Criminaliteit, Cognitie en Persoonlijkheid
Inhoudsopgave
HC 1: Introductie............................................................................................................................................ 3
Geweld..................................................................................................................................................................4
Classificatiesystemen............................................................................................................................................5
Straf of behandeling (of beide)?...........................................................................................................................8
Identificeren van behandeldoelen........................................................................................................................9
Behandelingen voor misdadigers met/zonder een persoonlijkheidsstoornis....................................................10
H1: Personality, personality disorder and violence............................................................................................11
HC 2: Voorspellers en verklaringen............................................................................................................... 12
Kritische beoordeling van de link tussen persoonlijkheidsstoornissen en geweld.............................................12
Causaliteit...........................................................................................................................................................12
Empirisch bewijs voor de link tussen persoonlijkheidsstoornissen en geweld...................................................13
Klinische en politieke overwegingen..................................................................................................................15
Persoonlijkheidskenmerken en geweld impulsiviteit.........................................................................................15
HC 3: Basis persoonlijkheidstrekken............................................................................................................. 17
De Big Five..........................................................................................................................................................17
Persoonlijkheidstrekken en antisociaal gedrag..................................................................................................18
Ontwikkelingsvraagstukken...............................................................................................................................20
Dimensioneel model van persoonlijkheidsstoornissen.......................................................................................20
Associaties tussen de Big Five en specifieke antisociale gedragingen...............................................................21
HC 4: Narcisme............................................................................................................................................. 23
Inleiding narcisme..............................................................................................................................................23
Geschiedenis van narcisme................................................................................................................................23
Normaal VS pathologisch narcisme...................................................................................................................23
Subtypes van narcistische persoonlijkheidsstoornis...........................................................................................25
Comorbiditeit......................................................................................................................................................25
Narcisme en geweld...........................................................................................................................................26
Narcisme en seksuele agressie...........................................................................................................................27
Risicobeoordeling en risicobeheer van een narcistische cliënt...........................................................................27
HC 5: Antisociale persoonlijkheidsstoornis................................................................................................... 29
Antisociale persoonlijkheidsstoornis..................................................................................................................29
Diagnostisering van antisociale persoonlijkheidsstoornis..................................................................................29
Differentiaaldiagnose met psychopathie...........................................................................................................31
Prevalentie..........................................................................................................................................................32
, Correlaties met ASPS..........................................................................................................................................32
