Bouwstenen v/d biomassa: INLEIDING
Het begrip “duurzaam”
Definitie duurzame ontwikkeling = “een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden v/h
heden zonder de behoeftevoorziening v/d toekomstige generaties in het gedrang te
brengen.”
Twee sleutelelementen:
1) Noden: deze van de armen zijn belangrijkste.
2) Beperkingen: de samenleving en technologie moet beperkingen plaatsen op het
gebruik van onze leefomgeving.
Een visie die de aarde leefbaar wil houden voor onze nakomelingen. = gezond milieu,
circulaire of kringloop-economie i.p.v. economie die grondstoffen uitput, een maatschappij
en economie die rekening houdt met iedereen.
Planetaire grenzen
9 planetaire grenzen waarbinnen de mensheid kan blijven ontwikkelen en gedijen voor
komende generaties = op een duurzame manier dus.
Opgesteld in 2009 door groep van internationaal gerenommeerde wetenschappers
Doel: impact van bepaalde factoren in beeld brengen
Blijven we binnen deze grenzen planeet = veerkrachtig genoeg om op duurzame wijze
verder te bestaan. grens sterk overschreden = kantelpunt fundamenteel andere
planeet, die we nt meer kunnen omkeren.
Momenteel 4 grenzen overschreden: 1) er verdwijnen te veel plant- en diersoorten 2)
grond wordt te vaak omgezet naar landbouwgrond 3) de concentratie van N en P zijn te
hoog 4) ook de uitstoot van CO2 is te hoog klimaatopwarming.
Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen
Planetaire grenzen en ecologische voetafdruk = bewustzijn aanwakkeren concrete
acties
SDG’s = Sustainable Development Goals (duurzame ontwikkelingsdoelstellingen) 17
doelstellingen
Verschillend v/d 8 Millenniumdoelstellingen vooral gericht op armoede bestrijding en
voornamelijk bedoelt voor ontwikkelingslanden.
SDG’s = veel ambitieuzer en ze gelden voor iedereen.
Ze moeten een einde maken aan armoede, zorgen voor het beschermen van de planeet,
voor innovaties, voor duurzame consumptie en productie, en voor het verzekeren dat
iedereen vrede en welzijn ervaart.
Heeft voor alle lidstaten gevolgen op het beleid en de bedrijfsvoering iedere sector
moet beleid afstemmen met deze doelstellingen
De SDG’s onderverdeelt in 5 thema’s = de 5 P’s:
o People = mensen
o Planet = planeet
o Prosperity = welvaart
o Peace = vrede
o Partnership = partnerschap
, Om te voorkomen dat bedrijven hun realistaties opfleuren met de SDG-iconen, moeten
ze systematisch geimplementeerd worden in hun duurzaamheidsstrategie moet
afgestemt zijn op alle SDG’s.
o Mensen (1 t.e.m. 5)
Einde aan armoede en honger
Alle mensen moeten hun potentieel ten volle kunen ontwikkelen in
waardigheid en gelijkheid en in een gezonde omgeving.
o Planeet (6, 12 t.e.m. 15)
Planeet moeten tegen aftakeling beschermt worden
Duurzame consumptie en productie
natuurlijke hulpbronnen worden duurzaam beheerd
Er moet actie ondernomen worden tegen de klimaatverandering.
planeet moet kunnen voldoen aan noden van huidige en toekomstige
generaties.
o Welvaart (7 t.e.m. 11)
Alle mensen kunnen een vorspoedig en bevredigend leven leiden
Economische, sociale en technologische vooruitgang doen zich voor in
harmonie met de natuur.
o Vrede (16)
Vreedzame, rechtvaardige en inclusieve maatschappijen opgebouwd, vrij
van angst en geweld.
Geen vrede = geen duurzame ontwikkelingen geen duurzame
ontwikkeling = geen vrede
o Partnerschap (17)
Middelen nodig om doelstellinge te behalen moeten gemobiliseerd
worden die vernieuwd mondiaal parterschap.
Is gebaseerd op het idee van een versterkte mondiale solidariteit en
meest toegespitst aan de behoeften van de armsten en meest
kwetsbaren.
Circulaire economie
2050 9,7 miljard mensen meer consumptie, meer productie maar ook komen het
klimaat en de natuurlijke grondstoffen onder druk te staan.
