DEEL 1: Inleiding
Hoofdstuk 1: Situering en vindplaats van het verbintenissenrecht
1. Situering in het recht:
Privaatrecht: omvat de regels die betrekking hebben op de verhouding tussen particuliere personen
onderling. Binnen het privaatrecht is het verbintenissenrecht één van de basisrechtstakken.
Publiekrecht: omvat alle regels die de organisatie van de staat beheersen en de regels die van
toepassing zijn in de relatie tussen overheid en burger.
Verbintenissenrecht: omvat elementaire regels omtrent juridische verplichtingen tussen personen.
“De moeder van het privaatrecht”: het verbintenissenrecht definieert de basisregels waarop heel wat
andere takken uit het privaatrecht terugvallen of voortbouwen.
2. Vindplaats in Belgische wetgeving:
Burgerlijk wetboek, Boek III Wijze van eigendomsverkrijging, (voornamelijk) Titel III IV
algemeen verbintenissenrecht ( bijzonder verbintenissenrecht)
KUNNEN NIET VAN ELKAAR LOS GEZIEN WORDEN!!!
Bv: Om een koopovereenkomst te analyseren zal je de regels van het algemeen verbintenissenrecht én de
bijzondere regels van de koop samen moeten lezen. Dit is op zich een complexe oefening. Voor sommige
aspecten komen de bijzondere regels van de koop immers in conflict met de regels van het algemeen
verbintenissenrecht. De bijzondere regel zal dan voorgaan op de algemene regel.
Continuïteit van het verbintenissenrecht – evolutie van de inhoud van begrippen
CONTINUÏTEIT EVOLUTIE
Basis: Burgerlijk Wetboek Wijzigende invulling van (open) begrippen
Belang van rechtsspraak
Wetgevende initiatieven
Invloed van Europees recht
, Praktisch Verbintenissenrecht
Hoofdstuk 2: Begripsomschrijving en karakteristieke eigenschappen van de verbintenis
1. Het begrip verbintenis:
Definitie in de rechtsspraak: “Een verbintenis is ‘een rechtsband tussen twee of meer personen,
ontstaan krachtens de wet ingevolge een eenzijdige of een meerzijdige rechtshandeling of ingevolge
een andere menselijke gedraging, op grond waarvan de ene(n) jegens de andere(n) – met name de
schuldeiser jegens de schuldenaar – in geld waardeerbare en juridisch afdwingbare aanspraken kan
(kunnen) doen gelden”
De wetgever geeft geen expliciete definitie om de maatschappij de mogelijkheid te geven om deze zelf
aan te vullen.
2. Karakteristieke eigenschappen van de verbintenis:
A) Een verbintenis creëert een rechtsband tussen personen:
Bij een verbintenis zijn altijd minimum twee personen of partijen betrokken.
Het recht kent twee soorten personen:
Natuurlijke persoon: een mens van vlees en bloed
Rechtspersoon: een entiteit waaraan het recht rechten en plichten toekent
Schuldeiser: kan op grond van de verbintenis iets vorderen van de schuldenaar
Schuldenaar: de persoon die iets verschuldigd is aan de schuldeiser
Vorderingsrechten: een recht van een persoon om zich tot een andere persoon te richten
Zakelijke rechten: het recht van een persoon op een zaak
6
, Praktisch Verbintenissenrecht
B) Een verbintenis ontstaat krachtens de wet:
Verbintenissen uit rechtshandelingen: handelingen die bewust gesteld worden met het oog op het
creëren van welbepaalde rechtsgevolgen. (bv: adoptie)
Verbintenissen uit meerzijdige rechtshandeling: de overeenkomst als bron van verbintenissen
ontstaan in samenspraak tussen 2 of meer personen
BV: een overeenkomst met de bedoeling juridische gevolgen tussen hen te laten ontstaan
Verbintenissen uit eenzijdige rechtshandeling: eenzijdige wilsuiting als bron van verbintenissen
BV: als een supermarktketen een actie lanceert waarbij ze tijdelijk smartphones aan heel aantrekkelijke
prijzen te koop aanbiedt, is dat geen vrijblijvende belofte. De supermarkt is verplicht om dit aanbod tijdens
een redelijke termijn te handhaven. Zij heeft zich daartoe verbonden door een eenzijdige wilsuiting.
Verbintenissen uit rechtsfeiten: een gebeurtenis zonder gewenste rechtsgevolgen (bv: geboorte)
Verbintenissen uit oneigenlijke overeenkomst (= quasi-contracten): situaties waarin een persoon
vrijwillig een handeling stelt die een andere persoon ten goede komt.