Comorbiditeit......................................................................................................................................................33
Criminaliteit en geweld......................................................................................................................................33
ASPS en geweld een nieuwe hypothese............................................................................................................34
HC 6: Psychopathie subtypes........................................................................................................................ 37
Psychopathie......................................................................................................................................................37
Subtypes Primaire en secundaire psychopathie................................................................................................38
Subtypes Angst en persoonlijkheid....................................................................................................................39
Implicaties voor de beoordeling en de behandeling..........................................................................................41
HC 7: Emoties en cognities bij psychopathie.................................................................................................43
Emotioneel inlevingsvermogen empathie.........................................................................................................43
Beperking van empathie bij psychopathie.........................................................................................................45
Ontwikkelingsimplicaties beperkingen in morele redenering...........................................................................45
Cognitief-aandachtsperspectief responsmodulatie van psychopathie.............................................................46
Responsmodulatiemodel zelfregulatie en agressie...........................................................................................48
HC 8: Affect en emotieregulatie.................................................................................................................... 49
Emoties, boosheid en emotieregulatie overwegingen en achtergrond............................................................49
Boosheid en agressie..........................................................................................................................................49
Boosheid en persoonlijkheidsstoornissen...........................................................................................................51
Boosheid en psychopathie..................................................................................................................................53
Implicaties voor behandeling.............................................................................................................................53
Neurobiologie van emotiedisregulatie emotionele impulsiviteit......................................................................53
Affect en vormen van agressie...........................................................................................................................54
Neurobiologische markers van emotiedisregulatie............................................................................................55
Implicaties voor risicobeoordeling en behandeling............................................................................................55
Sekseverschillen in persoonlijkheidsstoornissen en etiologie.............................................................................56
HC 9: Hechting en empathie......................................................................................................................... 57
Hechting.............................................................................................................................................................57
Hechtingsproblemen en antisociaal gedrag.......................................................................................................59
Empathie conceptuele vraagstukken................................................................................................................60
Een tekort aan empathie bij overtreders............................................................................................................62
Behandelingen voor empathie...........................................................................................................................63
HC 10: Cognitie............................................................................................................................................ 63
Sociale probleemoplossing.................................................................................................................................63
Sociale probleemoplossing en de link met persoonlijkheid................................................................................64
Criminele cognities.............................................................................................................................................65
Criminele cognities en persoonlijkheid...............................................................................................................67
