1
Samenvatting Vrienden en Vrije Tijd
Blok 1: inleiding
Hoorcollege 1 - theoretische inleiding
Psychosociale ontwikkeling benaderen vanuit de integratieve benadering: cognities, emoties, gedrag, biologie en
sociale context
Model van Bronfenbrenner:
- Microsysteem: relaties tussen kind en personen uit de directe omgeving (gezin, peers)
- Mesosysteem: relaties tussen de microsystemen waarvan kind deel uitmaakt (thuis, school, de buurt)
- Exosysteem: meerdere maatschappelijke systemen waarvan het kind niet direct deel uitmaakt
- Macrosysteem: wetten, instituties, waarden en normen
- Chronisch systeem: tijd en ontwikkeling
Continuüm normale en abnormale ontwikkeling: vage grens, waaraan dezelfde processen ten grondslag liggen
normaal verdeling
H1 peer relations: present, past and promise
Twee stromingen in onderzoek naar psychosociale ontwikkeling
1. Ontwikkelingspsychologie: normale, ontwikkeling en individuele verschillen
2. Klinisch psychologie: abnormale ontwikkeling en psychopathologie
o Metafoor leeuw met 2 hoofden: 2 velden die onafhankelijk van elkaar ontwikkeld zijn en
proberen te integreren
Verschil relaties familieleden en relaties met leeftijdsgenoten: bestaand en verticaal of gekozen en horizontaal
Drie aspecten in thema’s:
1. Kenmerken: driedeling interacties leeftijdsgenoten
o Oriëntatie: naar (altruïsme/cohesie), tegen (agressie/conflict) of weg van anderen
(vermijden/terugtrekken)
o Structuur: positieve (acceptatie) of negatieve (afwijzing) connecties en de structuur (status)
o Sociale complexiteit: individu, interacties, relaties en groep (rol van cultuur)
2. Effecten:
o Interacties: oorzaak, hoe zien ze eruit, gevolg
o Oorzaak-gevolg onderzoek of levensloop perspectief (wisselwerking o-g)
o Weinig aandacht voor leeftijdseffecten: gaat om normatief kader, maar wat is normaal?
3. Proces: mechanismen verantwoordelijk voor de effecten
o Gedrag georiënteerde theorieën: aard van de interacties door straf en beloning, wederzijdse
afhankelijkheid en verandering van gelijkwaardigheid naar wederkerige tevredenheid
Beïnvloeden dmv identificatie en imitatie
o Constructivistische theorieën: interacties als botsing van ideeën
Horizontale interacties zorgt voor co-constructie van de werkelijkheid
o Ethologische theorieën: adaptieve voordelen en risico’s bij interacties door veiligheid,
dominantie en samenwerking
o Verandering van grote theorieën naar eclectische benaderingen: geen overkoepelende theorie
die alles omvat
Wensen voor de toekomst: vergroten complexiteit van de analyses, meer onderzoek psychofysiologische en
neurologische processen, meer onderzoek naar relaties tussen systemen en naar contextuele variatie
Blok 2: theoretische benaderingen over interacties tussen jeugdigen
Hoorcollege 2 - sociometrische perspectieven op interacties tussen jeugdigen
H4 sociometrische perspectieven
Sociometrische status = individueel als stabiel kenmerk, sociaal als reactie van de groep en beiden als combinatie
- Beginfase: gedrag > status iemand laat bepaald gedrag zien in de groep wat de status bepaald
- Latere fase: status > reputatie > gedrag circulair proces van beïnvloeding status en gedrag
, 2
Theorieën:
- Moreno (1934): groep moet eenheid analyse zijn, ingedeeld in de dimensies acceptatie of afwijzing
- Sociale competentie: acceptatie als indicatie competentie, afwijzing als indicatie incompetentie
- Groepsdynamiek: rol individu in groep is niet statisch, maar voortdurende veranderend en dynamisch
o Niet alle groepen hebben dezelfde verdeling van statussen in alle groepen andere status
- Ecologische of contextuele theorieën: context heeft invloed op het gedrag van het individu
(bronfenbrenner)
- Ethologische theorieën: dominantie in elke groep treedt er zowat vanzelf een soort hiërarchie op
o Hiërarchie heeft tot doel de groep te ondersteunen en zo leiding te geven en functioneren van
de groep in bepaalde banen te leiden
o Evolutionair perspectief: we leven altijd in groepen en hebben geleerd wat nuttig is voor zo
