Methoden en technieken van onderzoek in de sociale wetenschappen begrippenlijst
• Boek 1: Onderzoeksmethoden 10e druk (Scheepers & Tobi)
H2: Het onderzoeksplan
Het onderzoeksplan Probleemstelling en onderzoeksontwerp
Probleemstelling Probleem dat opgelost moet worden.
Bestaat uit vraagstelling, doelstelling en
conceptueel model
Vraagstelling Wat wil je als onderzoeker weten
Doelstelling Waarom wil je het onderzoek uitvoeren
Conceptueel model/theoretisch raamwerk Vanuit welk perspectief/theorie voer je het
onderzoek uit
Beschrijvende vraagstellingen Wie, wat voor, welke, wanneer, hoe (bij
exploratief onderzoek)
Beschrijvende trendvragen Op twee tijdstippen
Beschrijvende comparatieve vragen Op twee locaties
Verklarende vraagstellingen Er wordt een verklaring gezocht voor een
fenomeen. Bijv. waarom, waardoor, hoe
komt het dat, wat is de reden voor. Bij
theorievormend onderzoek. Causale
vraagstelling: begint bij het gevolg.
Voorspellende vraagstellingen Tot welke … leidt, wat gebeurt er als. Bij
theorievormend onderzoek. Causale
vraagstelling: begint bij oorzaak
Causale vraagstellingen Vragen naar de oorzaak van een
verschijnsel
Fundamenteel onderzoek Onderzoeksdoel is kennisprobleem
oplossen (wetenschappelijke relevantie)
Toegepast/praktijkgericht onderzoek Onderzoeksdoel is praktijkprobleem
oplossen (maatschappelijke relevantie)
Explorerend onderzoek Als er nog maar weinig kennis is
Toetsend onderzoek Als onderzoekers kennis willen toetsen
Onafhankelijke variabele (x) De variabele waarvan je denkt dat dit de
oorzaak is
Afhankelijke variabele (y) De variabele waarvan je denkt dat dit het
gevolg is
Intermediaire variabele/mediator Geeft een verklaring op de relatie tussen x
en y (directe invloed)
Interacterende variabele/moderator Kan het effect van x op y beïnvloeden
(indirecte invloed)
Dataverzamelingsplan Wat voor data wil je verzamelen
Steekproefplan Bij wie wil je de data verzamelen
Data-analyseplan Hoe wil je de data analyseren
H3: Benaderingen van onderzoek
Ontologie Zijnsleer; ideeën over aanwezige sociale
structuren die in de werkelijkheid aanwezig
zijn en de mate waarin deze door mensen
beïnvloed worden (hoe zit de wereld écht in
elkaar)
Epistemologie Kennisleer; hoe kunnen we kennis opdoen
over de werkelijkheid
, Methodologie Gestructureerde beschrijving hoe we op
basis van epistemologische benadering de
wereld kunnen onderzoeken
Methoden Daadwerkelijke instrumenten die je kunt
inzetten om de vragen te beantwoorden,
bijv. vragenlijsten, interviews, tests,
observatiemethoden, etc.
Empirisch-analytisch onderzoek Kwantitatief onderzoek: afstand tot
onderzoekseenheden, objectief, meten,
kwantitatieve methoden, verbeterde theorie
Empirisch-interpretatief onderzoek Kwalitatief onderzoek: geen afstand tot de
onderzoekseenheden, subjectief,
begrijpen/beschrijven, kwalitatieve
methoden, verbeterd inzicht
Kritisch-emancipatorisch onderzoek Kan zowel kwalitatief als kwantitatief:
kritisch betrokken in de samenleving, willen
ingrijpen
Empirische cyclus Stapgewijs werken, ongeacht het type
onderzoek: observatie, inductie, deductie,
toetsing, evaluatie
H4: Theorieën, hypothesen en operationalisaties
Nominale variabelen Ongeordende waarden, er wordt alleen
onderscheid gemaakt. (Alle binaire
variabelen) bijv. geslacht, etniciteit.