3 soorten quasi-contracten:
- zaakwaarneming,
- onverschuldigde betaling
- verrijking zonder zaak (BV: loon wordt twee keer uitbetaald verplicht terug te vorderen)
Verbintenissen uit onrechtmatige daad (= oneigenlijke misdrijven):
ontstaat wanneer een persoon onrechtmatig handelt en daardoor schade berokkent
verbintenis om deze schade te vergoeden
BV: Je botst al rijdend, in een moment van onoplettendheid, tegen het stilstaande voertuig voor je. Door de
botsing wordt schade aan het andere voertuig veroorzaakt en deze zal je moeten vergoeden.
6
, Praktisch Verbintenissenrecht
C) Een verbintenis heeft in geld waardeerbare afspraken tot voorwerp
Elke verbintenis heeft een bepaald voorwerp: een prestatie die geleverd moet worden. Het voorwerp
moet een bepaalde vermogenswaarde hebben.
Het klassieke verbintenissenrecht legt zich toe op de vermogensrechtelijke verbintenissen of dus de
verbintenissen met een in geld waardeerbaar voorwerp.
D) Een verbintenis is afdwingbaar:
Een schuldenaar die zijn verbintenissen niet vrijwillig nakomt, zal tot naleving kunnen gedwongen
worden, desnoods door de rechter.
Niet-afdwingbare engagementen of afspraken: bv. aanvaarden van meterschap van een kind
Gentlemen’s agreement: bevat afspraken waarvan de betrokken partijen bewust willen dat ze niet
juridisch afdwingbaar zouden zijn. De partij die deze afspraken niet naleeft, lijdt hoogstens
gezichtsverlies.
Natuurlijke verbintenissen: een verplichting die niet in rechte afdwingbaar is. Als zij echter toch
vrijwillig uitgevoerd zou zijn, kan de geleverde prestatie niet teruggevorderd worden.
Er ontstaat pas in 2de orde een juridisch afdwingbare aanspraak. De begunstigde van de natuurlijke
verbintenis kan in rechte afdwingen dat hij niet moet teruggeven wat hij ontvangen heeft. Op degene
die de natuurlijke verbintenis vrijwillig uitgevoerd heeft, rust een verbintenis om niet te doen.
6
Hoofdstuk 1: Situering en vindplaats van het verbintenissenrecht
1. Situering in het recht:
Privaatrecht: omvat de regels die betrekking hebben op de verhouding tussen particuliere personen
onderling. Binnen het privaatrecht is het verbintenissenrecht één van de basisrechtstakken.
Publiekrecht: omvat alle regels die de organisatie van de staat beheersen en de regels die van
toepassing zijn in de relatie tussen overheid en burger.
Verbintenissenrecht: omvat elementaire regels omtrent juridische verplichtingen tussen personen.
“De moeder van het privaatrecht”: het verbintenissenrecht definieert de basisregels waarop heel wat
andere takken uit het privaatrecht terugvallen of voortbouwen.
2. Vindplaats in Belgische wetgeving:
Burgerlijk wetboek, Boek III Wijze van eigendomsverkrijging, (voornamelijk) Titel III IV
algemeen verbintenissenrecht ( bijzonder verbintenissenrecht)
KUNNEN NIET VAN ELKAAR LOS GEZIEN WORDEN!!!
Bv: Om een koopovereenkomst te analyseren zal je de regels van het algemeen verbintenissenrecht én de
bijzondere regels van de koop samen moeten lezen. Dit is op zich een complexe oefening. Voor sommige
aspecten komen de bijzondere regels van de koop immers in conflict met de regels van het algemeen
verbintenissenrecht. De bijzondere regel zal dan voorgaan op de algemene regel.
Continuïteit van het verbintenissenrecht – evolutie van de inhoud van begrippen
CONTINUÏTEIT EVOLUTIE
Basis: Burgerlijk Wetboek Wijzigende invulling van (open) begrippen
Belang van rechtsspraak
Wetgevende initiatieven
Invloed van Europees recht
, Praktisch Verbintenissenrecht
Hoofdstuk 2: Begripsomschrijving en karakteristieke eigenschappen van de verbintenis
1. Het begrip verbintenis:
Definitie in de rechtsspraak: “Een verbintenis is ‘een rechtsband tussen twee of meer personen,
ontstaan krachtens de wet ingevolge een eenzijdige of een meerzijdige rechtshandeling of ingevolge
een andere menselijke gedraging, op grond waarvan de ene(n) jegens de andere(n) – met name de
schuldeiser jegens de schuldenaar – in geld waardeerbare en juridisch afdwingbare aanspraken kan
(kunnen) doen gelden”
De wetgever geeft geen expliciete definitie om de maatschappij de mogelijkheid te geven om deze zelf
aan te vullen.
