Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis
1 Inleiding: het concept van globalisering en zijn
historiografie
Globalisering
Waarom wereldwijde aandacht en emotie voor dood van Queen?
- Britse soft power: UK= heel aantrekkelijk: wereldwijde succes van
‘britishness’ als cultureel product waarin koninklijke familie een belangrijke
rol speelt
- Engels als ‘lingua ‘franca’: Engels = dé communicatietaal (in wetenschappen,
onderwijs, werkvloer, film en muziek)
- E2 = belichaming taal
- Sinds kolonisatie: Engels = globale taal
- Gevolgen van Britse rijk: globale, omstreden en gewelddadige invloed UK in 19e – 20e
eeuw
⇨ Dood Queen als nieuw hoofdstuk in postkoloniale
geschiedenis: vraag voor herstellingen: voorwerpen terugbrengen!
⇨ van UK GLOBALISERING heeft mondiale connecties nodig,
Definitie GLOBALISERING?
modewoord van neoliberalen uit jaren ’90:
- de globale afschaffing van grenzen (=> veel winst)
- globale acceptatie van kapitalisme (heel natuurlijk & iedereen houdt ervan)
- onvermijdelijke triomf van liberale waarden en economie over nationalisme,
conservatisme en religieus fundamentalisme
-> vooringenomen ideeën: globalisering is vooral een economisch fenomeen en
betekent de ‘verwestering’ van de hele wereld
Genuanceerde definitie:
- serie van processen van verschillende aard, die deelnemen aan de
transformatie van sociale contact, menselijke conditie en collectief
bewustzijn (bv bewust van klimaatopwarming, massaconsumptie..) =>
burgers van de wereld ipv Vlamingen!
• !! tegenreactie: mensen eisen lokale waarden op
- historische dynamiek: versnelling, uitbreiding en intensifiëring van relaties
tussen afgelegen gemeenschappen en individuen
- ongelijk proces: een verschil van ervaringen in tijd en ruimte, en de
(re)productie van ongelijkheid en marginalisering op mondiaal niveau
(derdewereldlanden; impact op bewoners Amazonewoud)
- complex, verweven ervaring, zowel voor gemeenschappen als voor individuen: niet
overal 1 impact + niet enkel economisch
Wanneer begint globalisering?
!! Niet 1 begin: afhankelijk van interpretatie
Korte termijn: 1989 (globaal kapitalisme en sleutelrol
communicatietechnologie)
Middellange termijn: 19e eeuw (industriële revolutie en kolonialisme)
1
,Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis
Lange termijn: 15e eeuw (opkomst van moderniteit en verbinding Amerika met rest wereld)
3 periodes in globale geschiedenis:
PREMODERNITEIT: vanaf 3500 v.C.
- uitvinding van schrift en wiel -> langeafstandscommunicatie => netwerk van nieuwe
ideeën
- opkomst van RIJKEN: gecentraliseerde politieke stelsels met uitgebreide gebieden =
mogelijk door het schrift
- urbanisatie, verspreiding van ‘wereldreligies’ en globale epidemieën
VROEGMODERNE PERIODE: 1500-1750
- NW- EU op voorgrond (door verbinding Amerika)
- Opkomst van gecentraliseerde monarchieën
- Uitbreiding via oceanen bv. stichting van koloniën en koloniale rijken in
Amerika, stichting van netwerken en handelsposten in Afrika en Azië
MODERNE PERIODE: vanaf 1750
- ‘dubbele revolutie’ -> kapitalisme en liberalisme
- Opkomst van nieuwe, structurele ongelijkheid tussen westen en de ‘rest’
- Globale competitie en ongelijkheid provoceerde spanningen, revoluties en globale
conflicten
Na 1945 nieuwe globale balans: 2 supermachten en een competitie voor de
dominantie over voormalige koloniën
• Globale geschiedenis is bijna even oud als geschiedenis van de mens!
