Internationaal publiekrecht
Deel I. Inleiding: internationaal recht in 2022 – qua
vadis?
Kenmerken int’l recht
Definitie – inhoudelijk:
- Recht dat betrekking heeft op relaties tussen staten?
o Bruikbare def? Ja en nee. Enkele zaken ontsnappen hieraan, vb. verdragen
afgesloten door en met IO’s
- Recht dat internationale betrekkingen regelt? (onderscheid zich zo van IPR en NR)
o Int publiekrecht <> privaatrecht (regels nationaalrechtelijk van aard die gaan over
privaatrechtelijke geschillen met grensoverschrijdend element -> vb. arbeidsgeschil)
- Is het recht dat internationale betrekkingen regelt?
o Niet bepaald, want bepaalde domeinen van recht die betrekking heeft op relatie
staat en bewoners vb. mensenrechten,
Oorsprong van moderne internationaal recht?
- (term voor éérst gebruikt door J. Bentham – 1789)
- Overgang van natuurrecht (vroeger) naar positief recht (nu)
o Natuurrecht: bron buiten wil soevereine staat (regels die al ‘bestonden’ en afgeleid
zijn uit goddelijke wil, het universele)
o Positief recht: regels die wil en belang van staat reflecteren. Staten creëren regels (<>
natuurrecht te vinden in wil god)
- Positivisten: belangen en wil v/d staat
o Focus op formele bronnen van recht
Maar: opkomst ‘informele rechtsvorming’ (= regels die worden gevormd,
niet op formele wijze via wetgever, maar door o.a. experten, ambtenaren…
vb verregaande sancties tav bedrijven op EU-niveau door oorlog Oekraïne.
Mogen niet contracteren met Russen. Die regels in verordeningen gegoten.
Veel van regels algemeen opgesteld. In richtlijn FAQ geeft vorm hoe
sancties moeten worden geïnterpreteerd. RL geen bindend karakter, maar
wel immense impact
o Onderscheid lex lata (recht zoals het is) >< lex ferenda (recht zoals het zou moeten
zijn)
(onderscheid belangrijk punt in positivistische visie)
‘zoals het is’, is objectief vast te stellen
‘zoals het zou moeten zijn’, is subjectief)
1
, Dia 4 -> Oppenheim: ‘als jurist mag je mening hebben over hoe recht
zou moeten zijn, maar onderscheid hanteren. Je moet duidelijk
maken wnr lex lata en wnr lex ferenda’
Maar: overblijfselen natuurrecht? Ja, vb. ius cogens (regels die voorgaan op
alle andere, dwingende regels). Dit rust op natuurrechtelijke filosofie
Functies van int’l recht: recht van co-existentie (zorgen dat staten naast elkaar kunnen opereren. Niet in elkaars
vaarwater komen)- Recht van co-operatie (samenwerking)
Een horizontaal en onvolmaakt systeem – instemming van staten is cruciaal
- Soevereine gelijkheid -> kiest vrij welke regels zij als bindend aanvaarden
- Centrale wetgever?
o AV van VN -> nee, hun resoluties niet bindend voor alle staten
o V-raad van VN -> nee, kan resoluties aannemen die bindend zijn, maar geen WG-
orgaan, want meer uitvoerend orgaan. Hun resoluties gelden in bepaalde context,
vb. walvisvangst..
o EU -> ander verhaal, want hier supranationaal niveau. Alle LS zien regelgeving
opgelegd ook al niet mee ingestemd. Hier heb je wetgever, maar uittreden mogelijk..
o Dus geen centrale overkoepelende wetgever (dus onvolmaakt)
- Centrale rechter? IGH
o Behandelt niet alle geschillen -> enkel wnr LS heeft ingestemd met rechtsmacht van
IGH. Kan door: 1) verklaring, 2) ad-hoc akkoord/compromis, 3) verdrag geratificeerd
met clausule die mogelijk maakt geschillen m.b.t. dat verdrag kan voorleggen aan
IGH (compromissoire clausule) (dus onvolmaakt, want beslecht niet alle geschillen)
vb. oekraine vs Rusland voor IGH obv genocide-verdrag, maar Hof mag enkel
uitspraak doen over toepassing genocide verdrag. Niet BH uitspraak te doen
of invasie ok is
- Centrale afdwinging?
