Samenvatting Economie H3

Week 1, marktwerking en collectieve goederen
Hoe werkt de markt?

Monopolies van de overheid en de consequenties daarvan.
- De overheid heeft specifieke bevoegdheden, zoals geweldsmonopolie. Dat geeft de overheid
het recht om geweld te gebruiken als middel om de veiligheid van burgers te waarborgen
- Tegenover dat recht staan ook verplichtingen om de werkzaamheden publiek te
verantwoorden, zowel inhoudelijk als financieel
- Bovendien betekent dit iets voor de economie omdat de overheid geen onderneming is.
- Economie gaat over ‘vraag en aanbod’ en de plaats van ‘de markt’ hierbinnen: het
marktmechanisme

De overheid grijpt in op onze economie
- Wat is economie?
- Wat is marktmechanisme?
- Waarom grijpt de overheid in?

Voorbeeld:




- Vraaglijn
- Aanbodlijn
- Evenwichtslijn


Doelen overheidsingrijpen:
- Beïnvloeden allocatie  toewijzing, de koppeling van vraag en aanbod
- Redelijke inkomstenverdeling  draagt bij aan bijv. zorgverzekering
- Bevordering van stabiele economische ontwikkeling  op zijn minst iedereen een bepaald
minimum inkomen.

,Bedrijfstilstand heeft in de regel een ‘grote financiële impact’ op een onderneming.
- COVID-19 pandemie  steunpakketten


Marktmechanisme
Marktwerking  aanbod en prijs worden op de markt bepaald
Over de werking van de markt zijn enkele kanttekeningen te plaatsen.

- Marktwerking is afhankelijk van kennis van aanbieders en klanten;
- Is er sprake van 1 aanbieder (monopolie), een beperkt aantal aanbieders (oligopolie) of veel
aanbieders (volledige mededinging);
- Zijn er goederen bestemd als eerste levensbehoeften of betreft het luxegoederen?


Marktwerking bij veiligheidsvraagstukken heeft 3 kenmerken
1. Publieke partijen hebben een monopolie op diverse ‘diensten’
2. De allocatie van middelen door de overheid is problematisch
3. Veiligheid is een collectief goed

Vb.
Monopolie op diensten
- Door monopolie op dienstverlening wordt werking van ‘vraag en aanbod’ verstoord: 1
aanbieder
- De aanbieder is de overheid; heeft rechten krachtens wetten

Voorbeelden
1. Geweldsmonopolie (blauw en groen)
2. Bevoegdheden in het kader van Gemeentewet (Gemw) en Wet veiligheidsregio’s (Wvr)
3. Afgifte van documenten (paspoorten, identiteitsbewijzen, vergunningen)

Vb.
Problematische allocatie van middelen door overheid

Stelling: (Productie) middelen worden toegewezen aan productie van goederen en diensten die de
hoogste opbrengen genereren.

Hoe bepaal je die?
Vb. met behulp van BCG-matrix 

,Als voor diensten niet direct betaald hoeft te worden, is economische benadering op basis van
financiële gegevens onmogelijk;
- Want  wat is de kostprijs?
- Want  Wat is de verkoopprijs?
Vb. schoonmaken van straten

Vb. 3 Veiligheid is een collectief goed
Collectieven goederen hebben de volgende kenmerken

- Non exclusiviteit  niet op te splitsen
- Non rivaliserend  gebruik van de een gaat niet ten koste van het gebruik van de andere.

Er zijn ook quasicollectieve goederen
Kenmerkt: uitsluiting van potentiële gebruikers door betaling.
2 vormen;
1. Merit goederen  overheid wil gebruik diensten en goederen stimuleren (musea-
theaterbezoek)
2. Demerit goederen  overheid wil gebruik diensten en goederen afremmen d.m.v.
belastingen en accijnzen (roken, alcohol)



Budgetmechanisme: allocatie door overheid
Economisch gevolg van collectieve goederen:
Verstoring van vraag en aanbod

Door:
- Sturing vanuit politieke motieven
- Overheid is geen profit-organisatie
- Wisselwerking tussen overheidsinitiatieven en particuliere initiatieven
Alleen: de markt zorgt voor allocatieve en productieve efficiency
(dat ze op de beste manier zorgen dat de juiste middelen op de juiste manier worden aangewend en
zo productief mogelijk)

Dilemma overheid:
Band ‘beslissen, genieten en betalen’ doorbroken:
Voorkeuren niet bekend want overheid bepaalt eigenlijk die voorkeuren voor de burgers
Vb. u heeft een ID kaart nodig, die kunt u bij ons kopen,

Prijs die men wil betalen is niet bekend
Vb. Hoeveel defensie, tegen welke prijs?

Budgetmechanisme: bepaalt omvang, samenstelling en bekostiging collectieve voorzieningen. De
overheid bepaalt middels politieke besluitvoering hoeveel budget er wordt toegekend aan een
bepaalt doel.

, Bevolking gaat stemmen  parlement bepaalt budget  ambtelijk apparaat (bestedingen juiste
manier worden doorgevoerd)

Beperkingen budgetmechanisme
- Band ‘beslissen, genieten, betalen’ blijft doorbroken
- Rol politiek
- Rol ambtenaren, pressiegroepen etc.
- Inefficiënt door gebrek concurrentie

Conclusie:
- Markt en overheid niet perfect
- Mate van ingrijpen = politieke keuze

Doelen overheidsingrijpen zijn:
- Beïnvloeding allocatie
- Redelijke inkomstenverdeling
- Bevordering van stabiele economische ontwikkeling

Bestuurlijke motieven
- Inkomstenpolitiek
- Stimulering innovatie en werkgelegenheid (structuurpolitiek)
- Voorkoming monopolieposities
- Stimulering van merit-goederen
- Afremmen van demerit-goederen
- Kostenmotief

Consequenties democratische controle
Democratische controle is noodzakelijk:
- Individuele burgers moeten inspraak en zeggenschap hebben in processen waarop overheid
monopolie heeft
- Het gaat om veiligheidsvraagstukken die iedereen aangaan

Democratische controle leidt tot:
- Kostenverhoging
- Vertraging in besluitvormingsprocessen
- Andere concurrentieverhoudingen:
Openbare aanbestedingen
Inzicht in ‘strategie’