België heeft net geen chronisch water tekort oorzaken: 1) de dichte bevolkingsgraad
(vooral in Vlaanderen) 2) er zijn door klimaatveranderingen meer droogteperiodes en de
regen valt minder regelmatig.
o Oplossingen: water meer bufferen infiltratiemogelijkheden in de bodem
creëren, wateergebruik rationaliseren en waterhergebruik stimuleren.
We moeten dus overgaan van een lineaire economie naar een circulaire economie =
hetgeen we produceren moeten we blijven hergebruiken, niets/ zo weinig mogelijk mag
weggegooid worden.
o Lineaire economie = doodlopende straat grondstof product afval
o Recyclage economie = grondstof product deel hergebruiken afval
o Cirbulaire economie = materialen en producten zo hoogwaardig mogelijk te
blijven inzetten in de economie, meer dan enkel recycleren. Grondstoffen
worden steeds opnieuw ingezet.
2
, Concreet: het is een economisch een industrieel systeem dat de herbruikbaarheid van
producten en grondstoffen en het herstelend wermgen van natuurlijke hulpbronnen als
uitgangspunt neemt. De vernietiging wordt geminimaliseerd. De technologische en
biologische materialen en componenten worden zo lang mogelijk binnen het systeem
in omloop gehouden.
Systeem werkt volgens deze principes:
Natuurlijk kapitaal behouden en verbeteren eindige voorraden te controleren +
hernieuwbare grondstofkringlopen balanceren
Opbrengsten van hulpbronnen optimaliseren door producten, componenten en
materialen te laten circuleren in technische en biologishe cycli op hoogste niveau van
gebruik.
Systeemeffectiviteit bevorderen negatieve externaliteiten bloot leggen + uit het
ontwerp te bannen.
De bio gebaseerde economie
Wat is bio gebaseerde economie?
= het deel van de ruimere bio-economie waarin bio gebaseerde producten gemaakt worden.
kan in de chemie, textiel, farmacie, …
!!! productie voeding en veevoeder = deel v/d bio-economie bio gebaseerde economie !!!
Bio gebaseerde economie = overgang v/e economie die draait op fossiele grondstoffen naar
een die draait op biomassa als grondstof: “fossil based naar bio based”
Soorten biomassa
Biomassa = biologisch afbreekbare fractie van producten, afvalstoffen en residuen v/d
landbouw, bosbouw, visserij en de biologisch afbreekbare fractie van industrieel en huiselijk
afval biomassa = elk materiaal van organische oorsprong. Het heeft altijd een natuurlijke
oorsprong, is biologisch afbreekbaar en is volledig hernieuwbaar, het kent een hoge
variabiliteit in verwerking en kosten, het is een veelzijdige grondstof met een grote
diversiteit in samenstelling en grootte.
Rol van bioraffinage in bio gebaseerde economie
verschillende componenten uit biomassa vrijmaken met minimale afvalproductie.
3
,Na raffinage krijgen de componenten een eigen toepassing = eigen economische waarde.
biomassa krijgt een hogere economische waarde dan zonder de scheiding in
componenten.
Stappen v/h proces:
1) Voorbehandeling: biomassa wordt mechanisch/fysico-chemisch/thermisch of
enzymatisch behandelt toegang tot aanwezige componenten vergemakkelijken.
2) Omzettingsprocessen: zinvolle basisbouwstenen komen ter bbeschikking. Gebeurt
door enzymen (biokatalyse), organismen (fermentatie) of chemische
omzetting((groene) chemie).
3) Opzuiveringsproces: verschillende componeten worden van elkaar gescheden.
# aandachtspunten bij innovatie van circulaire bio gebaseerde economie:
Ontwikkelen nieuwe bioraffinage technologieën
Optimaliseren v/h duurzaam en effeciënt gebruik van grondstoffen
Optimaliseren landgebruik
Afvalvrij gebruik van hernieuwbare grondstoffen voor industriële verwerking tot een
breed scala aan bio gebaseerde producten.
Chemische industrie ne de duurzame ontwikkelingsdoelen
Hoe chemische indsutrie kan bijdragen aan duurzame innovaties: 4 C’s
Create low carbon solutions
o Technologie uit chemische industrie zou tussen 2017 en 2030 de energie-
efficiëntie 20X kunnen verhogen.