2
, Criminele cognities en antisociale persoonlijkheidsstoornis..............................................................................68
HC 11: Besluit en reflecties........................................................................................................................... 69
Inleiding en herhaling.........................................................................................................................................69
Mechanismen voor het begrijpen van persoonlijkheid, persoonlijkheidsstoornissen en geweld......................70
Assessment en behandeling van geweld dat gerelateerd is aan persoonlijkheid en
persoonlijkheidsstoornissen...............................................................................................................................72
Tentamenvragen.......................................................................................................................................... 74
LEGENDA:
- Rood = begrip
- Blauw = auteur, belangrijk persoon
- Schuingedrukt = voorbeeld
- Dikgedrukt = belangrijk woord (maakt het makkelijk om de tekst in 1x te begrijpen wanneer
je het al geleerd hebt)
- Plaatje = uitleg bij een foto
- Extra informatie uit het boek
-
HC 1: Introductie
Introductie
3
,Bij criminelen bestaat er een grote mate van heterogeniteit, met een continuüm die loopt van naïef tot
zeer professioneel. Hierdoor kunnen de gepleegde misdaden triviaal zijn (een blikje cola stelen), maar
ook ernstig (geweldsdelicten zijn altijd ernstige misdrijven)
- Geweldsdelicten = delicten waarbij de slachtoffers verwond worden op een fysieke of
psychologische manier, of een combinatie van beide deze delicten zorgen voor een
verspreiding van angst, waarbij ook veel heterogeniteit komt kijken er kan weinig geweld
voorkomen, maar er kan ook geweld gepleegd worden met voorbedachten rade
- Mensen met een psychische stoornis, en dan met name persoonlijkheidsstoornissen, zijn de
groep die vooral (gewelddadige) misdrijven pleegt
Geweld
Geweld = gedragingen die bedoeld zijn om schade toe te brengen aan een levend wezen, waarbij dat
levend wezen juist gemotiveerd is om schade te voorkomen er zijn echter enkele uitzonderingen:
- Onopzettelijke handelingen = verkeersongeluk
- Consensuele handelingen = er is op voorhand beslist dat de gebeurtenis mogelijk pijn kan gaan
doen, er is dus toestemming (sadomasochisme (SM), bokswedstrijd)
- (Uiteindelijk) voordelige handelingen = tandartsbezoek, operatie
Interpersoonlijk geweld = geweld dat plaatsvindt tussen bepaalde personen is een maatschappelijk
probleem aangezien het schade aanricht bij individuen, families en gemeenschappen (als er een meisje
verkracht wordt heeft dit niet alleen gevolgen voor het meisje, maar ook voor haar familie en de
gemeenschap)
- Plaatje = er zijn meerdere factoren die geweld kunnen
verklaren volgens de WHO, maar in deze cursus focussen we
ons enkel op het individu (en dus niet op sociale en relationele
factoren)
Geweld VS agressie
- Geweld = krachtig toebrengen van lichamelijk letsel vooral fysieke schade, maar kan ook
psychologische schade aanbrengen
- Agressie = vooral psychologische schade (bedreigingen, negeren) kan even schadelijk zijn als
fysiek geweld en in sommige gevallen zelfs schadelijker
Geweld verwijst naar zowel agressie + fysiek geweld
Individuele verschillen in de aanleg tot geweld
- Individuele verschillen persoonlijkheidskenmerken, Big Five
- Persoonlijkheidsprocessen morele ontkoppeling, vijandelijke attributie bias of emotionele
disregulatie
- Persoonlijkheidsstoornissen kunnen bekeken worden op een:
Categorische schaal = op basis van een cut-off waarbij er wel of geen persoonlijkheidsstoornis
is
Dimensionele schaal = op basis van een continuüm van wel tot geen persoonlijkheidsstoornis
hebben wanneer je op deze schaal kijkt naar persoonlijkheid, spreek je over
persoonlijkheidsproblemen i.p.v. persoonlijkheidsstoornissen
o Deze schaal is leidend in de klinische psychologie, en dus de schaal die wij aannemen
Categorische schaal Dimensionele schaal
Comorbiditeit Constellatie van extreme positie op algemene trekken
Kwalitatief verschil mensen met dezelfde Associaties tussen het Vijf Factoren Model (VFM) en
stoornis kunnen die stoornis heel anders ervaren persoonlijkheidspathologie
4
, Prototypisch beeld over hoe een stoornis er bij
een persoon uit ziet
Normaal | Abnormaal
Emotioneel stabiel Emotioneel instabiel
Classificatiesystemen
Persoonlijkheidsstoornissen worden geclassificeerd in de:
- DSM-V = Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders op basis van karakteristieken
- ICD-10 = International Classification of Diseases op basis van een conditie
Beide classificatiesystemen definiëren persoonlijkheidsstoornissen op een andere, maar gelijke, manier:
- DSM-V persoonlijkheidsstoornis = een blijvend patroon van innerlijke ervaringen en
gedragingen dat duidelijk afwijkt van de verwachtingen van de cultuur van het individu, iets wat
pervasief en inflexibel is, begint in de adolescentie of vroege volwassenheid, stabiel is in de tijd
en leidt tot leed of beperkingen
- ICD-10 persoonlijkheidsstoornis = diepgewortelde en aanhoudende gedragspatronen, die zich