Ordinale variabelen Geordende variabelen, dus naast
onderscheid ook ordening, bijv. schooltype,
politieke partijen
Interval variabelen Geordend met gelijke afstand tussen
waarden, dus onderscheid, ordening en
gelijke verschillen. Bijv. Temperatuur,
banksaldo
Ratio variabelen Geordend met gelijke afstand tussen
waarden en de waarden beginnen bij een
absoluut nulpunt, dus onderscheid,
ordening, gelijke verschillen en gelijke
verhoudingen. Bijv. leeftijd, tentamencijfer
Validiteit Meet je wat je moet meten
Interne validiteit Als je vanuit de gekozen
onderzoekmethodes de juiste conclusie
kunt trekken (= integriteit)
Externe validiteit In welke mate kunnen de
onderzoeksresultaten worden
gegeneraliseerd naar de 'echte’ wereld
Populatievaliditeit Mate waarin steekproef een goede
afspiegeling is van de populatie waarnaar
de onderzoekers willen generaliseren (=
mate van representativiteit)
Ecologische validiteit Mate waarin de resultaten van een
onderzoek kunnen worden gegeneraliseerd
naar andere plaatsen, tijden of
omstandigheden
Face validiteit Op eerste indruk lijkt iets valide, maar er zit
uiteindelijk niet genoeg onderbouwing in
, Inhoudsvaliditeit Het instrument bevat alle of minimaal vele
soorten items die er volgens deskundigen
die je zijn voorgegaan in horen te zitten
Soortgenootvaliditeit Twee instrumenten lijken erg op elkaar, het
onderwerp wat je onderzoekt verschilt
Convergente validiteit Twee verschillende instrumenten kunnen
hetzelfde verschijnsel worden gemeten en
die vertonen een sterke samenhang
Construct- of begripsvaliditeit De mate waarin waarnemingen die zijn
gemeten de theoretische begrippen of
constructen dekken
Predictieve validiteit In welke mate kunnen tests andere
variabelen voorspellen
Betrouwbaarheid De mate waarin toevallige meetfouten
kunnen worden uitgesloten
Test-hertest betrouwbaarheid Betrouwbaarheid van schalen wordt
bepaald door deze met een korte
tussenpoos twee keer af te nemen bij
dezelfde onderzoeksgroep
Test-paralleltest betrouwbaarheid Twee variant schalen van de meting
worden tegelijk afgenomen
Split-half betrouwbaarheid Schaal in tweeën delen en deze
tegelijkertijd afnemen
Interne betrouwbaarheid Verschillende onderzoekers komen op
dezelfde conclusie met behulp van dezelfde
data-gegevens
Externe betrouwbaarheid Verschillende onderzoekers komen op
dezelfde conclusie met behulp van nieuwe
data-gegevens
Cronbach’s Alfa Betrouwbaarheidscoëfficiënt op basis van
de gemiddelde correlatie tussen alle
mogelijke splitsingen van een schaal
Coëfficiënt Kappa Betrouwbaarheidscoëfficiënt voor
observaties
Nauwkeurigheid van schatting Mate waarin je bij een andere steekproef
soortgelijke bevindingen zou vinden. Hoe
groter de steekproef, hoe nauwkeuriger de
schatting
Conceptueel gebruik Resultaten worden gebruikt in een
wetenschappelijke of maatschappelijke
discussie
Instrumenteel gebruik Resultaten worden gebruikt bij het nemen
van beleids- of veranderingsbeslissingen
Gebruik om te overtuigen Resultaten worden gebruikt om argumenten
te krijgen om bepaalde standpunten te
ondersteunen
H5: Grootschalig veldonderzoek
Survey-onderzoek Grootschalig veldonderzoek waarmee een
sociale verschijnselen beschreven en
verklaard worden. Vaak middels een
enquête
Standaardisatie Er wordt op dezelfde manier bevraagd en
beantwoord (bijv. bij enquête). Maakt
• Boek 1: Onderzoeksmethoden 10e druk (Scheepers & Tobi)
H2: Het onderzoeksplan
Het onderzoeksplan Probleemstelling en onderzoeksontwerp
Probleemstelling Probleem dat opgelost moet worden.
