Samenvatting Plichtenleer en Ethisch handelen
Hoofdstuk 1: Ethiek en Moraal
1.1 Inleiding
1.2 Begrippenkader
1 FILOSOFIE
Betekenis en ontstaan
Filosofie: “philós” & “sophía” (vriend – wijsheid) = Griekse wortels
Bertrand Russel: filosofie houdt het midden tussen de exacte wetenschappen en de
theologie
- Wetenschappen: beroep op de menselijke rede, veeleer dan op autoriteit
- Theologie: de neiging tot het speculeren over dingen waarover tot dusver nog
geen definitieve kennis is verkregen
Vooral een tijdsgebonden begrip dat sterk veranderd doorheen de eeuwen
De Westerse filosofie: Griekse roots en ontstaan in het Middellands Zeegebied tussen 800 en
400 voor onze tijdrekening = de polis
De academia
In die tijd kon je in een academie filosofie beoefenen: 3 grote kennisgebieden binnen de
filosofie
- Fysica
- Logica
- Ethica
Rationalisme vs. empirisme
De bron van deze dualiteit: Parmenides (515-450 v.o.t.) en Herakleitos (540-480 v.o.t.) –
“phanta rei”: alles stroomt en niets blijft gelijk.
Rationalisme: nadruk op de mogelijkheden van de menselijke rede (zintuiglijke
ervaring op 2de plaats)
Methode: wiskundig en deductief redeneren
Voorbeeld:
“Alle mensen zijn sterfelijk” (algemeen)
“Socrates is een mens” (bijzonder)
“Socrates is sterfelijk” (conclusie)
, Empirisme: nadruk op de ondervinding en de waarneming als basis voor betrouwbare
kennis
Methode: inductief redeneren
Voorbeeld:
“Ik zie een bruine eend in het park” (waarneming 1)
“Ik zie een tweede bruine eend in het park” (waarneming 2)
“Ik zie een … bruine eend in het park (waarneming 3)
“Alle eenden in het park zijn bruin” (conclusie)
Rationalisme gevaren Empirisme gevaren
Meer algemene uitspraken, MAAR Nadeel dat als je je baseert op
risico voor te abstracte visies die ervaringsgegevens, is het moeilijk en
heel ver van de werkelijke wereld onduidelijk hoe je van daaruit naar
afstaan algemene uitspraken en wetten kan
komen
2 ETHIEK
Ethiek houdt zich bezig met de vraag welke menselijke handelingen goed of toelaatbaar zijn en
welke slecht of niet toelaatbaar
GRONDLEGGER: Socrates
DOEL SOCRATES: om de burgers van Athene goed te laten nadenken over hun eigen waarden
en normen en zo veel mogelijk vanuit zichzelf op een doel in hun leven te brengen (gevoel van
zelfstandigheid aanbrengen)
3 MORAAL
Moraal ≠ ethiek: moraal kan gaan over de morele biologische instincten die diep in onze
genen en menselijke natuur vervat zitten
4 MOREEL OORDEEL
Op dit ogenblik brengen we ethiek in de praktijk op het moment dat er een waardeconflict of
ethisch dilemma voorligt
- Handeling moreel juist = als er voldoende rekening gehouden wordt met de rechten en
wensen van betrokkenen
5 ETHISCH HANDELEN
Jeurissen: “Ethisch handelen is dat handelen dat in overeenstemming is met de waarden en
de normen waaraan we onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.”