o Geen int politiemacht. VN V-raad deels, maar beperkte BH (dus onvolmaakt)
Keerzijde: int recht laat beetje vrijheid voor eigenrichting (via
tegenmaatregelen). Recht in eigen handen nemen en gebruik maken van
tegenmaatregelen. Zelf proportionele inbreuk plegen. Zelf jouw eigen
verplichtingen bewust te schenden
Op int niveau mag dat tot zekere hoogte. Moet proportioneel zijn, op
voorhand aankondigen.
Risico dat je escalatie van geschil in hand werkt + klein land kan vaak
niet tegen sterke macht tegenmaatregelen nemen
Waarom leven staten internationaal recht (al of niet) na?
o Na: Wederkerig belang, handelsakkoord, schrik voor sancties (name and shaming..)
o Niet na: korte termijn winst, sanctie weegt niet op t.o.v. voordeel gehaald uit niet-
naleving
Belang tenuitvoerlegging en afdwinging op nationaal niveau (nt behandeld)
2
, • Onderscheid primaire en secundaire regels (nt behandeld)
Sterke ontwikkeling internationaal recht na WO II
- Proliferatie int’le en reg’le organisaties
- Codificatie en opkomst nieuwe subdomeinen (vb. milieurecht..)
Versnelling na einde Koude Oorlog
Na splitting SU zal V-raad voor eerst gebruik maken van BH om machtiging te geven
voor militaire invasie
- ‘the end of history’ (lees: neuzen staan in zelfde richting. Liberalisme wint. Men dacht dit na splitsing SU)
- ‘humanization of international law’ (idee dat int R niet draait om staten, maar ten dienste van individu.
Verzekeren van vrijheid, fear)
- Focus op ‘Global governance’ (gezamelijk aanpakken gemeenschappelijke problemen): beheer ‘global
commons’ & bescherming ‘global public goods’
- Toename juridische geschillenbeslechting (vb. Tribunaal Rwanda, IGH…)
o Oekraine vs Rusland: Raad v Europa, EHRM, zeerechttribunaal..
- ‘proliferatie’ en ‘fragmentatie’
o Cf. Thomas Franck (1995): “The time when any one scholar could give a definitive
overview of the whole of Public International Law is past.”
o Profileratie -> van IO’s en tribunalen
o Fragmentatie -> 1) 90 bezorgdheid, want proliferatie IO’s en tribunalen. Gaan we
geen tegenstrijdigheden hebben? Vandaag lijkt dat luxezaak 2) inhoud int R zodanig
ingevuld dat niemand volledig kan bestrijken
Maar: quo vadis? (= waar gaat dit heen)
‘All law is politics’?
Int’l recht is niet apolitiek, want is resultaat van botsende belangen & politieke keuzes
- Vb. Zeerecht – mare liberum >< mare closum
o Zie: Belangen van kuststaten en ingesloten landen zijn niet dezelfde (botsen)
Mare liberum (Hugo Grotius): vrij gebruik zee (Nederland)
Mare closum: staten kunnen delen van zee toe-eigenen (Engeland)
- Vb. Milieurecht – CBDR (common but differentiated responsibilities: idee dat alle landen
bepaalde verantwoordelijkheden hebben om klimaatopwarming tegen te gaan, maar toch
gedifferentieerd zijn, want visie dat global warming °is door Westen en zij daarvoor meer
moeten instaan)
- Vb. Agenda-setting MDGs & SDGs
Int’l recht grotendeels creatie van westerse landen
Terra nulius (land van niemand). Land dat voor grijpen lag en dus grote landen zich makkelijk konden
toe-eigenen
3
, - >< spanning met opkomende landen; ‘global south’
- Universele aspiraties in vraag gesteld door critical legal studies (‘feminist approaches’,
TWAIL,…)
Ideologische dimensie?