manifesteren als starre reacties op een breed scala aan persoonlijke en sociale situaties. Ze
vertegenwoordigen extreme of significante afwijkingen van de manier waarop het gemiddelde
individu in een bepaalde cultuur anderen waarneemt, denkt, voelt en in het bijzonder zich tot
anderen verhoudt. Deze gedragspatronen zijn meestal stabiel en omvatten meerdere domeinen
van gedrag en psychologisch functioneren. Ze worden vaak, maar niet altijd, in verband gebracht
met verschillende gradaties van subjectief leed en problemen in sociaal functioneren en
presteren
Verschil tussen persoonlijkheidsstoornissen en klinische stoornissen
Een persoonlijkheidsstoornis BEN je, het is een deel van je karakter en kan over tijd beter worden. Een
klinische stoornis (angst, depressie) HEB je of krijg je, dit kan wederom beter worden of zelfs weg gaan
met een behandeling
- Comorbiditeit = het samenkomen van twee of meer stoornissen
- Heterogeniteit = bij stoornissen moet je aan X van de Y aantal criteria voldoen het kan goed
zijn dat twee personen dezelfde stoornis hebben, terwijl persoon 1 aan een ander criteria
voldoet voor de stoornis dan persoon 2 persoon 1 en 2 hebben dezelfde stoornis, maar hun
klinisch beeld is verschillend
Verschillen in de DSM-V versus de DSM-IV
In 2013 werd de DSM-IV verbeterd door de DSM-V de DSM-IV bestond uit een multi-axiaal systeem
(As I = klinische stoornissen, As II = 10 persoonlijkheidsstoornissen) met een categorisch perspectief,
waarbij er een checklist werd afgelegd om na te gaan of een persoon wel of geen persoonlijkheidsstoornis
had. Daarnaast bestonden er drie clusters van persoonlijkheidsstoornissen (verderop uitgelegd)
De DSM-V bevat alle aspecten van de DSM-IV. Het bevat dus ook het categorische perspectief (= sectie II),
maar het dimensionele perspectief is hieraan toegevoegd (= sectie III). Daarnaast is het multi-axiaal
systeem verdwenen, omdat er lastig onderscheid gemaakt kon worden tussen persoonlijkheids - en
klinische stoornissen (het verschil tussen bipolaire stoornis en borderline stoornis). In de DSM-V worden
persoonlijkheidsstoornissen gezien als een extreme variant van algemene persoonlijkheidstrekken,
waarbij er een kwantitatief verschil bestaat tussen normaal functioneren en disfunctioneren
Maladaptief laag Normaal laag Neutraal Normaal hoog Maladaptief hoog
10 Persoonlijkheidsstoornissen in drie clusters (in de DSM-IV, NIET meer in de DSM-V)
Cluster A = zonderling-excentrieke cluster schizoïde, paranoïde, schizotypische persoonlijkheidsstoornis
- Mensen die ‘anders’ en moeilijk zijn in de sociale omgang. Hierbij moet er rekening gehouden
worden met de cultuur en de context waarin de stoornis zich afspeelt
5
, Cluster B = dramatische, emotionele, impulsieve cluster antisociale, borderline, narcistische en
theatrale persoonlijkheidsstoornis
- Problemen met controle van emoties, moeite met sociale relaties door geweld en impulsiviteit,
dramatisch gedrag, emotioneel en onvoorspelbaar gedrag
Cluster C = angstige cluster afhankelijke, ontwijkende en obsessieve-compulsieve
persoonlijkheidsstoornis hebben de minste kans op het plegen van geweld
- Problemen met angst die ineffectief zijn voor het neurotische paradox = angst uit de weg gaan
door situaties te vermijden en dus niks meer te doen. Hierdoor kun je echter niet inzien dat een
bepaalde situatie helemaal niet angstig is, waardoor je nog meer angst gaat ervaren
Voorbeeld van de uiting van verschillende stoornissen (parkeerplaats)
Kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis
Persoonlijkheidsstoornis = (1) ernstige, aanhoudende en starre patronen van (2) gedrag en innerlijke
beleving, die (3) starten in de adolescentie of vroege volwassenheid en (4) ernstig afwijken van culturele
verwachtingen. Deze stoornissen (5) monden uit in blijvende stress en beperkingen in (6)
interpersoonlijke relaties en in het professionele leven.
- Persoonlijkheidsstoornissen worden door de patiënt ervaren als egosyntoon = degene heeft niet
door dat hij/zij niet goed functioneert. Hij/zij ziet het als iets wat bij diegene hoort en past
- Klinische stoornissen worden door de patiënt ervaren als egodystoon = degene heeft wel door
dat hij/zij niet goed functioneert. Hij/zij vindt dat het niet bij hen past
Algemene criteria dimensionele diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen (sectie III)
A. Matige of ernstige beperkingen in persoonlijkheidsfunctioneren interpersoonlijk (= intimiteit
en empathie) en het zelf (= identiteit)
Meten met de ‘Level of Personality Functioning Scale’
B. Eén of meerdere pathologische persoonlijkheidstrekken
Meten met de ‘Personality Inventory for DSM-5’ bestaande uit 25 maladaptieve
persoonlijkheidstrekken in vijf domeinen (die de tegenhangers zijn van de Big Five):
1. Negatief affect neuroticisme
2. Afstandelijkheid extraversie/introversie
3. Antagonisme = strijdgedrag tussen tegenstanders (agressie) vriendelijkheid
4. Disinhibitie consciëntieusheid
5. Psychoticisme openheid voor ervaringen
Door het combineren van deze trekken zijn er zes persoonlijkheidsstoornissen overgebleven
(i.p.v. de 10 in de DSM-IV):
1. Antisociale persoonlijkheidsstoornis
2. Vermijdende persoonlijkheidsstoornis
3. Borderline persoonlijkheidsstoornis
4. Narcistische persoonlijkheidsstoornis
