SAMENVATTING HOORCOLLEGES
RELIGIE
Ontleding woord: zingeving als…........................................................................2
Vraag: “Vraagt u zich vaak af of uw leven zin heeft?”........................................3
Stelling “Zijn we verantwoordelijk voor de mensen die het minder goed
hebben?”............................................................................................................. 4
Zingeving volgens Emily Esfahani Smith (cf. Viktor Frankl).................................4
The will to meaning........................................................................................................................5
Streven naar geluk..........................................................................................................................5
Gerichtheid op iets anders..............................................................................................................6
Logotherapie..................................................................................................................................6
Emily Esfahani Smith’s pijlers van een zinvol leven........................................................................6
Inleiding RZL: termen.......................................................................................... 7
Drie definities van religie.................................................................................... 8
Etymologisch..................................................................................................................................8
Functioneel.....................................................................................................................................9
Fundamentele elementen van religie...........................................................................................10
module les 1) geloof en wetenschap............................................................................................10
Les 2) De verhouding tussen religie en andere systemen en de eigenheid van
religieuze taal....................................................................................................... 10
a) Inleiding over onze postmoderne context [Zie cursus: Inleiding, pp. 19-25]............................11
geloof en wetenschap...................................................................................................................15
vervolg inleiding: de eigenheid van religieuze taal.......................................................................18
Theologische benaderingen..........................................................................................................19
les 3) Thema 2: Religieuze taal en de PKG-schaal................................................21
PKG-schaal....................................................................................................................................21
nieuwe levensbeschouwelijke classificatie (t.v.v. tegenstelling ‘katholiek-vrijzinnig’)..................25
Wat met levensbeschouwelijke pluraliteit?..................................................................................28
Les 4) dialoog met ISh.......................................................................................... 29
les 5) de kracht van verhalen............................................................................... 29
roman lezen..................................................................................................................................29
de mens als narratief wezen.........................................................................................................30
op zoek naar een nieuw verhaal?.................................................................................................31
transformatieve kenmerken van verhalen....................................................................................33
1
, etymologische definitie van religie toepasbaar op de kracht van verhalen?................................35
wat met levenbeschouwelijke pluraliteit......................................................................................36
les 6) schuld en vergeving.................................................................................... 37
vergeven, ook een psychologisch concept (de zutter & schellekes).............................................38
Verschillende dimensies van vergeving:.......................................................................................40
Vergeving voorwaardelijk en onvoorwaardelijk: Ethische en transethische reflecties.................42
slotcitaat: kleine goedheid als bron van vergeving?.....................................................................46
les 7) omgaan met machteloosheid en afronding................................................46
terugblik op vorige les..................................................................................................................46
onderwijsbeleid en neoliberaal mensbeeld..................................................................................48
thema 6: omgaan met machteloosheid........................................................................................49
hoe ermee omgaan?.....................................................................................................................51
informatie over examen....................................................................................... 54
ONTLEDING WOORD: ZINGEVING ALS…
FIGUUR 1: SCHILDERIJ VAN ROTHCO (ZIJN POGING OM HET GODDELIJKE WEER TE GEVEN)
1. Leven en waarden
2. Essentie
- Substantie/fundament van iets
- ‘Essence’ in het Frans = geur: staat voor het vluchtige
3. Betekenis (uzelf en anderen)
4. Doel
5. Acties = dingen doen om betekenis te geven aan uw leven
6. Geven van zin?
- Samenhang
Bv: wat is de zin van deze cursus? Hoe hangt alles samen.
- Zin als combinatie van woorden
- Zien: visie/perspectief
- Zijn: wie je bent in essentie
2
, VRAAG: “VRAAGT U ZICH VAAK AF OF UW LEVEN ZIN HEEFT?”
‘Te confronterende vraag? Bijna een derde van de Vlamingen piekert er niet over daar veel tijd in te
steken, maar de helft (51%) doet dat wel. De vraag duikt beduidend meer op in de minder begoede
klasse.’ [uit onderzoek De grote levensvragen (2017)]
FIGUUR 2: PIRAMIDE VAN MASLOW
De gedachte achter de piramide van Maslow houdt in dat de mens een ordening heeft in het
vervullen van zijn behoeftes. Volgens zijn theorie zou de mens pas streven naar bevrediging van de
behoeften die hoger in de hiërarchie geplaatst werden nadat de lager geplaatste behoeften
bevredigd waren.