2. Karakteristieke eigenschappen van de verbintenis:
A) Een verbintenis creëert een rechtsband tussen personen:
Bij een verbintenis zijn altijd minimum twee personen of partijen betrokken.
Het recht kent twee soorten personen:
Natuurlijke persoon: een mens van vlees en bloed
Rechtspersoon: een entiteit waaraan het recht rechten en plichten toekent
Schuldeiser: kan op grond van de verbintenis iets vorderen van de schuldenaar
Schuldenaar: de persoon die iets verschuldigd is aan de schuldeiser
Vorderingsrechten: een recht van een persoon om zich tot een andere persoon te richten
Zakelijke rechten: het recht van een persoon op een zaak
6
, Praktisch Verbintenissenrecht
B) Een verbintenis ontstaat krachtens de wet:
Verbintenissen uit rechtshandelingen: handelingen die bewust gesteld worden met het oog op het
creëren van welbepaalde rechtsgevolgen. (bv: adoptie)
Verbintenissen uit meerzijdige rechtshandeling: de overeenkomst als bron van verbintenissen
ontstaan in samenspraak tussen 2 of meer personen
BV: een overeenkomst met de bedoeling juridische gevolgen tussen hen te laten ontstaan
Verbintenissen uit eenzijdige rechtshandeling: eenzijdige wilsuiting als bron van verbintenissen
BV: als een supermarktketen een actie lanceert waarbij ze tijdelijk smartphones aan heel aantrekkelijke
prijzen te koop aanbiedt, is dat geen vrijblijvende belofte. De supermarkt is verplicht om dit aanbod tijdens
een redelijke termijn te handhaven. Zij heeft zich daartoe verbonden door een eenzijdige wilsuiting.
Verbintenissen uit rechtsfeiten: een gebeurtenis zonder gewenste rechtsgevolgen (bv: geboorte)
Verbintenissen uit oneigenlijke overeenkomst (= quasi-contracten): situaties waarin een persoon
vrijwillig een handeling stelt die een andere persoon ten goede komt.
3 soorten quasi-contracten:
- zaakwaarneming,
- onverschuldigde betaling
- verrijking zonder zaak (BV: loon wordt twee keer uitbetaald verplicht terug te vorderen)
Verbintenissen uit onrechtmatige daad (= oneigenlijke misdrijven):
ontstaat wanneer een persoon onrechtmatig handelt en daardoor schade berokkent
verbintenis om deze schade te vergoeden
BV: Je botst al rijdend, in een moment van onoplettendheid, tegen het stilstaande voertuig voor je. Door de
botsing wordt schade aan het andere voertuig veroorzaakt en deze zal je moeten vergoeden.
6
, Praktisch Verbintenissenrecht
C) Een verbintenis heeft in geld waardeerbare afspraken tot voorwerp
Elke verbintenis heeft een bepaald voorwerp: een prestatie die geleverd moet worden. Het voorwerp
moet een bepaalde vermogenswaarde hebben.
Het klassieke verbintenissenrecht legt zich toe op de vermogensrechtelijke verbintenissen of dus de
verbintenissen met een in geld waardeerbaar voorwerp.
D) Een verbintenis is afdwingbaar:
Een schuldenaar die zijn verbintenissen niet vrijwillig nakomt, zal tot naleving kunnen gedwongen
worden, desnoods door de rechter.
Niet-afdwingbare engagementen of afspraken: bv. aanvaarden van meterschap van een kind
Gentlemen’s agreement: bevat afspraken waarvan de betrokken partijen bewust willen dat ze niet
juridisch afdwingbaar zouden zijn. De partij die deze afspraken niet naleeft, lijdt hoogstens
gezichtsverlies.
Natuurlijke verbintenissen: een verplichting die niet in rechte afdwingbaar is. Als zij echter toch
vrijwillig uitgevoerd zou zijn, kan de geleverde prestatie niet teruggevorderd worden.
Er ontstaat pas in 2de orde een juridisch afdwingbare aanspraak. De begunstigde van de natuurlijke
verbintenis kan in rechte afdwingen dat hij niet moet teruggeven wat hij ontvangen heeft. Op degene
die de natuurlijke verbintenis vrijwillig uitgevoerd heeft, rust een verbintenis om niet te doen.
6
