1. INLEIDING
1.1 EEN DEFINITIE
Wanneer men op zoek gaat naar een definitie voor ‘sociale geografie’, komt men verschillende
definities tegen. Ondanks de verschillende klemtoon, staan vier elementen centraal in elk van deze
definities.
1. Wetenschap (grafie)
2. Ruimtelijke (geo)
3. Menselijke (sociale)
4. Wisselwerking tussen het sociale en het ruimtelijke
Deze vier elementen zullen een voor een aan bod komen.
1.2 HET WETENSCHAPPELIJKE (GRAFIE)
(Sociale) geografie ≠ school aardrijkskunde
≠ catalogus van weetjes
Geografie berust op een wetenschappelijk begrip van de processen die fysische en sociale
verschijnselen aan het aardoppervlak verklaren. Geografen proberen theorieën te formuleren die
processen op verschillende plaatsen helpen verklaren.
Er zijn niet enkel verschillende visies tussen de school aardrijkskunde en de geografie, ook binnen de
visies op sociale geografie als wetenschap hebben zich botsingen voorgedaan. Deze visies kunnen
gezien worden als twee verschillende perspectieven op wetenschapsbeoefening:
1. Ideografische wetenschap: bijzondere verschijnselen beschrijven. Het objectief van sociale
geografie als wetenschap is om het karakteristieke van een bepaalde regio of stad te
bevatten.
2. Nomothetische wetenschap: processen op verschillende plaatsen verklaren. Het objectief
van de sociale geografie als wetenschap is om de wetmatigheden die de relatie tussen het
sociale en het ruimtelijke te verhelderen. => FOCUS VAN DIT VAK
Deze theorieën kunnen op verschillende manieren tot stand komen:
1. Inductie: Selectieve waarnemingen => algemeen geldende theorie
2. Deductie: Theorie => logische redeneringen => hypothese
6
, 1.3 HET SOCIALE
Examenvraag: Henk Meert was een sociale geograaf die sterk geïnspireerd was door Marxistische
geografen (zie hoorcollege 9). Hij haalde de mosterd onder andere bij Karl Marx en Karl Polany. In
hun werk leveren zowel Marx als Polanyi een sterke kritiek op het idee dat de vrije markt uiteindelijk
iedereen ten goede komt. Henk Meert slaagde erin om hun theorieën te verruimtelijken. Op die
manier leverde hij een belangrijke bijdrage tot de sociale geografie in Vlaanderen en ver daarbuiten.
De theorieën van Henk Meert vormen belangrijke bouwstenen voor deze cursus en zullen dus ook
verder nog aan bod komen.
1.3.1 PRODUCTIEWIJZEN
Het concept “productiewijze” is ontleend aan het werk van Marx, die het begrip overigens zelf op
drie uiteenlopende wijzen heeft gehanteerd:
1. De meest concrete betekenis: het geheel van methoden en technieken die nodig zijn om een
specifiek product voort te brengen (bijvoorbeeld katoen, melk, ...)
2. Meer abstracte betekenis: het arbeidsproces, zoals het tot stand komt onder de kapitalistische
klassenverhoudingen (wat een relatie tussen werkgevers en werknemers veronderstelt – in
Marx’ woorden: kapitalisten en arbeiders; en samenhangend dat de producten voor marktruil
bestemd zijn)
3. De ruimste betekenis: economische, juridisch-politieke en cultureel, ideologische structuren die
bijdragen tot de sociale reproductie (het behoud van de samenlevingsstructuren).
Sidenote: In de loop der tijd zijn er heel wat productiewijzen geweest.
→ Nu: kapitalistische samenleving waarin evenwichtige economie door cons. & pro.
Productiewijze in de ruimste betekenis
De mens kan niet overleven zonder Er kan ook specialisatie optreden
samenwerkingsverband met soortgenoten. Groepen/individuen produceren bestaansmiddelen
die anderen niet/veel moeilijker kunnen maken
Gedeelte of gehele arbeidscapaciteit gaat aan
de slag met productiemiddelen. Arbeidsverdeling
= het geheel v/d productieactiviteiten wordt verdeeld
Deze productieactiviteiten vergen in homogene pakketten en groepen of individu’s
specialiseren zich in een welbepaald
samenwerking.
activiteitenpakket.
Bestaansmiddelen moeten gedeeld worden.