Conserve resources
o Efficiënter gebruik maken van grondstoffen en verminderen van afval. Neven-
en afvalstromen om zetten in nieuwe materialen.
Connect to circular economy
o Chemische industrie = drijvende kracht achter circulaire economie. Recycleren
of hergebruik van materialen = gebaseerd op chemische processen.
Care for people and planet
o Werknemers en milieu mogen nt blootgesteld worden aan schedelijke
niveau’s van chemicaliën.
Catalisti = oragnisatie die innovatie en duurzaamheid wil katlyseren bij chemie- en
kunstofbedrijven ze ondersteunen onderzoek naar alternatieve of bio gebaseerde
grondstoffen, …
Er worden 4 pistes gevolgd:
1) Inzetten op hernieuwbare grondstoffen
2) Opwaardering van nevenstromen
3) Duurzame processen ontwikkelen
4) Innovatieve duurzame materialen ontwikkelen.
Bouwstenen v/d biomassa: luik BIOLOGIE
Hoofdstuk 1: Ontstaan van het leven
De proef van Miller en het ontstaan van organische moleculen
Ontstaan van leven was mogelijk doordat specifieke, noodzakelijke omstandigheden
gecombneerd voorkwamen. Welke deze juist waren ? = verschillende theorieën.
4
, Oparin en Haldane
o Waren eerste die theorie bedachten = 1920
o Vroegere aardatmosfeer = reducerende omgeving maakte synthese van
eenvoudige organische moleculen uit minerale moleculen mogelijk.
o Energie voor deze organosynthese = UV-straling en/of blikseminslagen.
Urey en Miller
o Baseerden zich op deze theorie
o Ze bootsten de aardatmosfeer na in 1953
o Ze leiden waterdamp door een mengsel van waterstof, ammoniak
en methaan. Vervolgens reduceerden ze dit en lieten het weer
condenseren.
o Ze lieten i.p.v. UV-licht elektrische ontladingen los op het mengsel
= “bliksem” = de reducerende omstandigheden
o Na 1 week bevatte het residu al de ‘primordiale soep’
organische verbindingen = formaldehyde (CH2O), aminozuren (=
bouwstenen v/h leven) en lange koolwaterstofketens.
o Besluit: organische moleculen (=1e stap in vorming leven) kunnen abiotisch
gesynthetiseerd worden op de jonge Aarde.
o 15% v/h C in methaan = overgegaan naar complexere verbindingen.
o Opvallend: aminozuren werden zeer makkelijk gevormd.
o Primordiale soep bevatte dan wel weer geen nucleïnezuren = bouwstenen van
DNA en RNA worden gevormd door polymerisatie van cyanide.
Recentere inzichten
o Aardatmosfeer voldoende reducerend als er niet voldoende CH4 of NH3
aanwezig was maar vooral CO2 en N2 er worden geen AZ gevormd, enkel
eenvoudige organische moleculen.
o Uiteindelijk vermoeden: er moeten reducerende “pakketjes” rond bv.
vulkaanopeningen aanwezig zijn. eerste organische verbindingen ontstonden
rond deze onderwatervulkanen en diepzee ‘vents’
o Vents = heetwaterbronnen in diepzee heet water en mineralen uit diepte v/d
aarde stromen in de oceaan
o Eerste gestelde hypothese van Oparin en Haldane blijft welliswaar nog gelden.
Ontstaan AZ uit kleine moleculen = 1e stap van de evolutie.
AZ bestaan uit C-atoom met aan beide kanten een aminogroep (-NH 2) en een carboxylgroep
(-COOH). Onder afsplitsing van water kunnen ze aan elkaar worden gekoppeld.
C-atoom heeft 4 bindingsmogelijkheden verschillende aminozuren. 20 belangrijke voor
het leven = bouwstenen van eiwitten = belangrijkste bouwstoffen dierlijke weefsels
regelen (onder de vorm van enzymen) de stofwisseling en maken talloze chemische reacties
mogelijk.
Aanwezigheid kleine organische moleculen om ons gekende leven te doen ontstaan.
elke cel bevat macromoleculen: enzymes, andere eiwitten, nucleïnezuren = nodig voor
zelfreplicatie.