De 51% uit het citaat spreekt de theorie van Maslow tegen! Dit komt omdat minder gegoede klassen
die misschien sommige basisbehoeften nog niet hebben vervuld (zoals bijvoorbeeld elke dag drie
goede maaltijden eten), vragen zich dit net vaker de zin van hun leven af (wat onder ‘zelfontplooiing’
zou vallen in de piramide van Maslow).
3
, FIGUUR 3: OPVALLEND DAT MAAR 17% VAN DE VLAMINGEN ZEGT DAT 'GOD EN GELOOF' ZIN GEEFT AAN HUN
LEVEN
STELLING “ZIJN WE VERANTWOORDELIJK VOOR DE MENSEN DIE HET MINDER
GOED HEBBEN?”
63 % is daar niet mee bezig.
‘Ik koppel dat aan de vaststelling dat het schuldmodel aan aanhang wint. Dat we zelf
verantwoordelijk zijn voor waar we staan, is nu het absolute geloof. Het politieke discours legt vooral
de nadruk op “je kansen grijpen”. Ik denk dat we daarover te lichtzinnig denken. De veerkracht van
de mensen is niet oneindig. Het is geen goeie zaak wanneer mensen zich schuldig voelen omdat ze
niet mee kunnen in de hyper geïndividualiseerde prestatiemaatschappij.’ (Inge Vervotte, afg.
bestuurder van zorgverlener Emmaus)
Welke boodschap geeft dit citaat van Inge Vervotte weer? Dat het antwoord op die vraag uit de
tussentitel samenhangt met hoe je kijkt naar het leven en naar wat mensen in hun leven doen. Als je
bijvoorbeeld gelooft in maakbaarheid en verantwoordelijkheid, kan het dat je zegt dat jij niet
verantwoordelijk bent als iemand anders de verantwoordelijkheid voor zijn/haar/hun leven niet
neemt.
ZINGEVING VOLGENS EMILY ESFAHANI SMITH (CF. VIKTOR FRANKL)
Viktor Frankl, Man's Search for Meaning (1946 – vertaald als: De zin van het bestaan; een inleiding
tot de logotherapie)
In zijn boek vertelt hij over zijn eigen leven en de inzichten die hij heeft opgedaan vanuit zijn
therapeutische praktijk. In jaren ’30 was hij al bezig met therapie voor mensen die dachten aan
zelfdoding. Hij groeide op in Wenen voor WO2 en was intelligent (zo schreef hij bijvoorbeeld tijdens
4
RELIGIE
Ontleding woord: zingeving als…........................................................................2
Vraag: “Vraagt u zich vaak af of uw leven zin heeft?”........................................3
Stelling “Zijn we verantwoordelijk voor de mensen die het minder goed
hebben?”............................................................................................................. 4
Zingeving volgens Emily Esfahani Smith (cf. Viktor Frankl).................................4
The will to meaning........................................................................................................................5
Streven naar geluk..........................................................................................................................5
Gerichtheid op iets anders..............................................................................................................6
Logotherapie..................................................................................................................................6
Emily Esfahani Smith’s pijlers van een zinvol leven........................................................................6
Inleiding RZL: termen.......................................................................................... 7
Drie definities van religie.................................................................................... 8
Etymologisch..................................................................................................................................8
Functioneel.....................................................................................................................................9
Fundamentele elementen van religie...........................................................................................10
module les 1) geloof en wetenschap............................................................................................10
Les 2) De verhouding tussen religie en andere systemen en de eigenheid van
religieuze taal....................................................................................................... 10
a) Inleiding over onze postmoderne context [Zie cursus: Inleiding, pp. 19-25]............................11
geloof en wetenschap...................................................................................................................15
vervolg inleiding: de eigenheid van religieuze taal.......................................................................18
Theologische benaderingen..........................................................................................................19
les 3) Thema 2: Religieuze taal en de PKG-schaal................................................21
PKG-schaal....................................................................................................................................21
nieuwe levensbeschouwelijke classificatie (t.v.v. tegenstelling ‘katholiek-vrijzinnig’)..................25
Wat met levensbeschouwelijke pluraliteit?..................................................................................28
Les 4) dialoog met ISh.......................................................................................... 29
les 5) de kracht van verhalen............................................................................... 29
roman lezen..................................................................................................................................29
de mens als narratief wezen.........................................................................................................30
op zoek naar een nieuw verhaal?.................................................................................................31
transformatieve kenmerken van verhalen....................................................................................33
1
, etymologische definitie van religie toepasbaar op de kracht van verhalen?................................35
wat met levenbeschouwelijke pluraliteit......................................................................................36
les 6) schuld en vergeving.................................................................................... 37
vergeven, ook een psychologisch concept (de zutter & schellekes).............................................38
Verschillende dimensies van vergeving:.......................................................................................40
Vergeving voorwaardelijk en onvoorwaardelijk: Ethische en transethische reflecties.................42
slotcitaat: kleine goedheid als bron van vergeving?.....................................................................46
les 7) omgaan met machteloosheid en afronding................................................46
terugblik op vorige les..................................................................................................................46
onderwijsbeleid en neoliberaal mensbeeld..................................................................................48
thema 6: omgaan met machteloosheid........................................................................................49
hoe ermee omgaan?.....................................................................................................................51
informatie over examen....................................................................................... 54
ONTLEDING WOORD: ZINGEVING ALS…
FIGUUR 1: SCHILDERIJ VAN ROTHCO (ZIJN POGING OM HET GODDELIJKE WEER TE GEVEN)
