Hoorcolleges rechtsgeschiedenis
Week 1
Corpus iuris civilis:
Wat is het:
- Letterlijk: het ‘geheel van het wereldlijke (Romeinse) recht’
o Niet het kerkelijke recht
- Wetgeving van de Romeinse keizer Justinianus (482‐565)
o Hij heeft het Romeise recht vastgelegd en geordend
Deze heten tezamen corpus iuris civillis
Plaats in de geschiedenis
- Eindpunt van rechtsontwikkeling in de Oudheid (450 voor Chr. – 6e eeuw
na Chr.)
- Raakt voor groot deel in vergetelheid (6e tot 11e eeuw)
o Het Romeinse rijk verdwijnt.
o Hierdoor worden de wetboeken ook vergeten
- Vormt basis voor Europese rechtswetenschap (12e tot 18e eeuw)
o Eind 11e eeuw worden de boeken weer hervonden
o Ze worden hoor heel Europa bestudeerd en geleerd.
o Door deze boeken ontstonden er ook rechtsfaculteiten.
- Gelding als (additionele) rechtsbron (vanaf receptie)
o Het Romeinse recht gaat doordringen in de praktijk in heel Europa,
met uitzondering van Engeland.
o Dit gebeurde niet overal even sterk
o In Schotland en wat kleinere gebieden is het Romeinse recht nog
steeds gelding.
o Het corpus iuris wordt vergeleken met Janis, dit is de god van al het
begin (van een nieuwe periode) en de overgang van oud naar
nieuw, die met twee gezichten afgebeeld.
,Wat zijn de onderdelen?
Wetgevingsproject:
- Codex Vetus (529) – keizerlijke constituties (leges)
o Maak een compilatie van alle keizerlijke beslissingen, stelde
justinianus. Dit is een keizerlijk recht.
- Digesten (533) – het oude juristenrecht (ius)
- Het oude juristenrecht (ius)
- Adviezen uit klassieke periode (0–300 na Chr.)
- Verzameld door de compilatoren
- Voorzien van interpolaties
o Interpolaties: het aanpassen van de teksten/bewerken van de
teksten
- Het zijn specifieke adviezen voor de concrete gevallen
- Het was oud in de tijd van justinianus (533) zij hebben deze vervolgen
aangepast naar de tijd van toen (de 6de eeuw)
Ulpianus een jurist
Uitleg interpolaties van het oude juristenrecht:
Constitutie Tanta §10:
Slechts het volgende is door ons gedaan: als iets in de bepalingen van de oude
rechtsgeleerden overbodig of onvolledig of minder gewenst leek, dan werd dit
voor zover nodig aangevuld of ingekort en aangepast aan de meest correcte
regels. En wat betreft de vele aanverwante of tegenstrijdige bepalingen: die zijn
alle vervangen door wat het meest juist leek en daarbij is aan alle bepalingen
hetzelfde gezag verleend, zodat alles wat hier staat geschreven van ons
afkomstig is en is samengesteld overeenkomstig onze wil.
- Als je wilt weten hoe het in de middeleeuwen bedoeld werd moet de
inkortingen, aanpassingen en aanvullingen weghalen. Hierdoor kun je
erachter komen wat ze in die tijd bedoelde. Dit is wel speculatief.
Opbouw van de digesten:
50 boeken
Boeken onderverdeeld in titels (ieder met eigen onderwerp)
Titels onderverdeeld in fragmenten of leges (ieder met eigen inscriptie)
Fragmenten soms onderverdeeld in paragrafen
Wetgevingsproject:
Codex Vetus (529) – keizerlijke constituties (leges)
Digesten (533) – het oude juristenrecht (ius)
o Adviezen van concrete gevallen door juristen en vervolgens hebben
juristen dit voorzien van interpolaties
o Allemaal casusposities, veel tekst en uitleg/oplossingen
o D digesten
Instituten (533) – het leerboek
o Een leerboek ook wel ELEMENTA
o Het karakter van de instituten: het is beschrijvend, niet erg lastig.
Het zijn meer algemene beginselen en uitgangspunten en minder
casuïstische teksten
o De instituten van Gaius (midden tweede eeuw)
Deze zijn ook weer aangepast.
