WETENSCHAPPEN & TECHNIEK
RUIMTE
INHOUDELIJK DEEL
1.1 DE AARDE IN DE RUIMTE
1.1.1 HET HEELAL
13,8 miljard jaar gelden oerknal of the big bang
Hoe ontstaan?
heel klein puntje (= singulariteit) dat enorm heet is en een oneindig grote dichtheid
heeft, is 14 miljard jaar geleden ontploft
uit het puntje kwamen de elementaire deeltjes waaruit alle materie op aarde en in het
heelal is opgebouwd
m.a.w puntje bevatte enorm veel energie, waaruit later de elementaire deeltjes
ontstonden
1.1.2 STERRENSTELSELS
Hoe eerste sterren ontstaan?
Na oerknal was temperatuur nog 50 000 miljard graden Celsius!
Naarmate heelal groter werd, begon het ook af te koelen
o Uiteindelijk tot ongeveer 3000˚C
Vanaf 3000 ˚C ontstonden eerste atomen (vooral waterstofgas)
o Sommige deeltjes werden door zwaartekracht naar elkaar toe getrokken
vormden overal verspreid dichte gaswolken
Wnnr waterstofatomen dicht opeen werden geduwd, fuseerden ze en werden er nieuwe
deeltjes gevormd: heliumatomen (= de eerste sterren)
De ≠ sterren zijn zich door zwaartekracht gaan groeperen tot sterrenstelsels
In het heelal bevinden zich nu miljarden sterrenstelsels (sommigen bestaan uit honderd
miljard sterren)
o Het sterrenstelsel waarvan wij met onze aarde, de andere planeten, de zon en
vele andere sterren deel uitmaken = Melkwegstelsel
o Onze aarde maakt deel uit van de Melkweg
Ons zicht: lichte zilveren band die de hemel omspant
Vanuit de ruimte: spiraalvormige schotel die in het midden verdikt is
1.1.3 ONS ZONNESTELSEL
Zonnestelsel = een planetenstelsel waarbij de zon een
cruciale rol speelt aangezien de 8 planeten, door de
zwaartekracht gebonden, er omheen cirkelen.
De acht planeten vanaf de zon:
Mercurius – Venus – Aarde – Mars – Jupiter –
Saturnus – Uranus – Neptunus
, Pluto was ooit een planeet, maar nu niet meer
Zonnestelsel = planetenstelsel = een verzameling van hemellichamen die om een centrale
ster draaien (bij ons de zon)
1.1.3.1 ZON
Zon = grootste, warmste en zwaarste hemellichaam in ons zonnestelsel (massa en volume
veel groter dan van aarde)
Onmisbaar en onlosmakelijk verbonden met het leven op aarde
Hoe is de zon ontstaan?
Door een gaswolk die id ruimte rondzweefde en die is gaan samenkrimpen door haar
eigen zwaartekracht
o Gaswolk bestond uit zeer kleine atomen, zoals waterstof en helium
Al die deeltjes werden (5 miljard jaar geleden), heel sterk naar elkaar toegetrokken
zodat ze zeer dicht op elkaar kwamen te zitten druk liep hoog op waardoor warmte
werd gecreëerd
o Einstein: alles wat een bepaalde massa heeft, heeft ook energie (E = m x c 2)
Hoe werkt dat nu in de zon?