1. Leven en waarden
2. Essentie
- Substantie/fundament van iets
- ‘Essence’ in het Frans = geur: staat voor het vluchtige
3. Betekenis (uzelf en anderen)
4. Doel
5. Acties = dingen doen om betekenis te geven aan uw leven
6. Geven van zin?
- Samenhang
Bv: wat is de zin van deze cursus? Hoe hangt alles samen.
- Zin als combinatie van woorden
- Zien: visie/perspectief
- Zijn: wie je bent in essentie
2
, VRAAG: “VRAAGT U ZICH VAAK AF OF UW LEVEN ZIN HEEFT?”
‘Te confronterende vraag? Bijna een derde van de Vlamingen piekert er niet over daar veel tijd in te
steken, maar de helft (51%) doet dat wel. De vraag duikt beduidend meer op in de minder begoede
klasse.’ [uit onderzoek De grote levensvragen (2017)]
FIGUUR 2: PIRAMIDE VAN MASLOW
De gedachte achter de piramide van Maslow houdt in dat de mens een ordening heeft in het
vervullen van zijn behoeftes. Volgens zijn theorie zou de mens pas streven naar bevrediging van de
behoeften die hoger in de hiërarchie geplaatst werden nadat de lager geplaatste behoeften
bevredigd waren.
De 51% uit het citaat spreekt de theorie van Maslow tegen! Dit komt omdat minder gegoede klassen
die misschien sommige basisbehoeften nog niet hebben vervuld (zoals bijvoorbeeld elke dag drie
goede maaltijden eten), vragen zich dit net vaker de zin van hun leven af (wat onder ‘zelfontplooiing’
zou vallen in de piramide van Maslow).
3
, FIGUUR 3: OPVALLEND DAT MAAR 17% VAN DE VLAMINGEN ZEGT DAT 'GOD EN GELOOF' ZIN GEEFT AAN HUN
LEVEN
STELLING “ZIJN WE VERANTWOORDELIJK VOOR DE MENSEN DIE HET MINDER
GOED HEBBEN?”
63 % is daar niet mee bezig.
‘Ik koppel dat aan de vaststelling dat het schuldmodel aan aanhang wint. Dat we zelf
verantwoordelijk zijn voor waar we staan, is nu het absolute geloof. Het politieke discours legt vooral
de nadruk op “je kansen grijpen”. Ik denk dat we daarover te lichtzinnig denken. De veerkracht van
de mensen is niet oneindig. Het is geen goeie zaak wanneer mensen zich schuldig voelen omdat ze
niet mee kunnen in de hyper geïndividualiseerde prestatiemaatschappij.’ (Inge Vervotte, afg.
bestuurder van zorgverlener Emmaus)
Welke boodschap geeft dit citaat van Inge Vervotte weer? Dat het antwoord op die vraag uit de
tussentitel samenhangt met hoe je kijkt naar het leven en naar wat mensen in hun leven doen. Als je
bijvoorbeeld gelooft in maakbaarheid en verantwoordelijkheid, kan het dat je zegt dat jij niet
verantwoordelijk bent als iemand anders de verantwoordelijkheid voor zijn/haar/hun leven niet
neemt.
ZINGEVING VOLGENS EMILY ESFAHANI SMITH (CF. VIKTOR FRANKL)
Viktor Frankl, Man's Search for Meaning (1946 – vertaald als: De zin van het bestaan; een inleiding
tot de logotherapie)
In zijn boek vertelt hij over zijn eigen leven en de inzichten die hij heeft opgedaan vanuit zijn
therapeutische praktijk. In jaren ’30 was hij al bezig met therapie voor mensen die dachten aan
zelfdoding. Hij groeide op in Wenen voor WO2 en was intelligent (zo schreef hij bijvoorbeeld tijdens
4