Global History: een korte historiografie
Verbindingen tussen afgelegen gemeenschappen zijn zo oud als de eerste beschavingen
Geschiedenis is lang een ‘naar binnen gericht’ verhaal geweest: het vertellen van
het gemeenschappelijk verleden van een sociale groep
MAAR het is onmogelijk om het verleden van een gemeenschap te
vertellen zonder de ‘anderen’ te bepalen
• Er was altijd aandacht voor ‘andersheid’ in historische verhalen: meestal
minderwaardig
Antieke Oudheid
Opkomst van eerste grote rijken (Rome & China) -> nieuwe vormen van historische
vertelling: “de wereld” wordt als coherent gezien
- Polybios: Wereldgeschiedenis: “Romeinse wereld” verovert de “Griekse wereld”
- Sima Qian: Shiji: 2000 jaar geschiedenis van China (naburige gemeenschappen
worden niet ‘minder geciviliseerd’ gezien, gewoon anders)
⇨ Groter onderzoekkader: aandacht voor gewoontes en zelfrepresentatie van ‘anderen’
Moslim wereld
7e E: expansie van moslim wereld, 2 kenmerken in geschiedschrijving:
1. Nieuwe methode van historische kritiek (om authenticiteit van hadiths te controleren)
2. Aandacht voor geschiedenis van de veroverde gemeenschappen (+ gebruik
van meertalige bronnen voor ‘universele’ geschiedschrijving)
2
,Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis
= teleologische visie op geschiedenis (islam => universele godsdienst)
Europese rijken in Amerika
15e E: aankomst van ‘anderen’ in Europees bewustzijn
• Heerschappij over Amerika = verantwoord door de ontkenning van de geschiedenis van
inheemse gemeenschappen + alleen Europese bronnen (bv. missionaire verslagen) om
maatschappijen te beschrijven! (kennis lokale mensen is niet betrouwbaar)
19e E: opkomst van ‘wetenschappelijke’ geschiedenis
Opkomst van wetenschappelijke en nationale geschiedenis voor nieuwe natie staten
• Gemeenschappelijk verleden aantonen:
- Gebaseerd op schriftelijke archieven uit nationale archiefcentra
- Europese patroon van geschiedenis is overal ter wereld
• Kennis produceren over veroverde plek / verleden
Nieuwe wetenschappen om de ‘anderen’ te studeren:
- ANTROPOLOGIE: voor ‘primitieve’ bevolking zonder schrijfsysteem => zonder
geschiedenis
- ORIËNTALISME: voor niet-Europese ‘civilisaties’ (vooral filologen)
• Teleologie: “ontwikkeling” obv eigen waarden: “primitieven” worden zoals Europeanen
1920-1970: op zoek naar historische structuren
Interbellum: de Annales school vereist een sociale, economische en culturele
aanpak van geschiedenis
⇨ Fernand Braudel: DE DRIE TIJDEN VAN GESCHIEDENIS:
- Structurele ‘geologische tijd’ (over verschillende eeuwen)
- Conjuncturele (over ene paar eeuwen of decennia): tijd van langzame
sociale/economische veranderingen
- Korte: tijd van evenementen
Andere aanpak geschiedschrijving: poging op een totale geschiedenis van de
conjuncturele tijd te schrijven, op zoek naar overkoepelende structuren in
geschiedenis
⇨ Immanuel Wallerstein: WERELD SYSTEEM ANALYSE:
Op zoek naar overkoepelende structuren in een wereld (een spatio-temporele
zone die verschillende politico-culturele eenheden bedekt) => wat maakt een
wereld?
‘kapitalistisch wereld-systeem’: een economisch stelsel verspreid op wereldschaal
= Wallerstein is op zoek naar kenmerken van het kapitalistisch wereld systeem, altijd
en overal verifieerbaar
⇨ Kritieken op historische structuralisme:
- ‘en dan wat?’ weinig bijdragen aan een beter begrip van het verleden
- Te generaliserend: weinig nuance en aandacht voor details
- Te veel aandacht aan economische dynamieken <-> cultuur, politiek, sociaal
- Risico van ‘voorspelbare’, teleologische blik op geschiedenis: neemt onverwachtse
wendingen!!