6
Inhoudsopgave
HC 1: Introductie............................................................................................................................................ 3
Geweld..................................................................................................................................................................4
Classificatiesystemen............................................................................................................................................5
Straf of behandeling (of beide)?...........................................................................................................................8
Identificeren van behandeldoelen........................................................................................................................9
Behandelingen voor misdadigers met/zonder een persoonlijkheidsstoornis....................................................10
H1: Personality, personality disorder and violence............................................................................................11
HC 2: Voorspellers en verklaringen............................................................................................................... 12
Kritische beoordeling van de link tussen persoonlijkheidsstoornissen en geweld.............................................12
Causaliteit...........................................................................................................................................................12
Empirisch bewijs voor de link tussen persoonlijkheidsstoornissen en geweld...................................................13
Klinische en politieke overwegingen..................................................................................................................15
Persoonlijkheidskenmerken en geweld impulsiviteit.........................................................................................15
HC 3: Basis persoonlijkheidstrekken............................................................................................................. 17
De Big Five..........................................................................................................................................................17
Persoonlijkheidstrekken en antisociaal gedrag..................................................................................................18
Ontwikkelingsvraagstukken...............................................................................................................................20
Dimensioneel model van persoonlijkheidsstoornissen.......................................................................................20
Associaties tussen de Big Five en specifieke antisociale gedragingen...............................................................21
HC 4: Narcisme............................................................................................................................................. 23
Inleiding narcisme..............................................................................................................................................23
Geschiedenis van narcisme................................................................................................................................23
Normaal VS pathologisch narcisme...................................................................................................................23
Subtypes van narcistische persoonlijkheidsstoornis...........................................................................................25
Comorbiditeit......................................................................................................................................................25
Narcisme en geweld...........................................................................................................................................26
Narcisme en seksuele agressie...........................................................................................................................27
Risicobeoordeling en risicobeheer van een narcistische cliënt...........................................................................27
HC 5: Antisociale persoonlijkheidsstoornis................................................................................................... 29
Antisociale persoonlijkheidsstoornis..................................................................................................................29
Diagnostisering van antisociale persoonlijkheidsstoornis..................................................................................29
Differentiaaldiagnose met psychopathie...........................................................................................................31
Prevalentie..........................................................................................................................................................32
, Correlaties met ASPS..........................................................................................................................................32