een groep om te overleven
Onderzoek:
- Basis: acceptatie/afwijzing: wie vind je (minst) leuk, sociale voorkeur: wie vaker leuk dan niet leuk,
sociale impact: zowel leuk en niet leuk
- Sociometrische status: geaccepteerd, afgewezen, genegeerd (beide niet), controversieel, gemiddeld
- Meting: referentiegroep, beoordelend groep vs beoordeelde groep, sociometrische meting (emotionele
criteria/subjectief – wie is leuk?) en peer meting (reputatie, objectief – schaal, observeren)
o Volgens de meeste berekeningsmethoden kun je voor één groep niet bij twee verschillende
sociometrische statussen ingedeeld worden
o Ruwe scores niet bruikbaar, classificeren in dimensies of in types (combi het best)
Omdat de groepen waarover de sociometrie bepaald is in omvang kunnen verschillen
- Uitkomsten:
o Peery: vier statussen: populair (impact +, voorkeur +), aardig (impact -, voorkeur +),
geïsoleerd (impact -, voorkeur -) en afgewezen (impact +, voorkeur -)
o Coi en Cilessen: vijf statussen: populair, aardig, geïsoleerd, afgewezen en gemiddeld
o Parkhurst: populariteit hangt samen agressie en impact, niet alleen aardig gevonden worden
Verdiepingscollege
Kritiek onderzoek
- Tot wel 50% van de kinderen wordt niet geclassificeerd (alleen extremen)
- Genegeerd en controversieel hebben beiden 0 stemmen (+-)
o Genegeerd SV en SI van 0, maar controversieel SV 0 en hoge SI
- Populair berekend met aardig/geliefd = sociometrische populariteit perceived (consensueal)
popularity = status
o Acceptatie (veel vrienden) met perceived popularity 0: hoe minder populair en meer vrienden,
hoe minder je pest
o Perceived popularity met acceptance 0: hoe populairder en minder vrienden, hoe meer je pest
Onderzoek de Bruyn: consensual popularity
- Twee types populair: aardig (prosocial) en popi-jopi (populistic)
o Prosociaal hoger op eigen identiteit, populistic op ordinair en op uiterlijk geen verschil
- Deze twee types zijn beiden opzoek naar sociale dominantie = invloed/leider
Etiologie:
- ABCDEF: al het gedrag van elk dier moet samenhangen met overleven en reproductie
o AB animal behavior: populariteit = sociale dominantie beïnvloedt gedrag
o C causality: hormoon voor agressie
o D development (levensloop): piek rond de puberteit
o E evolutie: gorilla en chimpansee laten ook pesten en dominantie zien
o F functie (survival + reproductie): sociale dominantie 500 dieren leidt tot reproductive succes
- Etiologie: 2 partijen hebben onenigheid, een wint terrein = dominant, een trekt zich terug = submissief
o Let op: onafhankelijk van reden van terrein winnen of terug trekken en onafhankelijk van
gedrag uitkomst van gedrag
- Reproductive succes; staat gelijk aan populair en pesten
o Resource control strategies: prosocial (slijmen), coercive (dwingen) of bi-strategic (populairst)
, 3
Onpopulair = minder resource control, popi-jopies: meer agressief en coercive, maar
ook prosocial
- Kortom: gedrag status (social dominance, SD) survival & reproduction
o Ook pesten en agressie als dit leidt tot populariteit (niet aardig) en vervolgens tot reproductive
success = aardig, prestige status (SD) survival, reproductive success
Artikel de Bruyn & Weisfeld, 2017
- Twee soorten populaire kinderen: populistic en social
- Resultaten onderzoek:
o Social scoorden hoger in prosociaal en academisch gedrag
o Populistic voornamelijk drinken en roken, maar drugsmisbruik hoog in beiden groepen
o Beiden scoorden hoog op aantrekkelijkheid en meer modieus en scoorden hoger in daten
Hoorcollege 3 - genetische perspectieven op interacties tussen jeugdigen
H7 genetische perspectieven
Verschillende soorten onderzoek:
1. Kwantitatief onderzoek: jongeren in verschillende omstandigheden vergelijken tweeling/adoptie
o Indeling: genetische factoren, gedeelde omgevingsfactoren en ongedeelde omgevingsfactoren
2. Moleculair genetisch onderzoek
o Associatie methode: een gen gekozen en getest of natuurlijke variatie in een kandidaat-gen
samenhangt met individuele verschillen in een persoonlijkheidskenmerk