Geen verwijzingen naar juristen zoals bij de degesten
INST. Instituten van Justinianus
GAIUS instituten van Gaius
,Opbouw van de instituten of elementa:
- Boek I:
Rechtsbronnen en personen‐ en familierecht
- Boek II:
Goederenrecht en erfrecht
- Boek III:
Vervolg erfrecht en overeenkomsten
- Boek IV:
Delicten en procesrecht
Wetgevingsproject:
- Codex Vetus (529) – keizerlijke constituties (leges)
o Verouderd en niet meer van toepassing daarom vervangen en
geschrapt.
- Digesten (533) – het oude juristenrecht (ius)
- Instituten (533) – het leerboek
- Codex Justinianus (534) – vervangt de Codex Vetus (529
Codex Justinianus
- Vervangt de Codex Vetus van 529
- Niet zoals de Digesten en de Instituten als één constitutie uitgevaardigd:
constituties behouden eigen rechtskracht (Const. Haec §2)
- Verschillende soorten constituties:
o Rescripten (antwoorden op een verzoekschrift)
o Decreten (keizerlijke rechtspraak)
o Edicten (keizerlijke verordeningen)
o Mandaten (instructies voor ambtenaren)
Keizers die beschrijven, dan weet je dat je in het kerkelijke
recht zit.
Opbouw van de codex Justinianus
- Boek I: Kerkelijk recht, rechtsbronnen, de kanselarij
- Boek II‐VIII: Privaatrecht
- Boek IX: Strafrecht
- Boek X‐XII: Belastingrecht en bestuursrecht
Wat zijn de onderdelen: van het corpus Iuris
, Novellen
- Constituties van Justinianus (534-565)
o Keizer justinianus ging in 565 dood
- Vanaf 534 tot 565 heeft hij in het Grieks, novellen uitgebracht
o Dit is de naam van de nieuwe constituties die hij heeft uitgebracht.
Dit zijn keizerlijke constituties die hij heeft uitgevaardigd en
dit hoor strikt genomen niet tot de keizerlijke wetgeving
NOV novelle
Analyse tekst
D.(digest) 9.2.24 Paulus (de jurist waar het van afkomstig van is), Commentaar
op het Edict, boek 22
Dit is nog duidelijker bij een gewonde slaaf. Want als iemand heeft bekend dat hij
de slaaf heeft verwond en deze is niet verwond, welke verwonding zouden wij
dan op geld moeten waarderen? En van welke periode zouden we dan moeten
uitgaan?
Duplex interpretatio
1. Teksten interpreteren in hun Justiniaanse context, zoals
Justinianus ze heeft bedoeld als bepaling van zijn wetgeving
a. In de 6de -eeuwse context
i. In de werkgroepen lezen we het zoals Justinianus het
heeft bedoeld in de 6de eeuw.
ii. Dit is vroeger ook zo gedaan.
2. Teksten interpreteren in de oorspronkelijke context van het klassieke recht
(die context reconstrueren en teksten ontdoen van interpolaties)
a. In de context van de middeleeuwse (hoe heeft hij de jurist dit
bedoeld in het begin van de derde eeuw.
b. Hiervoor moet je alle 6de -eeuwse aanpassingen eruit halen
c. Dit is heel speculatief
i. Je weet nooit precies wat er wel en niet aangepast
Vierstappenplan analyse tekst:
- Stap 1 (feiten) Wat is er gebeurd en waar gaat het over?
- Stap 2 (rechtsvraag)
o Vaak in een digesten tekst moet je deze stap overslaan en eerst de
oplossing vinden
- Stap 3 (oplossing)
- Stap 4 (beredenering)
Analyse van de tekst: D. 9.2.24:
Stap 1 (feiten): “iemand heeft bekend dat hij een slaaf heeft verwond en
deze is niet verwond”
Stap 2 (rechtsvraag): is hij nu aansprakelijk (impliciet) (is geen echte
rechtsvraag)
Stap 3 (oplossing): nee (impliciet)
Stap 4 (beredenering): “welke verwonding zouden wij
dan op geld moeten waarderen? En van welke periode zouden we dan
moeten uitgaan?” (stuit op praktische onmogelijkheden)
Week 1
Corpus iuris civilis:
Wat is het:
- Letterlijk: het ‘geheel van het wereldlijke (Romeinse) recht’
o Niet het kerkelijke recht
- Wetgeving van de Romeinse keizer Justinianus (482‐565)
o Hij heeft het Romeise recht vastgelegd en geordend
Deze heten tezamen corpus iuris civillis
Plaats in de geschiedenis
- Eindpunt van rechtsontwikkeling in de Oudheid (450 voor Chr. – 6e eeuw
na Chr.)