3
, Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis
Kenneth Pomeranz – De Grote Divergentie
= VERGELIJKENDE GESCHIEDENIS
Stelling: ongelijkheid op globaal niveau met West-Europa stijgend, de rest gelijk
⇨ Vergelijking tussen Engeland en China ( delta Yangzi rivier) in 1750: voor
oorsprong industriële revolutie
• Vergelijkbaar: economische activiteit wordt agrarisch -> handel en
+- zelfde consumptie: thee, suiker, katoen => gelijke economische
toestand
• => waarom IR in UK?
⇨ Antwoord: steenkoolwinning in Engeland (technologische ontwikkeling) en
katoenproductie in Britse koloniën => stijgende demografie
= globale geschiedenis adhv kleine case-study
Sanjay Subrahmanyam – de verbonden geschiedenis
Probleem in de historiografie over vroegmoderne periode: historici zijn niet
bekwaam om globalisering te bestuderen: bestaan van bruggen tussen rijken
(uitwisseling) staat niet in de geschiedschrijving: grote rijken worden té gesloten
geacht!! Uitwisseling tussen elite van rijken belangrijk!
• Zelfde debatten in verschillende culturen aanwezig
• Kosmopolitische reizigers spelen de rol van verbindingen tussen Azië en Europa
(kunstenaars, handelaars…)
= studie van individuen (bv. reizigers) als invalshoek van globale geschiedenis
Wat is Global History?
Gemeenschappelijke eigenschappen van ‘globale’ historische aanpakken:
1. Global history is de studie van verbindingen (uitwisselingen) en
vergelijkingen in het verleden: circulatie van ideeën, geloof..
2. De studie van de invloed van globale dynamieken op deze verbindingen en circulaties
3. ‘globale’ historici zijn gericht op de studie van synchrone fenomenen (op hetzelfde
moment)
4. Minder eurocentrische geschiedenis: westen is NIET het startpunt van de dynamiek
of meer ontwikkeld: ook invloed door andere culturen!
-Globalisering
-Premoderniteit
-Rijken
-Vroegmoderne periode
-Moderne periode
-Antropologie
-Oriëntalisme
-De drie tijden van de geschiedenis
-Wereld systeem analyse
-Vergelijkende geschiedenis
4
1 Inleiding: het concept van globalisering en zijn
historiografie
Globalisering
Waarom wereldwijde aandacht en emotie voor dood van Queen?
- Britse soft power: UK= heel aantrekkelijk: wereldwijde succes van
‘britishness’ als cultureel product waarin koninklijke familie een belangrijke
rol speelt
- Engels als ‘lingua ‘franca’: Engels = dé communicatietaal (in wetenschappen,
onderwijs, werkvloer, film en muziek)
- E2 = belichaming taal
- Sinds kolonisatie: Engels = globale taal
- Gevolgen van Britse rijk: globale, omstreden en gewelddadige invloed UK in 19e – 20e
eeuw
⇨ Dood Queen als nieuw hoofdstuk in postkoloniale
geschiedenis: vraag voor herstellingen: voorwerpen terugbrengen!
⇨ van UK GLOBALISERING heeft mondiale connecties nodig,
Definitie GLOBALISERING?
modewoord van neoliberalen uit jaren ’90:
- de globale afschaffing van grenzen (=> veel winst)
- globale acceptatie van kapitalisme (heel natuurlijk & iedereen houdt ervan)
- onvermijdelijke triomf van liberale waarden en economie over nationalisme,
conservatisme en religieus fundamentalisme
-> vooringenomen ideeën: globalisering is vooral een economisch fenomeen en
betekent de ‘verwestering’ van de hele wereld
Genuanceerde definitie:
- serie van processen van verschillende aard, die deelnemen aan de
transformatie van sociale contact, menselijke conditie en collectief
bewustzijn (bv bewust van klimaatopwarming, massaconsumptie..) =>
burgers van de wereld ipv Vlamingen!
• !! tegenreactie: mensen eisen lokale waarden op
- historische dynamiek: versnelling, uitbreiding en intensifiëring van relaties
tussen afgelegen gemeenschappen en individuen
- ongelijk proces: een verschil van ervaringen in tijd en ruimte, en de
(re)productie van ongelijkheid en marginalisering op mondiaal niveau
(derdewereldlanden; impact op bewoners Amazonewoud)
- complex, verweven ervaring, zowel voor gemeenschappen als voor individuen: niet
overal 1 impact + niet enkel economisch
Wanneer begint globalisering?