Op jonge Aarde: veel klei elektrische ladingen zijn kristallijn verdeeld aan het opp.
kleine moleculen konden er zwakke bindingen aangaan veel moleculen deden dat ze
5
Het begrip “duurzaam”
Definitie duurzame ontwikkeling = “een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden v/h
heden zonder de behoeftevoorziening v/d toekomstige generaties in het gedrang te
brengen.”
Twee sleutelelementen:
1) Noden: deze van de armen zijn belangrijkste.
2) Beperkingen: de samenleving en technologie moet beperkingen plaatsen op het
gebruik van onze leefomgeving.
Een visie die de aarde leefbaar wil houden voor onze nakomelingen. = gezond milieu,
circulaire of kringloop-economie i.p.v. economie die grondstoffen uitput, een maatschappij
en economie die rekening houdt met iedereen.
Planetaire grenzen
9 planetaire grenzen waarbinnen de mensheid kan blijven ontwikkelen en gedijen voor
komende generaties = op een duurzame manier dus.
Opgesteld in 2009 door groep van internationaal gerenommeerde wetenschappers
Doel: impact van bepaalde factoren in beeld brengen
Blijven we binnen deze grenzen planeet = veerkrachtig genoeg om op duurzame wijze
verder te bestaan. grens sterk overschreden = kantelpunt fundamenteel andere
planeet, die we nt meer kunnen omkeren.
Momenteel 4 grenzen overschreden: 1) er verdwijnen te veel plant- en diersoorten 2)
grond wordt te vaak omgezet naar landbouwgrond 3) de concentratie van N en P zijn te
hoog 4) ook de uitstoot van CO2 is te hoog klimaatopwarming.
Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen
Planetaire grenzen en ecologische voetafdruk = bewustzijn aanwakkeren concrete
acties
SDG’s = Sustainable Development Goals (duurzame ontwikkelingsdoelstellingen) 17
doelstellingen
Verschillend v/d 8 Millenniumdoelstellingen vooral gericht op armoede bestrijding en
voornamelijk bedoelt voor ontwikkelingslanden.
SDG’s = veel ambitieuzer en ze gelden voor iedereen.
Ze moeten een einde maken aan armoede, zorgen voor het beschermen van de planeet,
voor innovaties, voor duurzame consumptie en productie, en voor het verzekeren dat
iedereen vrede en welzijn ervaart.
Heeft voor alle lidstaten gevolgen op het beleid en de bedrijfsvoering iedere sector
moet beleid afstemmen met deze doelstellingen
De SDG’s onderverdeelt in 5 thema’s = de 5 P’s:
o People = mensen
o Planet = planeet
o Prosperity = welvaart
o Peace = vrede
o Partnership = partnerschap
, Om te voorkomen dat bedrijven hun realistaties opfleuren met de SDG-iconen, moeten
ze systematisch geimplementeerd worden in hun duurzaamheidsstrategie moet
afgestemt zijn op alle SDG’s.
o Mensen (1 t.e.m. 5)
Einde aan armoede en honger
Alle mensen moeten hun potentieel ten volle kunen ontwikkelen in
waardigheid en gelijkheid en in een gezonde omgeving.
o Planeet (6, 12 t.e.m. 15)
Planeet moeten tegen aftakeling beschermt worden
Duurzame consumptie en productie
natuurlijke hulpbronnen worden duurzaam beheerd
Er moet actie ondernomen worden tegen de klimaatverandering.
planeet moet kunnen voldoen aan noden van huidige en toekomstige
generaties.
o Welvaart (7 t.e.m. 11)
Alle mensen kunnen een vorspoedig en bevredigend leven leiden
Economische, sociale en technologische vooruitgang doen zich voor in
harmonie met de natuur.
o Vrede (16)
Vreedzame, rechtvaardige en inclusieve maatschappijen opgebouwd, vrij
van angst en geweld.
Geen vrede = geen duurzame ontwikkelingen geen duurzame
ontwikkeling = geen vrede
o Partnerschap (17)
Middelen nodig om doelstellinge te behalen moeten gemobiliseerd
worden die vernieuwd mondiaal parterschap.
Is gebaseerd op het idee van een versterkte mondiale solidariteit en
meest toegespitst aan de behoeften van de armsten en meest
kwetsbaren.
Circulaire economie
2050 9,7 miljard mensen meer consumptie, meer productie maar ook komen het
klimaat en de natuurlijke grondstoffen onder druk te staan.