o Genoom breed associatie onderzoek (GWAS): er wordt een persoonlijkheidskenmerk gekozen
en getest of de variatie in een persoonlijkheidskenmerk samenhangt met genetische variantie
Kijken naar correlaties met constructen (depressie, IQ) polygene scores (PGS)
Gen-omgeving correlaties (rGE): G en E hebben beiden invloed op de ontwikkeling van een individu erfelijke
factoren worden versterkt of afgezwakt door omgevingsfactoren = mediator
- Drie varianten:
1. Passieve rGE: genetische kenmerken ouders beïnvloeden de omgeving van hun kinderen
2. Actieve/selectieve rGE: individuen kiezen hun omgeving obv hun genetische gebaseerde
eigenschappen
3. Evocatieve rGE: de genetische gebaseerde eigenschappen van een kind leiden tot specifieke
reacties van de omgeving
- Onderzoek vriendschapsrelaties:
o KO: aantal wederkerig vrienden 39% genetisch bepaald, positieve interacties en steun 30%
o GEN: ‘birds of a feather flock together’ = vrienden kiezen met vergelijkbate genetische
kenmerken
- Onderzoek naar relaties tussen leeftijdsgenoten in groepen:
o KO: afwijzing en slachtofferschap 70% genetisch bepaald en kinderen met sterk genetisch
aanleg voor agressie waren sterker geneigd agressie bij hun
speelpartner op te wekken
o GEN: dragers van een bepaald gen werden aardiger gevonden
Gen-omgeving interacties (GxE): de combinatie van een bepaald gen en een
bepaalde omgeving leidt tot een bepaalde uitkomst = moderator (beiden nodig)
- Impact van een genetische predispositie op een uitkomst is afhankelijk
van de omgeving
o Door een slim kind al heel vroeg naar een goede school te sturen, kan haar intelligentie heel
goed tot ontwikkeling komen
- OF de impact van de omgeving op een uitkomst is afhankelijk van iemand genetische dispositie
o Je hebt aanleg voor agressie, maar gepest worden door peer leidt alleen tot agressie bij
jongeren met een genetische neiging voor agressie = trigger-proces
Trigger-proces:
Een omgevingskenmerk activeert een genetische aanleg voor een bepaald gedrag
Een omgevingskenmerk activeert alleen bepaald gedrag bij individuen met een
bepaalde genetische predispositie
- Twee varianten:
Samenvatting Vrienden en Vrije Tijd
Blok 1: inleiding
Hoorcollege 1 - theoretische inleiding
Psychosociale ontwikkeling benaderen vanuit de integratieve benadering: cognities, emoties, gedrag, biologie en
sociale context
Model van Bronfenbrenner:
- Microsysteem: relaties tussen kind en personen uit de directe omgeving (gezin, peers)
- Mesosysteem: relaties tussen de microsystemen waarvan kind deel uitmaakt (thuis, school, de buurt)
- Exosysteem: meerdere maatschappelijke systemen waarvan het kind niet direct deel uitmaakt
- Macrosysteem: wetten, instituties, waarden en normen
- Chronisch systeem: tijd en ontwikkeling
Continuüm normale en abnormale ontwikkeling: vage grens, waaraan dezelfde processen ten grondslag liggen
normaal verdeling
H1 peer relations: present, past and promise
Twee stromingen in onderzoek naar psychosociale ontwikkeling
1. Ontwikkelingspsychologie: normale, ontwikkeling en individuele verschillen
2. Klinisch psychologie: abnormale ontwikkeling en psychopathologie
o Metafoor leeuw met 2 hoofden: 2 velden die onafhankelijk van elkaar ontwikkeld zijn en
proberen te integreren
Verschil relaties familieleden en relaties met leeftijdsgenoten: bestaand en verticaal of gekozen en horizontaal
Drie aspecten in thema’s:
1. Kenmerken: driedeling interacties leeftijdsgenoten
o Oriëntatie: naar (altruïsme/cohesie), tegen (agressie/conflict) of weg van anderen
(vermijden/terugtrekken)
o Structuur: positieve (acceptatie) of negatieve (afwijzing) connecties en de structuur (status)
o Sociale complexiteit: individu, interacties, relaties en groep (rol van cultuur)
2. Effecten:
o Interacties: oorzaak, hoe zien ze eruit, gevolg
o Oorzaak-gevolg onderzoek of levensloop perspectief (wisselwerking o-g)
o Weinig aandacht voor leeftijdseffecten: gaat om normatief kader, maar wat is normaal?