!! Niet 1 begin: afhankelijk van interpretatie
Korte termijn: 1989 (globaal kapitalisme en sleutelrol
communicatietechnologie)
Middellange termijn: 19e eeuw (industriële revolutie en kolonialisme)
1
,Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis
Lange termijn: 15e eeuw (opkomst van moderniteit en verbinding Amerika met rest wereld)
3 periodes in globale geschiedenis:
PREMODERNITEIT: vanaf 3500 v.C.
- uitvinding van schrift en wiel -> langeafstandscommunicatie => netwerk van nieuwe
ideeën
- opkomst van RIJKEN: gecentraliseerde politieke stelsels met uitgebreide gebieden =
mogelijk door het schrift
- urbanisatie, verspreiding van ‘wereldreligies’ en globale epidemieën
VROEGMODERNE PERIODE: 1500-1750
- NW- EU op voorgrond (door verbinding Amerika)
- Opkomst van gecentraliseerde monarchieën
- Uitbreiding via oceanen bv. stichting van koloniën en koloniale rijken in
Amerika, stichting van netwerken en handelsposten in Afrika en Azië
MODERNE PERIODE: vanaf 1750
- ‘dubbele revolutie’ -> kapitalisme en liberalisme
- Opkomst van nieuwe, structurele ongelijkheid tussen westen en de ‘rest’
- Globale competitie en ongelijkheid provoceerde spanningen, revoluties en globale
conflicten
Na 1945 nieuwe globale balans: 2 supermachten en een competitie voor de
dominantie over voormalige koloniën
• Globale geschiedenis is bijna even oud als geschiedenis van de mens!
Global History: een korte historiografie
Verbindingen tussen afgelegen gemeenschappen zijn zo oud als de eerste beschavingen
Geschiedenis is lang een ‘naar binnen gericht’ verhaal geweest: het vertellen van
het gemeenschappelijk verleden van een sociale groep
MAAR het is onmogelijk om het verleden van een gemeenschap te
vertellen zonder de ‘anderen’ te bepalen
• Er was altijd aandacht voor ‘andersheid’ in historische verhalen: meestal
minderwaardig
Antieke Oudheid
Opkomst van eerste grote rijken (Rome & China) -> nieuwe vormen van historische
vertelling: “de wereld” wordt als coherent gezien
- Polybios: Wereldgeschiedenis: “Romeinse wereld” verovert de “Griekse wereld”
- Sima Qian: Shiji: 2000 jaar geschiedenis van China (naburige gemeenschappen
worden niet ‘minder geciviliseerd’ gezien, gewoon anders)
⇨ Groter onderzoekkader: aandacht voor gewoontes en zelfrepresentatie van ‘anderen’
Moslim wereld
7e E: expansie van moslim wereld, 2 kenmerken in geschiedschrijving:
1. Nieuwe methode van historische kritiek (om authenticiteit van hadiths te controleren)
2. Aandacht voor geschiedenis van de veroverde gemeenschappen (+ gebruik
van meertalige bronnen voor ‘universele’ geschiedschrijving)
2
,Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis
= teleologische visie op geschiedenis (islam => universele godsdienst)
Europese rijken in Amerika
15e E: aankomst van ‘anderen’ in Europees bewustzijn
• Heerschappij over Amerika = verantwoord door de ontkenning van de geschiedenis van
inheemse gemeenschappen + alleen Europese bronnen (bv. missionaire verslagen) om
maatschappijen te beschrijven! (kennis lokale mensen is niet betrouwbaar)
19e E: opkomst van ‘wetenschappelijke’ geschiedenis
Opkomst van wetenschappelijke en nationale geschiedenis voor nieuwe natie staten
• Gemeenschappelijk verleden aantonen:
- Gebaseerd op schriftelijke archieven uit nationale archiefcentra
- Europese patroon van geschiedenis is overal ter wereld
• Kennis produceren over veroverde plek / verleden
Nieuwe wetenschappen om de ‘anderen’ te studeren:
- ANTROPOLOGIE: voor ‘primitieve’ bevolking zonder schrijfsysteem => zonder