België heeft net geen chronisch water tekort oorzaken: 1) de dichte bevolkingsgraad
(vooral in Vlaanderen) 2) er zijn door klimaatveranderingen meer droogteperiodes en de
regen valt minder regelmatig.
o Oplossingen: water meer bufferen infiltratiemogelijkheden in de bodem
creëren, wateergebruik rationaliseren en waterhergebruik stimuleren.
We moeten dus overgaan van een lineaire economie naar een circulaire economie =
hetgeen we produceren moeten we blijven hergebruiken, niets/ zo weinig mogelijk mag
weggegooid worden.
o Lineaire economie = doodlopende straat grondstof product afval
o Recyclage economie = grondstof product deel hergebruiken afval
o Cirbulaire economie = materialen en producten zo hoogwaardig mogelijk te
blijven inzetten in de economie, meer dan enkel recycleren. Grondstoffen
worden steeds opnieuw ingezet.
2
, Concreet: het is een economisch een industrieel systeem dat de herbruikbaarheid van
producten en grondstoffen en het herstelend wermgen van natuurlijke hulpbronnen als
uitgangspunt neemt. De vernietiging wordt geminimaliseerd. De technologische en
biologische materialen en componenten worden zo lang mogelijk binnen het systeem
in omloop gehouden.
Systeem werkt volgens deze principes:
Natuurlijk kapitaal behouden en verbeteren eindige voorraden te controleren +
hernieuwbare grondstofkringlopen balanceren
Opbrengsten van hulpbronnen optimaliseren door producten, componenten en
materialen te laten circuleren in technische en biologishe cycli op hoogste niveau van
gebruik.
Systeemeffectiviteit bevorderen negatieve externaliteiten bloot leggen + uit het
ontwerp te bannen.
De bio gebaseerde economie
Wat is bio gebaseerde economie?
= het deel van de ruimere bio-economie waarin bio gebaseerde producten gemaakt worden.
kan in de chemie, textiel, farmacie, …
!!! productie voeding en veevoeder = deel v/d bio-economie bio gebaseerde economie !!!
Bio gebaseerde economie = overgang v/e economie die draait op fossiele grondstoffen naar
een die draait op biomassa als grondstof: “fossil based naar bio based”
Soorten biomassa
Biomassa = biologisch afbreekbare fractie van producten, afvalstoffen en residuen v/d
landbouw, bosbouw, visserij en de biologisch afbreekbare fractie van industrieel en huiselijk
afval biomassa = elk materiaal van organische oorsprong. Het heeft altijd een natuurlijke
oorsprong, is biologisch afbreekbaar en is volledig hernieuwbaar, het kent een hoge
variabiliteit in verwerking en kosten, het is een veelzijdige grondstof met een grote
diversiteit in samenstelling en grootte.
Rol van bioraffinage in bio gebaseerde economie
verschillende componenten uit biomassa vrijmaken met minimale afvalproductie.
3
,Na raffinage krijgen de componenten een eigen toepassing = eigen economische waarde.
biomassa krijgt een hogere economische waarde dan zonder de scheiding in
componenten.
Stappen v/h proces:
1) Voorbehandeling: biomassa wordt mechanisch/fysico-chemisch/thermisch of
enzymatisch behandelt toegang tot aanwezige componenten vergemakkelijken.
2) Omzettingsprocessen: zinvolle basisbouwstenen komen ter bbeschikking. Gebeurt
door enzymen (biokatalyse), organismen (fermentatie) of chemische
omzetting((groene) chemie).
3) Opzuiveringsproces: verschillende componeten worden van elkaar gescheden.
# aandachtspunten bij innovatie van circulaire bio gebaseerde economie:
Ontwikkelen nieuwe bioraffinage technologieën
Optimaliseren v/h duurzaam en effeciënt gebruik van grondstoffen
Optimaliseren landgebruik
Afvalvrij gebruik van hernieuwbare grondstoffen voor industriële verwerking tot een
breed scala aan bio gebaseerde producten.
Chemische industrie ne de duurzame ontwikkelingsdoelen
Hoe chemische indsutrie kan bijdragen aan duurzame innovaties: 4 C’s
Create low carbon solutions
o Technologie uit chemische industrie zou tussen 2017 en 2030 de energie-
efficiëntie 20X kunnen verhogen.