,BELANGRIJK: notie van anderen
Ethisch handelen op verschillende niveaus:
Individueel niveau (micro)
Organisatieniveau (meso)
Economisch niveau (macro)
6 INTEGRITEIT
= een karaktereigenschap van een individu die inhoudt dat de betrokkene eerlijk, oprecht en
niet omkoopbaar is (geen verborgen agenda)
Karssing: vertrouwen komt hier het dichtst mee in de buurt en is aldus essentieel:
Individueel-persoonlijke connotatie
Professionele verantwoordelijkheid
Moreel zelfrespect en morele eigenwaarde
7 JURIDISCHE EN MORELE RECHTEN
Verstraeten en Van Liedekerke: “veel voorkomend misverstand is de reductie van ethiek tot
een kwestie van juridische aansprakelijkheid”
= ethisch legalisme (een morele theorie die stelt dat het mensen is toegestaan naar de letter
van de wet te handelen)
WETTELIJK, MAAR NIET ETHISCH LEGITIEM
Cf. het Etrimoschandaal
In 1971 werd de Wet-Breyne goedgekeurd in de nasleep van het Etrimoschandaal waarbij een
projectontwikkelaar 1200 gedupeerde kopers achterliet. Er werden appartementen op plan verkocht,
maar nog voor die er stonden, werd de bouwpromotor failliet verklaard. Na een aantal dergelijke
dossiers besliste toenmalige minister voor Huisvesting Gustave Breyne zich voor deze wet sterk te
maken. Vanaf dat moment werd de consument beschermd op 5 belangrijke punten:
1. Informatieplicht van de projectontwikkelaar en de aannemer
2. De koper wordt direct eigenaar van zijn aandeel in het op te richten gebouw
3. De koper mag niet gevraagd worden meer te betalen dan de waarde van het deel dat al werd
uitgevoerd
4. De bouwpromotor of projectontwikkelaar is 10 jaar lang aansprakelijk bij ernstige gebreken
5. De promotor/ontwikkelaar/aannemer moet vooraf een waarborg volstorten
Let wel, dat geldt voor particulieren die met één aannemer werken. Vastgoedprofessionals die zelf een
project ontwikkelen, maken geen aanspraak op de rechten uit de wet-Breyne.
Wat juridisch moreel juist is, is niet altijd voor de hand liggend: schijnbare
tegenstelling tussen compliance en integriteit OF tussen het werken in
overeenstemming met de geldende wet- en regelgeving enerzijds (compliance) en
integriteit als innerlijke motivatie anderzijds.
, 1.3 Onderzoeksdomeinen van ethiek
1 BESCHRIJVENDE ETHIEK (EMPIRISCHE ETHIEK)
= descriptieve manier; als onafhankelijke buitenstaander beschrijf je de morele gewoonten
en geplogenheden van een groep en tracht je daarna een aantal uitspraken te doen o.b.v. de
resultaten.
2 NORMATIEVE ETHIEK (PRESCRIPTIEVE ETHIEK)
= voorschrijvende manier; men stelt een bepaald normenstelsel voorop waaraan de groep,
waarvoor die set waarden & normen is opgesteld, geacht wordt zich te houden.
Hoe men zich maatschappelijk moet gedragen
Voorbeeld: Covid19-pandemie
3 TOEGEPASTE ETHIEK
= toegepast op de vastgoedsector, het vastgoedbedrijf en de vastgoedprofessional die zich
er als mens en beroepsactor in beweegt
4 META-ETHIEK
= betreffende het onderwerp zelf; ook ethiek heeft een meta-variant (ethiek die ethiek zelf
als onderwerp heeft)
Voorbeeld: vragen zoals wat betekent goed en kwaad, kunnen morele oordelen echt objectief zijn of hebben
ze altijd een subjectieve component…
1.4 Oorsprong van de moraal
Moraal wordt vaak ingevuld als datgene wat door een groep als geaccepteerd gedrag wordt
beschouwd en onderscheidt zich van ethiek waarmee dan vooral door cultuur wenselijk
gedrag wordt bedoeld, hoe mensen zich dienen te gedragen.
