Hedendaagse stromingen in
communicatiewetenschappen
1 INHOUD
• 7 stromingen
o Uiteenlopende visies op maatschappelijke rol van media
▪ Effectstudies; media en nationale identiteit; politieke economie; culturele
mediastudies; alternatieve media; politiek entertainment (satire, fictie)
o Vormen van mediaonderzoek
▪ Theoretische uitgangspunten & concepten, methodes, analyses & cases
o Gebaseerd op
▪ Specifieke mens- en/of maatschappijvisies
▪ Specifieke wetenschapsbenaderingen
• 2 paradigma’s:
o Pluralistisch consensus- en kritisch conflictdenken
• Actuele mediafenomenen
o
• Maatschappelijke rol van de media:
o Hebben media een sterke of beperkte invloed op gebruikers?
o Bieden media diverse en tegengestelde visies op vraag van de consument? Of
herhalen zij vooral eenzijdige visies die dominante waarden en belangen
reproduceren?
o Hebben media een verbindend of isolerend effect op hun gebruikers?
o Zijn het media die veranderingen in de maatschappij vooruit stuwen (als oorzaak of
motor) of passen media zich aan maatschappelijke veranderingen aan (gevolg of
weerspiegeling)?
o Is er een verschil tussen de feitelijke en wenselijke functies van media?
o Dragen media bij aan de totstandkoming van een maatschappelijke consensus? Of
bestendigen zij in de eerste plaats maatschappelijke ongelijkheid?
o …
1
,‘Dominante wetenschapsbenadering’ ‘Alternatieve benadering’
− Objectief, positivistisch − Interpretatief, constructivistisch
− Kwantitatief − Kwalitatief
− Instrumentele kennis − Reflexieve kennis
2
,3
, 2 ALGEMENE SITUERING: MAATSCHAPPELIJKE ROL VAN MEDIA EN
COMMUNICATIE
Wat is de visie op maatschappelijke rol van media
Tegengestelde mensbeelden
of: welke rol spelen media in het democratische proces?
Anders verwoord: wat zijn de gevolgen van een commercieel mediasysteem? en maatschappijvisies
2.1 SPANNINGSVELDEN
maatschappelijke rol van media
• Hebben media een sterke of beperkte invloed op gebruikers?
• Bieden media diverse en tegengestelde visies op vraag van de consument? Of herhalen zij
vooral eenzijdige visies die dominante waarden en belangen reproduceren?
• Hebben media een verbindend of isolerend effect op hun gebruikers?
• Zijn het media die veranderingen in de maatschappij vooruit stuwen (als oorzaak of motor) of
passen media zich aan maatschappelijke veranderingen aan (gevolg of weerspiegeling)?
• Is er een verschil tussen de feitelijke en wenselijke functies van media?
• Dragen media bij aan de totstandkoming van een maatschappelijke consensus? Of
bestendigen zij in de eerste plaats maatschappelijke ongelijkheid?
• …
SPANNINGSVELDEN
• Object vs subject
• Maatschappij- vs mediacentrisch
• Centrifugaal vs centripetaal
• Objectivisme vs subjectivisme
• Materialisme vs culturalisme
• Pluralistische vs dominante media
• Consensus- vs conflictmodel
• Pluralistisch consensusdenken (functionalisme) vs kritisch conflictdenken
Essentieel is dat deze spanningsvelden niet het resultaat, maar het startpunt, vormen van wetenschappelijk
onderzoek: het is vanuit een bepaalde mens- of maatschappijvisie dat onderzoeksvragen hun vorm krijgen,
waarop vervolgens via wetenschappelijk onderzoek een antwoord wordt gezocht
2.1.1 Object vs subject Hebben media een sterke of beperkte
Tegenstelling in mensvisie invloed op gebruikers?
• Object
Passief, ontvanger, consument, afhankelijk en beïnvloedbaar
• Subject
Actief, zender, producent, onafhankelijk
• Impact media: historische verschuivingen
• Opkomst nieuwe media: elites vs verzet
Vandaag: ‘populistisch moment’
Dit spanningsveld gaat over de impact op de individuele gebruiker → kan een object zijn of een subject
Object: wat doen media met mensen
Subject: wat doen mensen met media?