3. Proces: mechanismen verantwoordelijk voor de effecten
o Gedrag georiënteerde theorieën: aard van de interacties door straf en beloning, wederzijdse
afhankelijkheid en verandering van gelijkwaardigheid naar wederkerige tevredenheid
Beïnvloeden dmv identificatie en imitatie
o Constructivistische theorieën: interacties als botsing van ideeën
Horizontale interacties zorgt voor co-constructie van de werkelijkheid
o Ethologische theorieën: adaptieve voordelen en risico’s bij interacties door veiligheid,
dominantie en samenwerking
o Verandering van grote theorieën naar eclectische benaderingen: geen overkoepelende theorie
die alles omvat
Wensen voor de toekomst: vergroten complexiteit van de analyses, meer onderzoek psychofysiologische en
neurologische processen, meer onderzoek naar relaties tussen systemen en naar contextuele variatie
Blok 2: theoretische benaderingen over interacties tussen jeugdigen
Hoorcollege 2 - sociometrische perspectieven op interacties tussen jeugdigen
H4 sociometrische perspectieven
Sociometrische status = individueel als stabiel kenmerk, sociaal als reactie van de groep en beiden als combinatie
- Beginfase: gedrag > status iemand laat bepaald gedrag zien in de groep wat de status bepaald
- Latere fase: status > reputatie > gedrag circulair proces van beïnvloeding status en gedrag
, 2
Theorieën:
- Moreno (1934): groep moet eenheid analyse zijn, ingedeeld in de dimensies acceptatie of afwijzing
- Sociale competentie: acceptatie als indicatie competentie, afwijzing als indicatie incompetentie
- Groepsdynamiek: rol individu in groep is niet statisch, maar voortdurende veranderend en dynamisch
o Niet alle groepen hebben dezelfde verdeling van statussen in alle groepen andere status
- Ecologische of contextuele theorieën: context heeft invloed op het gedrag van het individu
(bronfenbrenner)
- Ethologische theorieën: dominantie in elke groep treedt er zowat vanzelf een soort hiërarchie op
o Hiërarchie heeft tot doel de groep te ondersteunen en zo leiding te geven en functioneren van
de groep in bepaalde banen te leiden
o Evolutionair perspectief: we leven altijd in groepen en hebben geleerd wat nuttig is voor zo
een groep om te overleven
Onderzoek:
- Basis: acceptatie/afwijzing: wie vind je (minst) leuk, sociale voorkeur: wie vaker leuk dan niet leuk,
sociale impact: zowel leuk en niet leuk
- Sociometrische status: geaccepteerd, afgewezen, genegeerd (beide niet), controversieel, gemiddeld
- Meting: referentiegroep, beoordelend groep vs beoordeelde groep, sociometrische meting (emotionele
criteria/subjectief – wie is leuk?) en peer meting (reputatie, objectief – schaal, observeren)
o Volgens de meeste berekeningsmethoden kun je voor één groep niet bij twee verschillende
sociometrische statussen ingedeeld worden
o Ruwe scores niet bruikbaar, classificeren in dimensies of in types (combi het best)
Omdat de groepen waarover de sociometrie bepaald is in omvang kunnen verschillen
- Uitkomsten:
o Peery: vier statussen: populair (impact +, voorkeur +), aardig (impact -, voorkeur +),
geïsoleerd (impact -, voorkeur -) en afgewezen (impact +, voorkeur -)
o Coi en Cilessen: vijf statussen: populair, aardig, geïsoleerd, afgewezen en gemiddeld
o Parkhurst: populariteit hangt samen agressie en impact, niet alleen aardig gevonden worden
Verdiepingscollege
Kritiek onderzoek
- Tot wel 50% van de kinderen wordt niet geclassificeerd (alleen extremen)
- Genegeerd en controversieel hebben beiden 0 stemmen (+-)
o Genegeerd SV en SI van 0, maar controversieel SV 0 en hoge SI
- Populair berekend met aardig/geliefd = sociometrische populariteit perceived (consensueal)
popularity = status
o Acceptatie (veel vrienden) met perceived popularity 0: hoe minder populair en meer vrienden,
hoe minder je pest
o Perceived popularity met acceptance 0: hoe populairder en minder vrienden, hoe meer je pest
Onderzoek de Bruyn: consensual popularity
- Twee types populair: aardig (prosocial) en popi-jopi (populistic)
o Prosociaal hoger op eigen identiteit, populistic op ordinair en op uiterlijk geen verschil
- Deze twee types zijn beiden opzoek naar sociale dominantie = invloed/leider