Comorbiditeit......................................................................................................................................................33
Criminaliteit en geweld......................................................................................................................................33
ASPS en geweld een nieuwe hypothese............................................................................................................34
HC 6: Psychopathie subtypes........................................................................................................................ 37
Psychopathie......................................................................................................................................................37
Subtypes Primaire en secundaire psychopathie................................................................................................38
Subtypes Angst en persoonlijkheid....................................................................................................................39
Implicaties voor de beoordeling en de behandeling..........................................................................................41
HC 7: Emoties en cognities bij psychopathie.................................................................................................43
Emotioneel inlevingsvermogen empathie.........................................................................................................43
Beperking van empathie bij psychopathie.........................................................................................................45
Ontwikkelingsimplicaties beperkingen in morele redenering...........................................................................45
Cognitief-aandachtsperspectief responsmodulatie van psychopathie.............................................................46
Responsmodulatiemodel zelfregulatie en agressie...........................................................................................48
HC 8: Affect en emotieregulatie.................................................................................................................... 49
Emoties, boosheid en emotieregulatie overwegingen en achtergrond............................................................49
Boosheid en agressie..........................................................................................................................................49
Boosheid en persoonlijkheidsstoornissen...........................................................................................................51
Boosheid en psychopathie..................................................................................................................................53
Implicaties voor behandeling.............................................................................................................................53
Neurobiologie van emotiedisregulatie emotionele impulsiviteit......................................................................53
Affect en vormen van agressie...........................................................................................................................54
Neurobiologische markers van emotiedisregulatie............................................................................................55
Implicaties voor risicobeoordeling en behandeling............................................................................................55
Sekseverschillen in persoonlijkheidsstoornissen en etiologie.............................................................................56
HC 9: Hechting en empathie......................................................................................................................... 57
Hechting.............................................................................................................................................................57
Hechtingsproblemen en antisociaal gedrag.......................................................................................................59
Empathie conceptuele vraagstukken................................................................................................................60
Een tekort aan empathie bij overtreders............................................................................................................62
Behandelingen voor empathie...........................................................................................................................63
HC 10: Cognitie............................................................................................................................................ 63
Sociale probleemoplossing.................................................................................................................................63
Sociale probleemoplossing en de link met persoonlijkheid................................................................................64
Criminele cognities.............................................................................................................................................65
Criminele cognities en persoonlijkheid...............................................................................................................67