4
communicatiewetenschappen
1 INHOUD
• 7 stromingen
o Uiteenlopende visies op maatschappelijke rol van media
▪ Effectstudies; media en nationale identiteit; politieke economie; culturele
mediastudies; alternatieve media; politiek entertainment (satire, fictie)
o Vormen van mediaonderzoek
▪ Theoretische uitgangspunten & concepten, methodes, analyses & cases
o Gebaseerd op
▪ Specifieke mens- en/of maatschappijvisies
▪ Specifieke wetenschapsbenaderingen
• 2 paradigma’s:
o Pluralistisch consensus- en kritisch conflictdenken
• Actuele mediafenomenen
o
• Maatschappelijke rol van de media:
o Hebben media een sterke of beperkte invloed op gebruikers?
o Bieden media diverse en tegengestelde visies op vraag van de consument? Of
herhalen zij vooral eenzijdige visies die dominante waarden en belangen
reproduceren?
o Hebben media een verbindend of isolerend effect op hun gebruikers?
o Zijn het media die veranderingen in de maatschappij vooruit stuwen (als oorzaak of
motor) of passen media zich aan maatschappelijke veranderingen aan (gevolg of
weerspiegeling)?
o Is er een verschil tussen de feitelijke en wenselijke functies van media?
o Dragen media bij aan de totstandkoming van een maatschappelijke consensus? Of
bestendigen zij in de eerste plaats maatschappelijke ongelijkheid?
o …
1
,‘Dominante wetenschapsbenadering’ ‘Alternatieve benadering’
− Objectief, positivistisch − Interpretatief, constructivistisch
− Kwantitatief − Kwalitatief
− Instrumentele kennis − Reflexieve kennis
2
,3
, 2 ALGEMENE SITUERING: MAATSCHAPPELIJKE ROL VAN MEDIA EN
COMMUNICATIE
Wat is de visie op maatschappelijke rol van media
Tegengestelde mensbeelden
of: welke rol spelen media in het democratische proces?
Anders verwoord: wat zijn de gevolgen van een commercieel mediasysteem? en maatschappijvisies
2.1 SPANNINGSVELDEN
maatschappelijke rol van media
• Hebben media een sterke of beperkte invloed op gebruikers?
• Bieden media diverse en tegengestelde visies op vraag van de consument? Of herhalen zij
vooral eenzijdige visies die dominante waarden en belangen reproduceren?
• Hebben media een verbindend of isolerend effect op hun gebruikers?
• Zijn het media die veranderingen in de maatschappij vooruit stuwen (als oorzaak of motor) of
passen media zich aan maatschappelijke veranderingen aan (gevolg of weerspiegeling)?
• Is er een verschil tussen de feitelijke en wenselijke functies van media?
• Dragen media bij aan de totstandkoming van een maatschappelijke consensus? Of
bestendigen zij in de eerste plaats maatschappelijke ongelijkheid?
• …
SPANNINGSVELDEN
• Object vs subject
• Maatschappij- vs mediacentrisch
• Centrifugaal vs centripetaal
• Objectivisme vs subjectivisme
• Materialisme vs culturalisme
• Pluralistische vs dominante media
• Consensus- vs conflictmodel
• Pluralistisch consensusdenken (functionalisme) vs kritisch conflictdenken
Essentieel is dat deze spanningsvelden niet het resultaat, maar het startpunt, vormen van wetenschappelijk
onderzoek: het is vanuit een bepaalde mens- of maatschappijvisie dat onderzoeksvragen hun vorm krijgen,
waarop vervolgens via wetenschappelijk onderzoek een antwoord wordt gezocht
2.1.1 Object vs subject Hebben media een sterke of beperkte
Tegenstelling in mensvisie invloed op gebruikers?
• Object
Passief, ontvanger, consument, afhankelijk en beïnvloedbaar
• Subject
Actief, zender, producent, onafhankelijk
• Impact media: historische verschuivingen
• Opkomst nieuwe media: elites vs verzet
Vandaag: ‘populistisch moment’
Dit spanningsveld gaat over de impact op de individuele gebruiker → kan een object zijn of een subject
Object: wat doen media met mensen
Subject: wat doen mensen met media?
4