Etiologie:
- ABCDEF: al het gedrag van elk dier moet samenhangen met overleven en reproductie
o AB animal behavior: populariteit = sociale dominantie beïnvloedt gedrag
o C causality: hormoon voor agressie
o D development (levensloop): piek rond de puberteit
o E evolutie: gorilla en chimpansee laten ook pesten en dominantie zien
o F functie (survival + reproductie): sociale dominantie 500 dieren leidt tot reproductive succes
- Etiologie: 2 partijen hebben onenigheid, een wint terrein = dominant, een trekt zich terug = submissief
o Let op: onafhankelijk van reden van terrein winnen of terug trekken en onafhankelijk van
gedrag uitkomst van gedrag
- Reproductive succes; staat gelijk aan populair en pesten
o Resource control strategies: prosocial (slijmen), coercive (dwingen) of bi-strategic (populairst)
, 3
Onpopulair = minder resource control, popi-jopies: meer agressief en coercive, maar
ook prosocial
- Kortom: gedrag status (social dominance, SD) survival & reproduction
o Ook pesten en agressie als dit leidt tot populariteit (niet aardig) en vervolgens tot reproductive
success = aardig, prestige status (SD) survival, reproductive success
Artikel de Bruyn & Weisfeld, 2017
- Twee soorten populaire kinderen: populistic en social
- Resultaten onderzoek:
o Social scoorden hoger in prosociaal en academisch gedrag
o Populistic voornamelijk drinken en roken, maar drugsmisbruik hoog in beiden groepen
o Beiden scoorden hoog op aantrekkelijkheid en meer modieus en scoorden hoger in daten
Hoorcollege 3 - genetische perspectieven op interacties tussen jeugdigen
H7 genetische perspectieven
Verschillende soorten onderzoek:
1. Kwantitatief onderzoek: jongeren in verschillende omstandigheden vergelijken tweeling/adoptie
o Indeling: genetische factoren, gedeelde omgevingsfactoren en ongedeelde omgevingsfactoren
2. Moleculair genetisch onderzoek
o Associatie methode: een gen gekozen en getest of natuurlijke variatie in een kandidaat-gen
samenhangt met individuele verschillen in een persoonlijkheidskenmerk
o Genoom breed associatie onderzoek (GWAS): er wordt een persoonlijkheidskenmerk gekozen
en getest of de variatie in een persoonlijkheidskenmerk samenhangt met genetische variantie
Kijken naar correlaties met constructen (depressie, IQ) polygene scores (PGS)
Gen-omgeving correlaties (rGE): G en E hebben beiden invloed op de ontwikkeling van een individu erfelijke
factoren worden versterkt of afgezwakt door omgevingsfactoren = mediator
- Drie varianten:
1. Passieve rGE: genetische kenmerken ouders beïnvloeden de omgeving van hun kinderen
2. Actieve/selectieve rGE: individuen kiezen hun omgeving obv hun genetische gebaseerde
eigenschappen
3. Evocatieve rGE: de genetische gebaseerde eigenschappen van een kind leiden tot specifieke
reacties van de omgeving
- Onderzoek vriendschapsrelaties:
o KO: aantal wederkerig vrienden 39% genetisch bepaald, positieve interacties en steun 30%
o GEN: ‘birds of a feather flock together’ = vrienden kiezen met vergelijkbate genetische
kenmerken
- Onderzoek naar relaties tussen leeftijdsgenoten in groepen:
o KO: afwijzing en slachtofferschap 70% genetisch bepaald en kinderen met sterk genetisch
aanleg voor agressie waren sterker geneigd agressie bij hun
speelpartner op te wekken
o GEN: dragers van een bepaald gen werden aardiger gevonden
Gen-omgeving interacties (GxE): de combinatie van een bepaald gen en een
bepaalde omgeving leidt tot een bepaalde uitkomst = moderator (beiden nodig)
- Impact van een genetische predispositie op een uitkomst is afhankelijk
van de omgeving
o Door een slim kind al heel vroeg naar een goede school te sturen, kan haar intelligentie heel
goed tot ontwikkeling komen
- OF de impact van de omgeving op een uitkomst is afhankelijk van iemand genetische dispositie
o Je hebt aanleg voor agressie, maar gepest worden door peer leidt alleen tot agressie bij
jongeren met een genetische neiging voor agressie = trigger-proces
Trigger-proces:
Een omgevingskenmerk activeert een genetische aanleg voor een bepaald gedrag
Een omgevingskenmerk activeert alleen bepaald gedrag bij individuen met een
bepaalde genetische predispositie
- Twee varianten:
