Samenvatting rechtssociologie: dialogen tussen recht en samenleving

RECHTSSOCIOLOGIE
HOOFDSTUK 0: INLEIDING

RECHTSSOCIOLOGIE ONDERSCHEIDT ZICH VAN RECHTSWETENSCHAPPEN DOOR

1) Empirische methode (vb: law in action, ‘hoe werkt het recht?’, ‘hoe is het recht ontstaan?)
 I.p.v. doctrinaire methode die meerdere methoden omarmt (vb: law in the books)

o Heuristisch, normatief, argumentatief; interpretatief en beperkt empirisch



2) Extern perspectief
 I.p.v. intern perspectief = deelnemer aan de rechtspraktijk

EMPIRISCHE VS DOCTRINAIRE METHODE
Juridische (doctrinaire) methode = subsumptie = feiten onder regel brengen

 Feiten verzamelen  empirisch
 Meerdere regels zijn mogelijk  afwegen
 De regel moet worden ‘gevonden’  heuristiek
 De regel kan open of vage normen bevatten  interpreteren
 De regel kent gebreken  verbeteren van de regel (normatief)
 Deze beslissingen moeten worden gelegitimeerd  argumentatie

 Alles binnen grenzen van doctrine, met het oog op het bewaken van coherentie doctrine



Vb: genital mutilation/cutting in Senegal

 Doctrinair: “welke mensenrechtelijke instrumenten beschermen hiertegen?”
o  Zoeken naar rechtsbronnen, maar zijn deze instrumenten effectief?
 Als dat niet zo is, waarom dan? Falende handhaving, weinig naleving?
  Niet beantwoordbaar dmv uitsluitend juridische analyse

o  Empirisch onderzoek nodig!

EXTERN PERSPECTIEF


Intern perspectief Extern perspectief

Deelnemersperspectief Toeschouwersperspectief

Interne, autonome logica Relatie tot maatschappelijke context

Rechtszekerheid en rechtseenheid Onzekerheid en variatie

1

, Rechtsvragen Vragen over recht

Gericht op rechtspraktijk Gericht op beleid

Structureel gericht op bewaken/versterken Constructief subversief
van coherentie recht

Rolmodel van rechter centraal Ook rollen voor wetgever, handhaver,
uitvoerder en onderzoeker
 Vooronderstelling dat recht praktisch
een verschil uitmaakt  Toetsing van effectiviteit van recht


Monodisciplinair: doctrinair Aanvullende disciplines  interdisciplinair

 Juridisch-normatief  Vooral empirisch, soms normatief

 Casus-methode + belang argumentatie  Methoden belangrijk

“is = ought” “is ≠ ought”


OPMERKINGEN BIJ EMPIRISCH EN EXTERN
1) Doctrinaire methoden blijven noodzakelijk als jurist; definieert de identiteit van een jurist
2) Extern perspectief vervangt het interne niet!

De professionele toepassing van doctrinaire kennis gaat gepaard met een inzicht in de
voordelen én tekortkomingen van het interne perspectief

Extern perspectief complementeert het interne: verschillende vragen voor beide
perspectieven

WAAROM RECHTSSOCIOLOGIE?

1) Academisering van de rechtenstudie
 Sociaal-wetenschappelijke disciplines – en dus ook rechtssociologie – zijn
‘academische’ studies (d.w.z. niet direct op een beroep/professie gericht)
o Kritiek: instrumenteel
o Componenten
 Empirische sociaal-wetenschappelijke methode
 Theorievorming
 Belang van wetenschappelijke benadering van samenlevingsproblemen
 Kijken wat het recht doet, vanwaar het recht komt adhv empirische
gegevens

2

,2) Maatschappelijke ontwikkelingen ivm recht: toenemende complexiteit in de samenleving
 Digitalisering  nieuwe juridische problemen
o Effecten digitaal ondertekenen van een contract
o Digitalisering van de administratie: wat is het effect hiervan? Is dit voor elke burger even
gemakkelijk of zijn er drempels voor bepaalde mensen?
 Mondige burger wil meer verantwoording (en inspraak)
o Burgerparticipatie: burger wil inspraak hebben op allerlei domeinen
o Op welke vorm kan de burger meest participeren?
o Vanuit empirische invalshoek bestudeerd
 ‘Better regulation’ en gestage groei van evaluatiecultuur: wat werkt best?
 Toenemende complexiteit van de te reguleren maatschappelijke domeinen
o Vb burgerlijk wetboek: relatievormen zijn complexer geworden
 Meer aandacht voor performante handhaving, uitvoering en naleving van regels
o Moet handhaving gebeuren via politiemacht?
 Schaarse overheidsmiddelen dwingen tot effectiviteit en efficiëntie van wetgeving en
geschilbeslechting



3) Evoluties binnen de juridische beroepen en professie  professionele ontwikkelingen
 Rechters moeten niet-juridische complexe problemen begrijpen
 ADR: alternatieve geschilbeslechting introduceert psychologie, … (alternative dispute resolution)
 Nieuwe forensische technieken en criminologische theorie in strafrecht
 Advocatenkantoren willen ‘problem solvers’ en ‘T-shaped professionals’
o T-shaped professional = heeft diepe juridische kennis, breed algemeen inzicht
 Communicatie met experten uit andere disciplines (vb: finance, biotech, tech, soc)
 Liberalisering advocatuur + aantasting (pleit)monopolie  advocaat uit comfort zone



4) Meerwaarde voor rechtspraktijk: concreet voorbeeld voor elk juridisch beroep/professie
 Advocaat
o Geschilbeslechting kan op meerdere wijzen en elk heeft voor- en nadelen

 Niet meteen procedureslag aangaan, maar ADR overwegen

 Arbitrage: is bijna werelwijd bindend (Treaty of New York)
 Bemiddeling: verzoent maar is extra gevoelig voor machtsverhouding
 Klassieke rechtszaak: na een burgerlijke rechtszaak hebben 4 op 5 van
de partijen geen contact meer met elkaar
o Burgerlijke zaken: 4/5 gevallen hebben partijen nadien geen contact meer
met elkaar: interessant om te kijken naar bemiddeling => heeft bepaalde
voordelen die rechtssociologisch zijn onderzocht

3

, o Bemiddeling en arbitrage zijn sneller dan een rechtszaak: empirische
onderzoeken hoe lang het duurt en wat de voordelen zijn
 Sociale advocatuur = door de overheid georganiseerde rechtshulp
o Onderzoek door Steven Gibens (e.a., JAM project: justice and management)

 Experimenten met eerstelijnshulp: ontvang cliënten (rechtszoekenden) aan
een tafel waar zowel jurist als sociale werkers zetelen, want problematiek van
hulpbehoevenden is breed en niet enkel tot het recht beperkt

• Justitiehuizen en Commissies voor Juridische Bijstand.

• Aanbevelingen

• Ontvang cliënten (rechtszoekenden) aan een tafel waar zowel
juristen als sociale werkers zetelen.

• Problematiek van hulpbehoevenden is breed, niet enkel tot het
recht beperkt.

• Toegang tot het recht wordt verbeterd

 Vb: Inkomensverlies + conflict met verhuurder + kinderen
oncontroleerbaar door slechte wooncondities
(opvoedingsproblematiek) + polyverslaving  het is het best
om de eerstelijnsbijstand vorm te geven met juristen, sociale
werkers samen
 Advocaat moet worden geïnformeerd: hij moet mee willen
nadenken over de bredere aanpak, niet enkel juridisch 
verbetert het toegang tot het recht, drempels in de toegang
tot het recht worden verlaagd


 Rechter
o Invulling van open normen vereist goed inzicht in de samenleving
 Vb: ‘belang van het kind’, ‘zorgplicht van de overheid’
 Vb mannenbesnijdenis is een praktijk die in verschillende groepen wordt
doorgevoerd, niet enkel om religieuze redenen maar ook om sociologische
redenen  gemengd religieus huwelijk: voor enen partner hoeft de besnijdenis
niet  als rechter bepalen wat het belang van het kind is in deze situatie, is het in
het belang van het kind om in een bepaalde gemeenschap aanvaard te worden als
hij besneden is?  afhankelijk van de religie van de rechter zelf
o Culturele interpretaties kunnen rechterlijk oordeel sluipend beïnvloeden
 Vb: ‘eerwraak’: in Duitsland komt dit thema vaak aan bod  argument dat wordt
ingeroepen om een bepaalde handeling te stellen als de eer van een bepaalde


4