2
, Criminele cognities en antisociale persoonlijkheidsstoornis..............................................................................68
HC 11: Besluit en reflecties........................................................................................................................... 69
Inleiding en herhaling.........................................................................................................................................69
Mechanismen voor het begrijpen van persoonlijkheid, persoonlijkheidsstoornissen en geweld......................70
Assessment en behandeling van geweld dat gerelateerd is aan persoonlijkheid en
persoonlijkheidsstoornissen...............................................................................................................................72
Tentamenvragen.......................................................................................................................................... 74
LEGENDA:
- Rood = begrip
- Blauw = auteur, belangrijk persoon
- Schuingedrukt = voorbeeld
- Dikgedrukt = belangrijk woord (maakt het makkelijk om de tekst in 1x te begrijpen wanneer
je het al geleerd hebt)
- Plaatje = uitleg bij een foto
- Extra informatie uit het boek
-
HC 1: Introductie
Introductie
3
,Bij criminelen bestaat er een grote mate van heterogeniteit, met een continuüm die loopt van naïef tot
zeer professioneel. Hierdoor kunnen de gepleegde misdaden triviaal zijn (een blikje cola stelen), maar
ook ernstig (geweldsdelicten zijn altijd ernstige misdrijven)
- Geweldsdelicten = delicten waarbij de slachtoffers verwond worden op een fysieke of
psychologische manier, of een combinatie van beide deze delicten zorgen voor een
verspreiding van angst, waarbij ook veel heterogeniteit komt kijken er kan weinig geweld
voorkomen, maar er kan ook geweld gepleegd worden met voorbedachten rade
- Mensen met een psychische stoornis, en dan met name persoonlijkheidsstoornissen, zijn de
groep die vooral (gewelddadige) misdrijven pleegt
Geweld
Geweld = gedragingen die bedoeld zijn om schade toe te brengen aan een levend wezen, waarbij dat
levend wezen juist gemotiveerd is om schade te voorkomen er zijn echter enkele uitzonderingen:
- Onopzettelijke handelingen = verkeersongeluk
- Consensuele handelingen = er is op voorhand beslist dat de gebeurtenis mogelijk pijn kan gaan
doen, er is dus toestemming (sadomasochisme (SM), bokswedstrijd)
- (Uiteindelijk) voordelige handelingen = tandartsbezoek, operatie
Interpersoonlijk geweld = geweld dat plaatsvindt tussen bepaalde personen is een maatschappelijk
probleem aangezien het schade aanricht bij individuen, families en gemeenschappen (als er een meisje
verkracht wordt heeft dit niet alleen gevolgen voor het meisje, maar ook voor haar familie en de
gemeenschap)
- Plaatje = er zijn meerdere factoren die geweld kunnen
verklaren volgens de WHO, maar in deze cursus focussen we
ons enkel op het individu (en dus niet op sociale en relationele
factoren)
Geweld VS agressie
- Geweld = krachtig toebrengen van lichamelijk letsel vooral fysieke schade, maar kan ook
psychologische schade aanbrengen
- Agressie = vooral psychologische schade (bedreigingen, negeren) kan even schadelijk zijn als
fysiek geweld en in sommige gevallen zelfs schadelijker
Geweld verwijst naar zowel agressie + fysiek geweld
Individuele verschillen in de aanleg tot geweld
- Individuele verschillen persoonlijkheidskenmerken, Big Five
- Persoonlijkheidsprocessen morele ontkoppeling, vijandelijke attributie bias of emotionele
disregulatie
- Persoonlijkheidsstoornissen kunnen bekeken worden op een:
Categorische schaal = op basis van een cut-off waarbij er wel of geen persoonlijkheidsstoornis
is
Dimensionele schaal = op basis van een continuüm van wel tot geen persoonlijkheidsstoornis
hebben wanneer je op deze schaal kijkt naar persoonlijkheid, spreek je over
persoonlijkheidsproblemen i.p.v. persoonlijkheidsstoornissen
o Deze schaal is leidend in de klinische psychologie, en dus de schaal die wij aannemen
Categorische schaal Dimensionele schaal
Comorbiditeit Constellatie van extreme positie op algemene trekken
Kwalitatief verschil mensen met dezelfde Associaties tussen het Vijf Factoren Model (VFM) en
stoornis kunnen die stoornis heel anders ervaren persoonlijkheidspathologie
4
, Prototypisch beeld over hoe een stoornis er bij
een persoon uit ziet
Normaal | Abnormaal
Emotioneel stabiel Emotioneel instabiel
Classificatiesystemen
Persoonlijkheidsstoornissen worden geclassificeerd in de:
- DSM-V = Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders op basis van karakteristieken
- ICD-10 = International Classification of Diseases op basis van een conditie
Beide classificatiesystemen definiëren persoonlijkheidsstoornissen op een andere, maar gelijke, manier:
- DSM-V persoonlijkheidsstoornis = een blijvend patroon van innerlijke ervaringen en
gedragingen dat duidelijk afwijkt van de verwachtingen van de cultuur van het individu, iets wat
pervasief en inflexibel is, begint in de adolescentie of vroege volwassenheid, stabiel is in de tijd
en leidt tot leed of beperkingen
- ICD-10 persoonlijkheidsstoornis = diepgewortelde en aanhoudende gedragspatronen, die zich