Bestaat uit vraagstelling, doelstelling en
conceptueel model
Vraagstelling Wat wil je als onderzoeker weten
Doelstelling Waarom wil je het onderzoek uitvoeren
Conceptueel model/theoretisch raamwerk Vanuit welk perspectief/theorie voer je het
onderzoek uit
Beschrijvende vraagstellingen Wie, wat voor, welke, wanneer, hoe (bij
exploratief onderzoek)
Beschrijvende trendvragen Op twee tijdstippen
Beschrijvende comparatieve vragen Op twee locaties
Verklarende vraagstellingen Er wordt een verklaring gezocht voor een
fenomeen. Bijv. waarom, waardoor, hoe
komt het dat, wat is de reden voor. Bij
theorievormend onderzoek. Causale
vraagstelling: begint bij het gevolg.
Voorspellende vraagstellingen Tot welke … leidt, wat gebeurt er als. Bij
theorievormend onderzoek. Causale
vraagstelling: begint bij oorzaak
Causale vraagstellingen Vragen naar de oorzaak van een
verschijnsel
Fundamenteel onderzoek Onderzoeksdoel is kennisprobleem
oplossen (wetenschappelijke relevantie)
Toegepast/praktijkgericht onderzoek Onderzoeksdoel is praktijkprobleem
oplossen (maatschappelijke relevantie)
Explorerend onderzoek Als er nog maar weinig kennis is
Toetsend onderzoek Als onderzoekers kennis willen toetsen
Onafhankelijke variabele (x) De variabele waarvan je denkt dat dit de
oorzaak is
Afhankelijke variabele (y) De variabele waarvan je denkt dat dit het
gevolg is
Intermediaire variabele/mediator Geeft een verklaring op de relatie tussen x
en y (directe invloed)
Interacterende variabele/moderator Kan het effect van x op y beïnvloeden
(indirecte invloed)
Dataverzamelingsplan Wat voor data wil je verzamelen
Steekproefplan Bij wie wil je de data verzamelen
Data-analyseplan Hoe wil je de data analyseren
H3: Benaderingen van onderzoek
Ontologie Zijnsleer; ideeën over aanwezige sociale
structuren die in de werkelijkheid aanwezig
zijn en de mate waarin deze door mensen
beïnvloed worden (hoe zit de wereld écht in
elkaar)
Epistemologie Kennisleer; hoe kunnen we kennis opdoen
over de werkelijkheid
, Methodologie Gestructureerde beschrijving hoe we op
basis van epistemologische benadering de
wereld kunnen onderzoeken
Methoden Daadwerkelijke instrumenten die je kunt
inzetten om de vragen te beantwoorden,
bijv. vragenlijsten, interviews, tests,
observatiemethoden, etc.
Empirisch-analytisch onderzoek Kwantitatief onderzoek: afstand tot
onderzoekseenheden, objectief, meten,
kwantitatieve methoden, verbeterde theorie
Empirisch-interpretatief onderzoek Kwalitatief onderzoek: geen afstand tot de
onderzoekseenheden, subjectief,
begrijpen/beschrijven, kwalitatieve
methoden, verbeterd inzicht
Kritisch-emancipatorisch onderzoek Kan zowel kwalitatief als kwantitatief:
kritisch betrokken in de samenleving, willen
ingrijpen
Empirische cyclus Stapgewijs werken, ongeacht het type
onderzoek: observatie, inductie, deductie,
toetsing, evaluatie
H4: Theorieën, hypothesen en operationalisaties
Nominale variabelen Ongeordende waarden, er wordt alleen
onderscheid gemaakt. (Alle binaire
variabelen) bijv. geslacht, etniciteit.