geschiedenis
- ORIËNTALISME: voor niet-Europese ‘civilisaties’ (vooral filologen)
• Teleologie: “ontwikkeling” obv eigen waarden: “primitieven” worden zoals Europeanen
1920-1970: op zoek naar historische structuren
Interbellum: de Annales school vereist een sociale, economische en culturele
aanpak van geschiedenis
⇨ Fernand Braudel: DE DRIE TIJDEN VAN GESCHIEDENIS:
- Structurele ‘geologische tijd’ (over verschillende eeuwen)
- Conjuncturele (over ene paar eeuwen of decennia): tijd van langzame
sociale/economische veranderingen
- Korte: tijd van evenementen
Andere aanpak geschiedschrijving: poging op een totale geschiedenis van de
conjuncturele tijd te schrijven, op zoek naar overkoepelende structuren in
geschiedenis
⇨ Immanuel Wallerstein: WERELD SYSTEEM ANALYSE:
Op zoek naar overkoepelende structuren in een wereld (een spatio-temporele
zone die verschillende politico-culturele eenheden bedekt) => wat maakt een
wereld?
‘kapitalistisch wereld-systeem’: een economisch stelsel verspreid op wereldschaal
= Wallerstein is op zoek naar kenmerken van het kapitalistisch wereld systeem, altijd
en overal verifieerbaar
⇨ Kritieken op historische structuralisme:
- ‘en dan wat?’ weinig bijdragen aan een beter begrip van het verleden
- Te generaliserend: weinig nuance en aandacht voor details
- Te veel aandacht aan economische dynamieken <-> cultuur, politiek, sociaal
- Risico van ‘voorspelbare’, teleologische blik op geschiedenis: neemt onverwachtse
wendingen!!
3
, Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis
Kenneth Pomeranz – De Grote Divergentie
= VERGELIJKENDE GESCHIEDENIS
Stelling: ongelijkheid op globaal niveau met West-Europa stijgend, de rest gelijk
⇨ Vergelijking tussen Engeland en China ( delta Yangzi rivier) in 1750: voor
oorsprong industriële revolutie
• Vergelijkbaar: economische activiteit wordt agrarisch -> handel en
+- zelfde consumptie: thee, suiker, katoen => gelijke economische
toestand
• => waarom IR in UK?
⇨ Antwoord: steenkoolwinning in Engeland (technologische ontwikkeling) en
katoenproductie in Britse koloniën => stijgende demografie
= globale geschiedenis adhv kleine case-study
Sanjay Subrahmanyam – de verbonden geschiedenis
Probleem in de historiografie over vroegmoderne periode: historici zijn niet
bekwaam om globalisering te bestuderen: bestaan van bruggen tussen rijken
(uitwisseling) staat niet in de geschiedschrijving: grote rijken worden té gesloten
geacht!! Uitwisseling tussen elite van rijken belangrijk!
• Zelfde debatten in verschillende culturen aanwezig
• Kosmopolitische reizigers spelen de rol van verbindingen tussen Azië en Europa
(kunstenaars, handelaars…)
= studie van individuen (bv. reizigers) als invalshoek van globale geschiedenis
Wat is Global History?
Gemeenschappelijke eigenschappen van ‘globale’ historische aanpakken:
1. Global history is de studie van verbindingen (uitwisselingen) en
vergelijkingen in het verleden: circulatie van ideeën, geloof..
2. De studie van de invloed van globale dynamieken op deze verbindingen en circulaties
3. ‘globale’ historici zijn gericht op de studie van synchrone fenomenen (op hetzelfde
moment)
4. Minder eurocentrische geschiedenis: westen is NIET het startpunt van de dynamiek
of meer ontwikkeld: ook invloed door andere culturen!
-Globalisering
-Premoderniteit
-Rijken
-Vroegmoderne periode
-Moderne periode
-Antropologie
-Oriëntalisme
-De drie tijden van de geschiedenis
-Wereld systeem analyse
-Vergelijkende geschiedenis
4