Martin Harlaar: vergelijkt de verschillende moralen met een taart
o De taartbodem: voor alle moralen bijna hetzelfde
o De culturele toppings: verschillen dan wel, maar alle moralen hebben een
gemeenschappelijke bodem
o Empatie & gevoel voor wederkerigheid zijn de basisingrediënten om een moraal te
leren
1 DARWIN ALS BAKEN
Charles Darwin (1809-1882): de moraal vanuit een biologisch perspectief
Volgens Darwin verschilt de mens niet zozeer van hogere zoogdieren wat mentale
vermogens betreft; bepaalde instincten gemeenschappelijk
Hoofdstuk 1: Ethiek en Moraal
1.1 Inleiding
1.2 Begrippenkader
1 FILOSOFIE
Betekenis en ontstaan
Filosofie: “philós” & “sophía” (vriend – wijsheid) = Griekse wortels
Bertrand Russel: filosofie houdt het midden tussen de exacte wetenschappen en de
theologie
- Wetenschappen: beroep op de menselijke rede, veeleer dan op autoriteit
- Theologie: de neiging tot het speculeren over dingen waarover tot dusver nog
geen definitieve kennis is verkregen
Vooral een tijdsgebonden begrip dat sterk veranderd doorheen de eeuwen
De Westerse filosofie: Griekse roots en ontstaan in het Middellands Zeegebied tussen 800 en
400 voor onze tijdrekening = de polis
De academia
In die tijd kon je in een academie filosofie beoefenen: 3 grote kennisgebieden binnen de
filosofie
- Fysica
- Logica
- Ethica
Rationalisme vs. empirisme
De bron van deze dualiteit: Parmenides (515-450 v.o.t.) en Herakleitos (540-480 v.o.t.) –
“phanta rei”: alles stroomt en niets blijft gelijk.
Rationalisme: nadruk op de mogelijkheden van de menselijke rede (zintuiglijke
ervaring op 2de plaats)
Methode: wiskundig en deductief redeneren
Voorbeeld:
“Alle mensen zijn sterfelijk” (algemeen)
“Socrates is een mens” (bijzonder)
“Socrates is sterfelijk” (conclusie)
, Empirisme: nadruk op de ondervinding en de waarneming als basis voor betrouwbare
kennis
Methode: inductief redeneren
Voorbeeld:
“Ik zie een bruine eend in het park” (waarneming 1)
“Ik zie een tweede bruine eend in het park” (waarneming 2)
“Ik zie een … bruine eend in het park (waarneming 3)
“Alle eenden in het park zijn bruin” (conclusie)
Rationalisme gevaren Empirisme gevaren
Meer algemene uitspraken, MAAR Nadeel dat als je je baseert op
risico voor te abstracte visies die ervaringsgegevens, is het moeilijk en
heel ver van de werkelijke wereld onduidelijk hoe je van daaruit naar
afstaan algemene uitspraken en wetten kan
komen
2 ETHIEK
Ethiek houdt zich bezig met de vraag welke menselijke handelingen goed of toelaatbaar zijn en
welke slecht of niet toelaatbaar
GRONDLEGGER: Socrates
DOEL SOCRATES: om de burgers van Athene goed te laten nadenken over hun eigen waarden
en normen en zo veel mogelijk vanuit zichzelf op een doel in hun leven te brengen (gevoel van
zelfstandigheid aanbrengen)
3 MORAAL
Moraal ≠ ethiek: moraal kan gaan over de morele biologische instincten die diep in onze
genen en menselijke natuur vervat zitten
4 MOREEL OORDEEL
Op dit ogenblik brengen we ethiek in de praktijk op het moment dat er een waardeconflict of
ethisch dilemma voorligt
- Handeling moreel juist = als er voldoende rekening gehouden wordt met de rechten en
wensen van betrokkenen
5 ETHISCH HANDELEN
Jeurissen: “Ethisch handelen is dat handelen dat in overeenstemming is met de waarden en
de normen waaraan we onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.”
