Hoofdstuk 2 De (ir)rationaliteit van de beslisser
In de rationele keuzetheorie gelden de volgende aannames:
1 Het primaat van de eigen opbrengsten. Beslissingen worden voornamelijk genomen
op basis van de gevolgen van de keuze voor de eigen opbrengsten. Simpel
gezegd: beslissers stellen zich de vragen “wat kost het mij?” en “wat levert het
mij op?”
25
2 Maximalisatie. Bij hun beslissingen streven mensen naar het maximale. Ze
maken die keuze waarvan het verwachte resultaat maximaal is. Mensen streven
dus naar het beste resultaat.
3 Maximaal gebruik van informatie. Bij beslissingen maken mensen gebruik van
alle informatie die over de keuzeopties beschikbaar is. Mensen gebruiken dus
alle aanwezige informatie.
4 Perfect incalculeren van onzekerheid. Wanneer opbrengsten onzeker zijn,
verdisconteren mensen deze onzekerheid in hun beslissing. Een opbrengst met
een kans van optreden van 100 procent weegt dus ook tien keer zo zwaar mee
als een opbrengst met een kans van 10 procent.
5 Rationeel verdisconteren van de toekomst. Bij de afweging tussen opbrengsten
die op de korte termijn en op de lange termijn optreden, verdisconteren
mensen de onzekerheid die op de lange termijn kan optreden. Mensen hebben
bijvoorbeeld liever 100 euro nu dan 100 euro over een maand; maar deze
voorkeur is gebaseerd op een rationele afweging van de te verwachten onzekerheid.
6 Stabiele voorkeuren. Een voorkeur voor keuzeopties is stabiel. Wanneer men
eerst bijvoorbeeld optie a hoger waardeert dan optie b, zal men vervolgens
(bijvoorbeeld bij een andere presentatie van de beslissing) niet opeens b hoger
waarderen dan a.
7 Emoties spelen geen rol. Beslissingen worden genomen op basis van een (objectieve)
inschatting van de te verwachten kosten en opbrengsten.
Gedragseconomie tegenover rationaliteit:
Hierbij sluiten we aan bij een recente stroming binnen de economie die tracht
economische en psychologische inzichten te combineren. Deze stroming – de
gedragseconomie – is niet slechts kritisch ten aanzien van bovengenoemde
assumpties, maar tracht bovenal beleidsmatige vooruitgang te boeken door het
psychologische beslisproces centraal te stellen.
De stap van assumptie naar de psychologische werkelijkheid is dus een belangrijke,
en een centrale in de gedragseconomie.
1. Primaat van eigenbelang
Mythe van eigenbelang:
Onderzoek laat zien dat mensen wel degelijk de belangen van anderen voor ogen
kunnen hebben wanneer zij bijvoorbeeld de beslissing nemen om bloed te doneren
In de rationele keuzetheorie gelden de volgende aannames:
1 Het primaat van de eigen opbrengsten. Beslissingen worden voornamelijk genomen
op basis van de gevolgen van de keuze voor de eigen opbrengsten. Simpel
gezegd: beslissers stellen zich de vragen “wat kost het mij?” en “wat levert het
mij op?”
25
2 Maximalisatie. Bij hun beslissingen streven mensen naar het maximale. Ze
maken die keuze waarvan het verwachte resultaat maximaal is. Mensen streven
dus naar het beste resultaat.
3 Maximaal gebruik van informatie. Bij beslissingen maken mensen gebruik van
alle informatie die over de keuzeopties beschikbaar is. Mensen gebruiken dus
alle aanwezige informatie.
4 Perfect incalculeren van onzekerheid. Wanneer opbrengsten onzeker zijn,
verdisconteren mensen deze onzekerheid in hun beslissing. Een opbrengst met
een kans van optreden van 100 procent weegt dus ook tien keer zo zwaar mee
als een opbrengst met een kans van 10 procent.
5 Rationeel verdisconteren van de toekomst. Bij de afweging tussen opbrengsten
die op de korte termijn en op de lange termijn optreden, verdisconteren
mensen de onzekerheid die op de lange termijn kan optreden. Mensen hebben
bijvoorbeeld liever 100 euro nu dan 100 euro over een maand; maar deze
voorkeur is gebaseerd op een rationele afweging van de te verwachten onzekerheid.
6 Stabiele voorkeuren. Een voorkeur voor keuzeopties is stabiel. Wanneer men
eerst bijvoorbeeld optie a hoger waardeert dan optie b, zal men vervolgens
(bijvoorbeeld bij een andere presentatie van de beslissing) niet opeens b hoger
waarderen dan a.
7 Emoties spelen geen rol. Beslissingen worden genomen op basis van een (objectieve)
inschatting van de te verwachten kosten en opbrengsten.
Gedragseconomie tegenover rationaliteit:
Hierbij sluiten we aan bij een recente stroming binnen de economie die tracht
economische en psychologische inzichten te combineren. Deze stroming – de
gedragseconomie – is niet slechts kritisch ten aanzien van bovengenoemde
assumpties, maar tracht bovenal beleidsmatige vooruitgang te boeken door het
psychologische beslisproces centraal te stellen.
De stap van assumptie naar de psychologische werkelijkheid is dus een belangrijke,
en een centrale in de gedragseconomie.
1. Primaat van eigenbelang
Mythe van eigenbelang:
Onderzoek laat zien dat mensen wel degelijk de belangen van anderen voor ogen
kunnen hebben wanneer zij bijvoorbeeld de beslissing nemen om bloed te doneren