Ordinale variabelen Geordende variabelen, dus naast
onderscheid ook ordening, bijv. schooltype,
politieke partijen
Interval variabelen Geordend met gelijke afstand tussen
waarden, dus onderscheid, ordening en
gelijke verschillen. Bijv. Temperatuur,
banksaldo
Ratio variabelen Geordend met gelijke afstand tussen
waarden en de waarden beginnen bij een
absoluut nulpunt, dus onderscheid,
ordening, gelijke verschillen en gelijke
verhoudingen. Bijv. leeftijd, tentamencijfer
Validiteit Meet je wat je moet meten
Interne validiteit Als je vanuit de gekozen
onderzoekmethodes de juiste conclusie
kunt trekken (= integriteit)
Externe validiteit In welke mate kunnen de
onderzoeksresultaten worden
gegeneraliseerd naar de 'echte’ wereld
Populatievaliditeit Mate waarin steekproef een goede
afspiegeling is van de populatie waarnaar
de onderzoekers willen generaliseren (=
mate van representativiteit)
Ecologische validiteit Mate waarin de resultaten van een
onderzoek kunnen worden gegeneraliseerd
naar andere plaatsen, tijden of
omstandigheden
Face validiteit Op eerste indruk lijkt iets valide, maar er zit
uiteindelijk niet genoeg onderbouwing in
, Inhoudsvaliditeit Het instrument bevat alle of minimaal vele
soorten items die er volgens deskundigen
die je zijn voorgegaan in horen te zitten
Soortgenootvaliditeit Twee instrumenten lijken erg op elkaar, het
onderwerp wat je onderzoekt verschilt
Convergente validiteit Twee verschillende instrumenten kunnen
hetzelfde verschijnsel worden gemeten en
die vertonen een sterke samenhang
Construct- of begripsvaliditeit De mate waarin waarnemingen die zijn
gemeten de theoretische begrippen of
constructen dekken
Predictieve validiteit In welke mate kunnen tests andere
variabelen voorspellen
Betrouwbaarheid De mate waarin toevallige meetfouten
kunnen worden uitgesloten
Test-hertest betrouwbaarheid Betrouwbaarheid van schalen wordt
bepaald door deze met een korte
tussenpoos twee keer af te nemen bij
dezelfde onderzoeksgroep
Test-paralleltest betrouwbaarheid Twee variant schalen van de meting
worden tegelijk afgenomen
Split-half betrouwbaarheid Schaal in tweeën delen en deze
tegelijkertijd afnemen
Interne betrouwbaarheid Verschillende onderzoekers komen op
dezelfde conclusie met behulp van dezelfde
data-gegevens
Externe betrouwbaarheid Verschillende onderzoekers komen op
dezelfde conclusie met behulp van nieuwe
data-gegevens
Cronbach’s Alfa Betrouwbaarheidscoëfficiënt op basis van
de gemiddelde correlatie tussen alle
mogelijke splitsingen van een schaal
Coëfficiënt Kappa Betrouwbaarheidscoëfficiënt voor
observaties
Nauwkeurigheid van schatting Mate waarin je bij een andere steekproef
soortgelijke bevindingen zou vinden. Hoe
groter de steekproef, hoe nauwkeuriger de
schatting
Conceptueel gebruik Resultaten worden gebruikt in een
wetenschappelijke of maatschappelijke
discussie
Instrumenteel gebruik Resultaten worden gebruikt bij het nemen
van beleids- of veranderingsbeslissingen
Gebruik om te overtuigen Resultaten worden gebruikt om argumenten
te krijgen om bepaalde standpunten te
ondersteunen
H5: Grootschalig veldonderzoek
Survey-onderzoek Grootschalig veldonderzoek waarmee een
sociale verschijnselen beschreven en
verklaard worden. Vaak middels een
enquête
Standaardisatie Er wordt op dezelfde manier bevraagd en
beantwoord (bijv. bij enquête). Maakt