Conserve resources
o Efficiënter gebruik maken van grondstoffen en verminderen van afval. Neven-
en afvalstromen om zetten in nieuwe materialen.
Connect to circular economy
o Chemische industrie = drijvende kracht achter circulaire economie. Recycleren
of hergebruik van materialen = gebaseerd op chemische processen.
Care for people and planet
o Werknemers en milieu mogen nt blootgesteld worden aan schedelijke
niveau’s van chemicaliën.
Catalisti = oragnisatie die innovatie en duurzaamheid wil katlyseren bij chemie- en
kunstofbedrijven ze ondersteunen onderzoek naar alternatieve of bio gebaseerde
grondstoffen, …
Er worden 4 pistes gevolgd:
1) Inzetten op hernieuwbare grondstoffen
2) Opwaardering van nevenstromen
3) Duurzame processen ontwikkelen
4) Innovatieve duurzame materialen ontwikkelen.
Bouwstenen v/d biomassa: luik BIOLOGIE
Hoofdstuk 1: Ontstaan van het leven
De proef van Miller en het ontstaan van organische moleculen
Ontstaan van leven was mogelijk doordat specifieke, noodzakelijke omstandigheden
gecombneerd voorkwamen. Welke deze juist waren ? = verschillende theorieën.
4
, Oparin en Haldane
o Waren eerste die theorie bedachten = 1920
o Vroegere aardatmosfeer = reducerende omgeving maakte synthese van
eenvoudige organische moleculen uit minerale moleculen mogelijk.
o Energie voor deze organosynthese = UV-straling en/of blikseminslagen.
Urey en Miller
o Baseerden zich op deze theorie
o Ze bootsten de aardatmosfeer na in 1953
o Ze leiden waterdamp door een mengsel van waterstof, ammoniak
en methaan. Vervolgens reduceerden ze dit en lieten het weer
condenseren.
o Ze lieten i.p.v. UV-licht elektrische ontladingen los op het mengsel
= “bliksem” = de reducerende omstandigheden
o Na 1 week bevatte het residu al de ‘primordiale soep’
organische verbindingen = formaldehyde (CH2O), aminozuren (=
bouwstenen v/h leven) en lange koolwaterstofketens.
o Besluit: organische moleculen (=1e stap in vorming leven) kunnen abiotisch
gesynthetiseerd worden op de jonge Aarde.
o 15% v/h C in methaan = overgegaan naar complexere verbindingen.
o Opvallend: aminozuren werden zeer makkelijk gevormd.
o Primordiale soep bevatte dan wel weer geen nucleïnezuren = bouwstenen van
DNA en RNA worden gevormd door polymerisatie van cyanide.
Recentere inzichten
o Aardatmosfeer voldoende reducerend als er niet voldoende CH4 of NH3
aanwezig was maar vooral CO2 en N2 er worden geen AZ gevormd, enkel
eenvoudige organische moleculen.
o Uiteindelijk vermoeden: er moeten reducerende “pakketjes” rond bv.
vulkaanopeningen aanwezig zijn. eerste organische verbindingen ontstonden
rond deze onderwatervulkanen en diepzee ‘vents’
o Vents = heetwaterbronnen in diepzee heet water en mineralen uit diepte v/d
aarde stromen in de oceaan
o Eerste gestelde hypothese van Oparin en Haldane blijft welliswaar nog gelden.
Ontstaan AZ uit kleine moleculen = 1e stap van de evolutie.
AZ bestaan uit C-atoom met aan beide kanten een aminogroep (-NH 2) en een carboxylgroep
(-COOH). Onder afsplitsing van water kunnen ze aan elkaar worden gekoppeld.
C-atoom heeft 4 bindingsmogelijkheden verschillende aminozuren. 20 belangrijke voor
het leven = bouwstenen van eiwitten = belangrijkste bouwstoffen dierlijke weefsels
regelen (onder de vorm van enzymen) de stofwisseling en maken talloze chemische reacties
mogelijk.
Aanwezigheid kleine organische moleculen om ons gekende leven te doen ontstaan.
elke cel bevat macromoleculen: enzymes, andere eiwitten, nucleïnezuren = nodig voor
zelfreplicatie.
Op jonge Aarde: veel klei elektrische ladingen zijn kristallijn verdeeld aan het opp.
kleine moleculen konden er zwakke bindingen aangaan veel moleculen deden dat ze
5