manifesteren als starre reacties op een breed scala aan persoonlijke en sociale situaties. Ze
vertegenwoordigen extreme of significante afwijkingen van de manier waarop het gemiddelde
individu in een bepaalde cultuur anderen waarneemt, denkt, voelt en in het bijzonder zich tot
anderen verhoudt. Deze gedragspatronen zijn meestal stabiel en omvatten meerdere domeinen
van gedrag en psychologisch functioneren. Ze worden vaak, maar niet altijd, in verband gebracht
met verschillende gradaties van subjectief leed en problemen in sociaal functioneren en
presteren
Verschil tussen persoonlijkheidsstoornissen en klinische stoornissen
Een persoonlijkheidsstoornis BEN je, het is een deel van je karakter en kan over tijd beter worden. Een
klinische stoornis (angst, depressie) HEB je of krijg je, dit kan wederom beter worden of zelfs weg gaan
met een behandeling
- Comorbiditeit = het samenkomen van twee of meer stoornissen
- Heterogeniteit = bij stoornissen moet je aan X van de Y aantal criteria voldoen het kan goed
zijn dat twee personen dezelfde stoornis hebben, terwijl persoon 1 aan een ander criteria
voldoet voor de stoornis dan persoon 2 persoon 1 en 2 hebben dezelfde stoornis, maar hun
klinisch beeld is verschillend
Verschillen in de DSM-V versus de DSM-IV
In 2013 werd de DSM-IV verbeterd door de DSM-V de DSM-IV bestond uit een multi-axiaal systeem
(As I = klinische stoornissen, As II = 10 persoonlijkheidsstoornissen) met een categorisch perspectief,
waarbij er een checklist werd afgelegd om na te gaan of een persoon wel of geen persoonlijkheidsstoornis
had. Daarnaast bestonden er drie clusters van persoonlijkheidsstoornissen (verderop uitgelegd)
De DSM-V bevat alle aspecten van de DSM-IV. Het bevat dus ook het categorische perspectief (= sectie II),
maar het dimensionele perspectief is hieraan toegevoegd (= sectie III). Daarnaast is het multi-axiaal
systeem verdwenen, omdat er lastig onderscheid gemaakt kon worden tussen persoonlijkheids - en
klinische stoornissen (het verschil tussen bipolaire stoornis en borderline stoornis). In de DSM-V worden
persoonlijkheidsstoornissen gezien als een extreme variant van algemene persoonlijkheidstrekken,
waarbij er een kwantitatief verschil bestaat tussen normaal functioneren en disfunctioneren
Maladaptief laag Normaal laag Neutraal Normaal hoog Maladaptief hoog
10 Persoonlijkheidsstoornissen in drie clusters (in de DSM-IV, NIET meer in de DSM-V)
Cluster A = zonderling-excentrieke cluster schizoïde, paranoïde, schizotypische persoonlijkheidsstoornis
- Mensen die ‘anders’ en moeilijk zijn in de sociale omgang. Hierbij moet er rekening gehouden
worden met de cultuur en de context waarin de stoornis zich afspeelt
5
, Cluster B = dramatische, emotionele, impulsieve cluster antisociale, borderline, narcistische en
theatrale persoonlijkheidsstoornis
- Problemen met controle van emoties, moeite met sociale relaties door geweld en impulsiviteit,
dramatisch gedrag, emotioneel en onvoorspelbaar gedrag
Cluster C = angstige cluster afhankelijke, ontwijkende en obsessieve-compulsieve
persoonlijkheidsstoornis hebben de minste kans op het plegen van geweld
- Problemen met angst die ineffectief zijn voor het neurotische paradox = angst uit de weg gaan
door situaties te vermijden en dus niks meer te doen. Hierdoor kun je echter niet inzien dat een
bepaalde situatie helemaal niet angstig is, waardoor je nog meer angst gaat ervaren
Voorbeeld van de uiting van verschillende stoornissen (parkeerplaats)
Kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis
Persoonlijkheidsstoornis = (1) ernstige, aanhoudende en starre patronen van (2) gedrag en innerlijke
beleving, die (3) starten in de adolescentie of vroege volwassenheid en (4) ernstig afwijken van culturele
verwachtingen. Deze stoornissen (5) monden uit in blijvende stress en beperkingen in (6)
interpersoonlijke relaties en in het professionele leven.
- Persoonlijkheidsstoornissen worden door de patiënt ervaren als egosyntoon = degene heeft niet
door dat hij/zij niet goed functioneert. Hij/zij ziet het als iets wat bij diegene hoort en past
- Klinische stoornissen worden door de patiënt ervaren als egodystoon = degene heeft wel door
dat hij/zij niet goed functioneert. Hij/zij vindt dat het niet bij hen past
Algemene criteria dimensionele diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen (sectie III)
A. Matige of ernstige beperkingen in persoonlijkheidsfunctioneren interpersoonlijk (= intimiteit
en empathie) en het zelf (= identiteit)
Meten met de ‘Level of Personality Functioning Scale’
B. Eén of meerdere pathologische persoonlijkheidstrekken
Meten met de ‘Personality Inventory for DSM-5’ bestaande uit 25 maladaptieve
persoonlijkheidstrekken in vijf domeinen (die de tegenhangers zijn van de Big Five):
1. Negatief affect neuroticisme
2. Afstandelijkheid extraversie/introversie
3. Antagonisme = strijdgedrag tussen tegenstanders (agressie) vriendelijkheid
4. Disinhibitie consciëntieusheid
5. Psychoticisme openheid voor ervaringen
Door het combineren van deze trekken zijn er zes persoonlijkheidsstoornissen overgebleven
(i.p.v. de 10 in de DSM-IV):
1. Antisociale persoonlijkheidsstoornis
2. Vermijdende persoonlijkheidsstoornis
3. Borderline persoonlijkheidsstoornis
4. Narcistische persoonlijkheidsstoornis
6