- HVN: ‘non-interventie’ & ‘domaine réserve’ (HVN is ideologisch agnostisch, ongelovig)
o <> wel ideologisch aspect: ‘liberal int’l law’ democratie, HRL, rule of law (R2P)
- Tegenkanting
o Vb. Russia-China Declaration (2016) (zie dia’s 8-10 ppt1)
Men hecht belang aan statelijke soevereiniteit & non-interventie
Men is tegen unilaterale sancties
Geen verwijzing naar MR en democratie en strafhof
Geweldverbod wordt nadrukkelijk beklemtoond
Men bevestigt belang van immuniteiten van staten en vertegenwoordigers
(<> sommige westerse landen willen die immuniteiten inperken)
Immuniteit: Regels die maken dat bepaalde entiteit niet kan worden vervolgd voor
rechter ander land
o Opkomst ‘authoritarian int’l law’?
Internationale rechtsorde in crisis?
Illustraties België
- 2016 migratiepact
En verder…
- Trump verwerpt global governance. Hij zegt: ‘america first’
- Conflict Oekraine en Rusland
Wat zijn symptomen van int rechtsorde in crisis?
Enerzijds: Toename unilateralisme
- ‘unilateral coercive measures’ (lees: unilaterale sancties)
- Ge-/misbruik ‘national security exceptions’
o -> zijn clausules in verdragen etc. die zeggen: niets in verdrag belet dat staat doet
wat men nodig echt om eigen belangen veilig te stellen (vb. nationale veiligheid)
- ‘Treaty-making at something of a standstill’ (‘verdragsluiting lijkt stilgevallen te zijn..’)
Anderzijds: Aanval op multilaterale instellingen en idee van ‘global governance’.
- Is niet beperkt tot Trump’s ‘America First’-discours
- ‘backlash’ tegen mensenrechtenorganen
- Weerstand tegen Strafhof
- Investeringsarbitrage en WTO
- Handelsakkoorden onder druk
4
Deel I. Inleiding: internationaal recht in 2022 – qua
vadis?
Kenmerken int’l recht
Definitie – inhoudelijk:
- Recht dat betrekking heeft op relaties tussen staten?
o Bruikbare def? Ja en nee. Enkele zaken ontsnappen hieraan, vb. verdragen
afgesloten door en met IO’s
- Recht dat internationale betrekkingen regelt? (onderscheid zich zo van IPR en NR)
o Int publiekrecht <> privaatrecht (regels nationaalrechtelijk van aard die gaan over
privaatrechtelijke geschillen met grensoverschrijdend element -> vb. arbeidsgeschil)
- Is het recht dat internationale betrekkingen regelt?
o Niet bepaald, want bepaalde domeinen van recht die betrekking heeft op relatie
staat en bewoners vb. mensenrechten,
Oorsprong van moderne internationaal recht?
- (term voor éérst gebruikt door J. Bentham – 1789)
- Overgang van natuurrecht (vroeger) naar positief recht (nu)
o Natuurrecht: bron buiten wil soevereine staat (regels die al ‘bestonden’ en afgeleid
zijn uit goddelijke wil, het universele)
o Positief recht: regels die wil en belang van staat reflecteren. Staten creëren regels (<>
natuurrecht te vinden in wil god)
- Positivisten: belangen en wil v/d staat
o Focus op formele bronnen van recht
Maar: opkomst ‘informele rechtsvorming’ (= regels die worden gevormd,
niet op formele wijze via wetgever, maar door o.a. experten, ambtenaren…
vb verregaande sancties tav bedrijven op EU-niveau door oorlog Oekraïne.
Mogen niet contracteren met Russen. Die regels in verordeningen gegoten.