,BELANGRIJK: notie van anderen
Ethisch handelen op verschillende niveaus:
Individueel niveau (micro)
Organisatieniveau (meso)
Economisch niveau (macro)
6 INTEGRITEIT
= een karaktereigenschap van een individu die inhoudt dat de betrokkene eerlijk, oprecht en
niet omkoopbaar is (geen verborgen agenda)
Karssing: vertrouwen komt hier het dichtst mee in de buurt en is aldus essentieel:
Individueel-persoonlijke connotatie
Professionele verantwoordelijkheid
Moreel zelfrespect en morele eigenwaarde
7 JURIDISCHE EN MORELE RECHTEN
Verstraeten en Van Liedekerke: “veel voorkomend misverstand is de reductie van ethiek tot
een kwestie van juridische aansprakelijkheid”
= ethisch legalisme (een morele theorie die stelt dat het mensen is toegestaan naar de letter
van de wet te handelen)
WETTELIJK, MAAR NIET ETHISCH LEGITIEM
Cf. het Etrimoschandaal
In 1971 werd de Wet-Breyne goedgekeurd in de nasleep van het Etrimoschandaal waarbij een
projectontwikkelaar 1200 gedupeerde kopers achterliet. Er werden appartementen op plan verkocht,
maar nog voor die er stonden, werd de bouwpromotor failliet verklaard. Na een aantal dergelijke
dossiers besliste toenmalige minister voor Huisvesting Gustave Breyne zich voor deze wet sterk te
maken. Vanaf dat moment werd de consument beschermd op 5 belangrijke punten:
1. Informatieplicht van de projectontwikkelaar en de aannemer
2. De koper wordt direct eigenaar van zijn aandeel in het op te richten gebouw
3. De koper mag niet gevraagd worden meer te betalen dan de waarde van het deel dat al werd
uitgevoerd
4. De bouwpromotor of projectontwikkelaar is 10 jaar lang aansprakelijk bij ernstige gebreken
5. De promotor/ontwikkelaar/aannemer moet vooraf een waarborg volstorten
Let wel, dat geldt voor particulieren die met één aannemer werken. Vastgoedprofessionals die zelf een
project ontwikkelen, maken geen aanspraak op de rechten uit de wet-Breyne.
Wat juridisch moreel juist is, is niet altijd voor de hand liggend: schijnbare
tegenstelling tussen compliance en integriteit OF tussen het werken in
overeenstemming met de geldende wet- en regelgeving enerzijds (compliance) en
integriteit als innerlijke motivatie anderzijds.
, 1.3 Onderzoeksdomeinen van ethiek
1 BESCHRIJVENDE ETHIEK (EMPIRISCHE ETHIEK)
= descriptieve manier; als onafhankelijke buitenstaander beschrijf je de morele gewoonten
en geplogenheden van een groep en tracht je daarna een aantal uitspraken te doen o.b.v. de
resultaten.
2 NORMATIEVE ETHIEK (PRESCRIPTIEVE ETHIEK)
= voorschrijvende manier; men stelt een bepaald normenstelsel voorop waaraan de groep,
waarvoor die set waarden & normen is opgesteld, geacht wordt zich te houden.
Hoe men zich maatschappelijk moet gedragen
Voorbeeld: Covid19-pandemie
3 TOEGEPASTE ETHIEK
= toegepast op de vastgoedsector, het vastgoedbedrijf en de vastgoedprofessional die zich
er als mens en beroepsactor in beweegt
4 META-ETHIEK
= betreffende het onderwerp zelf; ook ethiek heeft een meta-variant (ethiek die ethiek zelf
als onderwerp heeft)
Voorbeeld: vragen zoals wat betekent goed en kwaad, kunnen morele oordelen echt objectief zijn of hebben
ze altijd een subjectieve component…
1.4 Oorsprong van de moraal
Moraal wordt vaak ingevuld als datgene wat door een groep als geaccepteerd gedrag wordt
beschouwd en onderscheidt zich van ethiek waarmee dan vooral door cultuur wenselijk
gedrag wordt bedoeld, hoe mensen zich dienen te gedragen.
Martin Harlaar: vergelijkt de verschillende moralen met een taart
o De taartbodem: voor alle moralen bijna hetzelfde
o De culturele toppings: verschillen dan wel, maar alle moralen hebben een
gemeenschappelijke bodem
o Empatie & gevoel voor wederkerigheid zijn de basisingrediënten om een moraal te
leren
1 DARWIN ALS BAKEN
Charles Darwin (1809-1882): de moraal vanuit een biologisch perspectief
Volgens Darwin verschilt de mens niet zozeer van hogere zoogdieren wat mentale
vermogens betreft; bepaalde instincten gemeenschappelijk