Producten van verschillende producenten
(Ook met mensen die geen arbeidscapaciteit kunnen
ontw.)
verzamelen
Volledige zelfvoorziening is onmogelijk
7
1.1 EEN DEFINITIE
Wanneer men op zoek gaat naar een definitie voor ‘sociale geografie’, komt men verschillende
definities tegen. Ondanks de verschillende klemtoon, staan vier elementen centraal in elk van deze
definities.
1. Wetenschap (grafie)
2. Ruimtelijke (geo)
3. Menselijke (sociale)
4. Wisselwerking tussen het sociale en het ruimtelijke
Deze vier elementen zullen een voor een aan bod komen.
1.2 HET WETENSCHAPPELIJKE (GRAFIE)
(Sociale) geografie ≠ school aardrijkskunde
≠ catalogus van weetjes
Geografie berust op een wetenschappelijk begrip van de processen die fysische en sociale
verschijnselen aan het aardoppervlak verklaren. Geografen proberen theorieën te formuleren die
processen op verschillende plaatsen helpen verklaren.
Er zijn niet enkel verschillende visies tussen de school aardrijkskunde en de geografie, ook binnen de
visies op sociale geografie als wetenschap hebben zich botsingen voorgedaan. Deze visies kunnen
gezien worden als twee verschillende perspectieven op wetenschapsbeoefening:
1. Ideografische wetenschap: bijzondere verschijnselen beschrijven. Het objectief van sociale
geografie als wetenschap is om het karakteristieke van een bepaalde regio of stad te
bevatten.
2. Nomothetische wetenschap: processen op verschillende plaatsen verklaren. Het objectief
van de sociale geografie als wetenschap is om de wetmatigheden die de relatie tussen het
sociale en het ruimtelijke te verhelderen. => FOCUS VAN DIT VAK
Deze theorieën kunnen op verschillende manieren tot stand komen:
1. Inductie: Selectieve waarnemingen => algemeen geldende theorie
2. Deductie: Theorie => logische redeneringen => hypothese
6
, 1.3 HET SOCIALE
Examenvraag: Henk Meert was een sociale geograaf die sterk geïnspireerd was door Marxistische
geografen (zie hoorcollege 9). Hij haalde de mosterd onder andere bij Karl Marx en Karl Polany. In
hun werk leveren zowel Marx als Polanyi een sterke kritiek op het idee dat de vrije markt uiteindelijk
iedereen ten goede komt. Henk Meert slaagde erin om hun theorieën te verruimtelijken. Op die
manier leverde hij een belangrijke bijdrage tot de sociale geografie in Vlaanderen en ver daarbuiten.
De theorieën van Henk Meert vormen belangrijke bouwstenen voor deze cursus en zullen dus ook
verder nog aan bod komen.
1.3.1 PRODUCTIEWIJZEN
Het concept “productiewijze” is ontleend aan het werk van Marx, die het begrip overigens zelf op
drie uiteenlopende wijzen heeft gehanteerd:
1. De meest concrete betekenis: het geheel van methoden en technieken die nodig zijn om een
specifiek product voort te brengen (bijvoorbeeld katoen, melk, ...)
2. Meer abstracte betekenis: het arbeidsproces, zoals het tot stand komt onder de kapitalistische
klassenverhoudingen (wat een relatie tussen werkgevers en werknemers veronderstelt – in
Marx’ woorden: kapitalisten en arbeiders; en samenhangend dat de producten voor marktruil
bestemd zijn)
3. De ruimste betekenis: economische, juridisch-politieke en cultureel, ideologische structuren die
bijdragen tot de sociale reproductie (het behoud van de samenlevingsstructuren).
Sidenote: In de loop der tijd zijn er heel wat productiewijzen geweest.
→ Nu: kapitalistische samenleving waarin evenwichtige economie door cons. & pro.
Productiewijze in de ruimste betekenis
De mens kan niet overleven zonder Er kan ook specialisatie optreden
samenwerkingsverband met soortgenoten. Groepen/individuen produceren bestaansmiddelen
die anderen niet/veel moeilijker kunnen maken
Gedeelte of gehele arbeidscapaciteit gaat aan
de slag met productiemiddelen. Arbeidsverdeling
= het geheel v/d productieactiviteiten wordt verdeeld
Deze productieactiviteiten vergen in homogene pakketten en groepen of individu’s
specialiseren zich in een welbepaald
samenwerking.
activiteitenpakket.
Bestaansmiddelen moeten gedeeld worden.
Producten van verschillende producenten
(Ook met mensen die geen arbeidscapaciteit kunnen
ontw.)
verzamelen
Volledige zelfvoorziening is onmogelijk
7