Veel van regels algemeen opgesteld. In richtlijn FAQ geeft vorm hoe
sancties moeten worden geïnterpreteerd. RL geen bindend karakter, maar
wel immense impact
o Onderscheid lex lata (recht zoals het is) >< lex ferenda (recht zoals het zou moeten
zijn)
(onderscheid belangrijk punt in positivistische visie)
‘zoals het is’, is objectief vast te stellen
‘zoals het zou moeten zijn’, is subjectief)
1
, Dia 4 -> Oppenheim: ‘als jurist mag je mening hebben over hoe recht
zou moeten zijn, maar onderscheid hanteren. Je moet duidelijk
maken wnr lex lata en wnr lex ferenda’
Maar: overblijfselen natuurrecht? Ja, vb. ius cogens (regels die voorgaan op
alle andere, dwingende regels). Dit rust op natuurrechtelijke filosofie
Functies van int’l recht: recht van co-existentie (zorgen dat staten naast elkaar kunnen opereren. Niet in elkaars
vaarwater komen)- Recht van co-operatie (samenwerking)
Een horizontaal en onvolmaakt systeem – instemming van staten is cruciaal
- Soevereine gelijkheid -> kiest vrij welke regels zij als bindend aanvaarden
- Centrale wetgever?
o AV van VN -> nee, hun resoluties niet bindend voor alle staten
o V-raad van VN -> nee, kan resoluties aannemen die bindend zijn, maar geen WG-
orgaan, want meer uitvoerend orgaan. Hun resoluties gelden in bepaalde context,
vb. walvisvangst..
o EU -> ander verhaal, want hier supranationaal niveau. Alle LS zien regelgeving
opgelegd ook al niet mee ingestemd. Hier heb je wetgever, maar uittreden mogelijk..
o Dus geen centrale overkoepelende wetgever (dus onvolmaakt)
- Centrale rechter? IGH
o Behandelt niet alle geschillen -> enkel wnr LS heeft ingestemd met rechtsmacht van
IGH. Kan door: 1) verklaring, 2) ad-hoc akkoord/compromis, 3) verdrag geratificeerd
met clausule die mogelijk maakt geschillen m.b.t. dat verdrag kan voorleggen aan
IGH (compromissoire clausule) (dus onvolmaakt, want beslecht niet alle geschillen)
vb. oekraine vs Rusland voor IGH obv genocide-verdrag, maar Hof mag enkel
uitspraak doen over toepassing genocide verdrag. Niet BH uitspraak te doen
of invasie ok is
- Centrale afdwinging?
o Geen int politiemacht. VN V-raad deels, maar beperkte BH (dus onvolmaakt)
Keerzijde: int recht laat beetje vrijheid voor eigenrichting (via
tegenmaatregelen). Recht in eigen handen nemen en gebruik maken van
tegenmaatregelen. Zelf proportionele inbreuk plegen. Zelf jouw eigen
verplichtingen bewust te schenden
Op int niveau mag dat tot zekere hoogte. Moet proportioneel zijn, op
voorhand aankondigen.
Risico dat je escalatie van geschil in hand werkt + klein land kan vaak
niet tegen sterke macht tegenmaatregelen nemen
Waarom leven staten internationaal recht (al of niet) na?
o Na: Wederkerig belang, handelsakkoord, schrik voor sancties (name and shaming..)
o Niet na: korte termijn winst, sanctie weegt niet op t.o.v. voordeel gehaald uit niet-
naleving
Belang tenuitvoerlegging en afdwinging op nationaal niveau (nt behandeld)
2
, • Onderscheid primaire en secundaire regels (nt behandeld)
Sterke ontwikkeling internationaal recht na WO II
- Proliferatie int’le en reg’le organisaties
- Codificatie en opkomst nieuwe subdomeinen (vb. milieurecht..)
Versnelling na einde Koude Oorlog
Na splitting SU zal V-raad voor eerst gebruik maken van BH om machtiging te geven
voor militaire invasie
- ‘the end of history’ (lees: neuzen staan in zelfde richting. Liberalisme wint. Men dacht dit na splitsing SU)
- ‘humanization of international law’ (idee dat int R niet draait om staten, maar ten dienste van individu.
