
Secundaire somatosensibele cortex:
- amygdala en hippocampus
- Parietale cortex area 5,7 → Cognitieve verwerking
(object discriminatie) en motor verwerking (object
manipulatie)
, H10 Pijn
Vrije zenuweinden betrokken bij pijn
Nociceptoren = registreren pijnsensatie
- Aδ vezels:
First pain → snelle stekende pijnsignalen temperatuur en mechanisch
Beetje gemyeliniseerd
• Type I:
− lage drempelwaarde mechanische stimulatie
− hoge drempelwaarde extreme temperaturen
• Type II:
− hoge drempelwaarde mechanische stimulatie
− lage drempelwaarde extreme temperaturen
- C vezels:
Second pain → zeurende pijnsignalen
Niet gemyeliniseerd. Meerdere subtypen met preferentie voor een bepaald type pijn;
thermisch, mechanisch of chemisch
Activeren o.a. hersenstam, amygdala en de hippocampus → negatieve emoties, alertheid en
stress
Receptor:
- Sterke mechanische stimuli: mechanoreceptoren
- Chemische stimuli: acid-sensing ion channels (ASIC)
- Temperatuur en chemische stimuli: transient receptor potential channel
Heeft verschillende soorten receptoren die bij verschillende temperaturen opengaat,
koel-heet. TRPV1 voor hitte en capsaicin.
Mutatie in NAV1.7 gen voor natrium kanaal: transmissie nociceptieve informatie
• gain-of-function mutations in SCN9A → neuropatische pijn
• loss-of-function mutations in SCN9A → ongevoeligheid voor pijn
Baansystemen pijn:
Sensorisch-discriminatief =
locatie, intensiteit en kwaliteit stimulus
Affectief-motivationeel =
het onaangename gevoel, de angst,
autonome activatie van systemen als
fight/flight
Insular cortex zorgt voor emotionele
respons bij pijn.