- Raakt voor groot deel in vergetelheid (6e tot 11e eeuw)
o Het Romeinse rijk verdwijnt.
o Hierdoor worden de wetboeken ook vergeten
- Vormt basis voor Europese rechtswetenschap (12e tot 18e eeuw)
o Eind 11e eeuw worden de boeken weer hervonden
o Ze worden hoor heel Europa bestudeerd en geleerd.
o Door deze boeken ontstonden er ook rechtsfaculteiten.
- Gelding als (additionele) rechtsbron (vanaf receptie)
o Het Romeinse recht gaat doordringen in de praktijk in heel Europa,
met uitzondering van Engeland.
o Dit gebeurde niet overal even sterk
o In Schotland en wat kleinere gebieden is het Romeinse recht nog
steeds gelding.
o Het corpus iuris wordt vergeleken met Janis, dit is de god van al het
begin (van een nieuwe periode) en de overgang van oud naar
nieuw, die met twee gezichten afgebeeld.
,Wat zijn de onderdelen?
Wetgevingsproject:
- Codex Vetus (529) – keizerlijke constituties (leges)
o Maak een compilatie van alle keizerlijke beslissingen, stelde
justinianus. Dit is een keizerlijk recht.
- Digesten (533) – het oude juristenrecht (ius)
- Het oude juristenrecht (ius)
- Adviezen uit klassieke periode (0–300 na Chr.)
- Verzameld door de compilatoren
- Voorzien van interpolaties
o Interpolaties: het aanpassen van de teksten/bewerken van de
teksten
- Het zijn specifieke adviezen voor de concrete gevallen
- Het was oud in de tijd van justinianus (533) zij hebben deze vervolgen
aangepast naar de tijd van toen (de 6de eeuw)
Ulpianus een jurist
Uitleg interpolaties van het oude juristenrecht:
Constitutie Tanta §10:
Slechts het volgende is door ons gedaan: als iets in de bepalingen van de oude
rechtsgeleerden overbodig of onvolledig of minder gewenst leek, dan werd dit
voor zover nodig aangevuld of ingekort en aangepast aan de meest correcte
regels. En wat betreft de vele aanverwante of tegenstrijdige bepalingen: die zijn
alle vervangen door wat het meest juist leek en daarbij is aan alle bepalingen
hetzelfde gezag verleend, zodat alles wat hier staat geschreven van ons
afkomstig is en is samengesteld overeenkomstig onze wil.
- Als je wilt weten hoe het in de middeleeuwen bedoeld werd moet de
inkortingen, aanpassingen en aanvullingen weghalen. Hierdoor kun je
erachter komen wat ze in die tijd bedoelde. Dit is wel speculatief.
Opbouw van de digesten:
50 boeken
Boeken onderverdeeld in titels (ieder met eigen onderwerp)
Titels onderverdeeld in fragmenten of leges (ieder met eigen inscriptie)
Fragmenten soms onderverdeeld in paragrafen
Wetgevingsproject:
Codex Vetus (529) – keizerlijke constituties (leges)
Digesten (533) – het oude juristenrecht (ius)
o Adviezen van concrete gevallen door juristen en vervolgens hebben
juristen dit voorzien van interpolaties
o Allemaal casusposities, veel tekst en uitleg/oplossingen
o D digesten
Instituten (533) – het leerboek
o Een leerboek ook wel ELEMENTA
o Het karakter van de instituten: het is beschrijvend, niet erg lastig.
Het zijn meer algemene beginselen en uitgangspunten en minder
casuïstische teksten
o De instituten van Gaius (midden tweede eeuw)
Deze zijn ook weer aangepast.