Verzekeren van vrijheid, fear)
- Focus op ‘Global governance’ (gezamelijk aanpakken gemeenschappelijke problemen): beheer ‘global
commons’ & bescherming ‘global public goods’
- Toename juridische geschillenbeslechting (vb. Tribunaal Rwanda, IGH…)
o Oekraine vs Rusland: Raad v Europa, EHRM, zeerechttribunaal..
- ‘proliferatie’ en ‘fragmentatie’
o Cf. Thomas Franck (1995): “The time when any one scholar could give a definitive
overview of the whole of Public International Law is past.”
o Profileratie -> van IO’s en tribunalen
o Fragmentatie -> 1) 90 bezorgdheid, want proliferatie IO’s en tribunalen. Gaan we
geen tegenstrijdigheden hebben? Vandaag lijkt dat luxezaak 2) inhoud int R zodanig
ingevuld dat niemand volledig kan bestrijken
Maar: quo vadis? (= waar gaat dit heen)
‘All law is politics’?
Int’l recht is niet apolitiek, want is resultaat van botsende belangen & politieke keuzes
- Vb. Zeerecht – mare liberum >< mare closum
o Zie: Belangen van kuststaten en ingesloten landen zijn niet dezelfde (botsen)
Mare liberum (Hugo Grotius): vrij gebruik zee (Nederland)
Mare closum: staten kunnen delen van zee toe-eigenen (Engeland)
- Vb. Milieurecht – CBDR (common but differentiated responsibilities: idee dat alle landen
bepaalde verantwoordelijkheden hebben om klimaatopwarming tegen te gaan, maar toch
gedifferentieerd zijn, want visie dat global warming °is door Westen en zij daarvoor meer
moeten instaan)
- Vb. Agenda-setting MDGs & SDGs
Int’l recht grotendeels creatie van westerse landen
Terra nulius (land van niemand). Land dat voor grijpen lag en dus grote landen zich makkelijk konden
toe-eigenen
3
, - >< spanning met opkomende landen; ‘global south’
- Universele aspiraties in vraag gesteld door critical legal studies (‘feminist approaches’,
TWAIL,…)
Ideologische dimensie?
- HVN: ‘non-interventie’ & ‘domaine réserve’ (HVN is ideologisch agnostisch, ongelovig)
o <> wel ideologisch aspect: ‘liberal int’l law’ democratie, HRL, rule of law (R2P)
- Tegenkanting
o Vb. Russia-China Declaration (2016) (zie dia’s 8-10 ppt1)
Men hecht belang aan statelijke soevereiniteit & non-interventie
Men is tegen unilaterale sancties
Geen verwijzing naar MR en democratie en strafhof
Geweldverbod wordt nadrukkelijk beklemtoond
Men bevestigt belang van immuniteiten van staten en vertegenwoordigers
(<> sommige westerse landen willen die immuniteiten inperken)
Immuniteit: Regels die maken dat bepaalde entiteit niet kan worden vervolgd voor
rechter ander land
o Opkomst ‘authoritarian int’l law’?
Internationale rechtsorde in crisis?
Illustraties België
- 2016 migratiepact
En verder…
- Trump verwerpt global governance. Hij zegt: ‘america first’
- Conflict Oekraine en Rusland
Wat zijn symptomen van int rechtsorde in crisis?
Enerzijds: Toename unilateralisme
- ‘unilateral coercive measures’ (lees: unilaterale sancties)
- Ge-/misbruik ‘national security exceptions’
o -> zijn clausules in verdragen etc. die zeggen: niets in verdrag belet dat staat doet
wat men nodig echt om eigen belangen veilig te stellen (vb. nationale veiligheid)
- ‘Treaty-making at something of a standstill’ (‘verdragsluiting lijkt stilgevallen te zijn..’)
Anderzijds: Aanval op multilaterale instellingen en idee van ‘global governance’.
- Is niet beperkt tot Trump’s ‘America First’-discours
- ‘backlash’ tegen mensenrechtenorganen
- Weerstand tegen Strafhof
- Investeringsarbitrage en WTO
- Handelsakkoorden onder druk
4