Geen verwijzingen naar juristen zoals bij de degesten
INST. Instituten van Justinianus
GAIUS instituten van Gaius
,Opbouw van de instituten of elementa:
- Boek I:
Rechtsbronnen en personen‐ en familierecht
- Boek II:
Goederenrecht en erfrecht
- Boek III:
Vervolg erfrecht en overeenkomsten
- Boek IV:
Delicten en procesrecht
Wetgevingsproject:
- Codex Vetus (529) – keizerlijke constituties (leges)
o Verouderd en niet meer van toepassing daarom vervangen en
geschrapt.
- Digesten (533) – het oude juristenrecht (ius)
- Instituten (533) – het leerboek
- Codex Justinianus (534) – vervangt de Codex Vetus (529
Codex Justinianus
- Vervangt de Codex Vetus van 529
- Niet zoals de Digesten en de Instituten als één constitutie uitgevaardigd:
constituties behouden eigen rechtskracht (Const. Haec §2)
- Verschillende soorten constituties:
o Rescripten (antwoorden op een verzoekschrift)
o Decreten (keizerlijke rechtspraak)
o Edicten (keizerlijke verordeningen)
o Mandaten (instructies voor ambtenaren)
Keizers die beschrijven, dan weet je dat je in het kerkelijke
recht zit.
Opbouw van de codex Justinianus
- Boek I: Kerkelijk recht, rechtsbronnen, de kanselarij
- Boek II‐VIII: Privaatrecht
- Boek IX: Strafrecht
- Boek X‐XII: Belastingrecht en bestuursrecht
Wat zijn de onderdelen: van het corpus Iuris
, Novellen
- Constituties van Justinianus (534-565)
o Keizer justinianus ging in 565 dood
- Vanaf 534 tot 565 heeft hij in het Grieks, novellen uitgebracht
o Dit is de naam van de nieuwe constituties die hij heeft uitgebracht.
Dit zijn keizerlijke constituties die hij heeft uitgevaardigd en
dit hoor strikt genomen niet tot de keizerlijke wetgeving
NOV novelle
Analyse tekst
D.(digest) 9.2.24 Paulus (de jurist waar het van afkomstig van is), Commentaar
op het Edict, boek 22
Dit is nog duidelijker bij een gewonde slaaf. Want als iemand heeft bekend dat hij
de slaaf heeft verwond en deze is niet verwond, welke verwonding zouden wij
dan op geld moeten waarderen? En van welke periode zouden we dan moeten
uitgaan?
Duplex interpretatio
1. Teksten interpreteren in hun Justiniaanse context, zoals
Justinianus ze heeft bedoeld als bepaling van zijn wetgeving
a. In de 6de -eeuwse context
i. In de werkgroepen lezen we het zoals Justinianus het
heeft bedoeld in de 6de eeuw.
ii. Dit is vroeger ook zo gedaan.
2. Teksten interpreteren in de oorspronkelijke context van het klassieke recht
(die context reconstrueren en teksten ontdoen van interpolaties)
a. In de context van de middeleeuwse (hoe heeft hij de jurist dit
bedoeld in het begin van de derde eeuw.
b. Hiervoor moet je alle 6de -eeuwse aanpassingen eruit halen
c. Dit is heel speculatief
i. Je weet nooit precies wat er wel en niet aangepast
Vierstappenplan analyse tekst:
- Stap 1 (feiten) Wat is er gebeurd en waar gaat het over?
- Stap 2 (rechtsvraag)
o Vaak in een digesten tekst moet je deze stap overslaan en eerst de
oplossing vinden
- Stap 3 (oplossing)
- Stap 4 (beredenering)
Analyse van de tekst: D. 9.2.24:
Stap 1 (feiten): “iemand heeft bekend dat hij een slaaf heeft verwond en
deze is niet verwond”
Stap 2 (rechtsvraag): is hij nu aansprakelijk (impliciet) (is geen echte
rechtsvraag)
Stap 3 (oplossing): nee (impliciet)
Stap 4 (beredenering): “welke verwonding zouden wij
dan op geld moeten waarderen? En van welke periode zouden we dan
moeten uitgaan?” (stuit op praktische onmogelijkheden)