Kernfusie: proces waarbij onder grote druk en hoge temperatuur deeltjes worden
samengevoegd
o Vier waterstofatomen tot één heliumatoom (dat minder weegt)
De massa die je tekortkomt, is echter niet in het niets verdwenen, maar
heeft zich omgezet naar energie (die energie die we elke dag ervaren
wnnr de zon haar warmte uitstraalt)
Wetenschappers leiden ≠ zaken af uit de straling vd zon en uit waarnemingen vh
zonneoppervlak
De zon heeft plekken die minder warm zijn (=zonnevlekken), en plekken die veel
warmer zijn (=fakkelvelden)
De zon draait ook om haar as, waarbij het midden (evenaar) sneller draait dan de polen
(25 en 36 dagen)
Door intense hitte gebeuren er ook ontploffingen, die zonnewind doen ontstaan
o Er worden dan geladen deeltjes (elektronen en protonen) de ruimte ingestuurd,
soms zo ver dat ze de atmosfeer vd aarde binnendringen
Dan ontstaat er een prachtig fenomeen (best aan onze noord- en zuidpool
waarnemen)
= het poollicht
1.1.4 AARDE, ZON EN MAAN
Vroeger dacht men dat de aarde centrum van het heelal was geocentrisme
Galileo Galilei dacht dat de zon het centrum van ons zonnestelsel was heliocentrisme
strookte niet met de opvattingen van de kerk, waardoor hij levenslang huisarrest kreeg
Snelheid waarmee de aarde om zijn eigen as draait: 1000 km/h merken hier niks van,
aangezien wij met zelfde snelheid meetollen
, Richting evenaar neemt deze snelheid toen en naar de polen wordt ze kleiner om op
Zuid- en Noordpool helemaal stil te vallen
o Wnnr je je op de evenaar bevindt, leg je een veel grotere snelheid af in één
etmaal (24 uur) dan op breedtegraad waar jij je momenteel op bevindt
Aarde draait in tegenwijzerszin (van west naar oost): daaraan hebben wij dag en
nacht te danken, daarom zien wij de zon opkomen in het oosten , zijn hoogste punt
halen in het zuiden en ondergaan in het westen (noordelijk halfrond)
o Zuidelijk halfrond: hoogste punt in het noorden
! Aardas staat scheef: hoek van 23,44˚ten opzichte vn loodlijn op eclipticavlak heeft
gevolgen !
Eclipticavlak = het vlak waarin de aarde om de zon beweegt
RELATIE TUSSEN AARDE EN MAAN
Omlooptijd = maan draait in tegenwijzerszin om de aarde en heeft daar +- een maand voor
nodig
27,3 dagen: verafgelegen ster als referentiepunt siderische maand
29,5 dagen: vanaf de aarde of de zon gezien synodische maand
DE MAAN EN HAAR SCHIJNGESTALTEN
! maan geeft zelf geen licht reflecteert de zonnestralen
vd zon !
Aan vorm vd maan veranderd in werkelijkheid niks
o ≠ verschijningsvormen vd maan =
schijngestalten
1. Nieuwe maan:
o Nachtelijke hemel is donker en geen maan te bespeuren
o Zon belicht de helft van de maan die weggedraaid is vd aarde (achterzijde vd
maan)
o Maan staat tussen zon en aarde, maar niet exact op één lijn
2. Eerste kwartier (week later):
o Zon belicht de helft vd maan (rechterdeel)
o Halve verlichte taartvorm
3. Volle maan (2 weken later):
o Maan aan de andere kant vd aarde
o Zon belicht de helft vd maan (voorzijde)
o Aarde staat tussen de maan en de zon
4. Laatste kwartier (3 weken later):
o Halve verlichte taartvorm
o Zon belicht de andere helft vd maan (linkerdeel)
Periode tussen nieuwe maan en volle maan = wassende maan
Periode tussen volle maan en nieuwe maan = krimpende maan
MAANSVERDUISTERING
Zon belicht onze aarde waardoor er achter de aarde een grote schaduwkegel ontstaat:
, Kernschaduw = waarin geen zonnestralen terechtkomen
Bijschaduw = waarop slechts een gedeelte vd zonnestralen invalt
Wnnr de maan in zijn maandelijkse reis om de aarde
door de kernschaduw vd aarde gaat, krijgen we een totale maansverduistering
Als de maan slechts voor een gedeelte door de kernschaduw gaat, spreken we van een
gedeeltelijke maansverduistering
Wnnr de maan door de bijschaduw vd aarde gaat, vermindert de intensiteit vh maanlicht
(zien wij niet)
!! doet zich enkel voor bij volle maan niet elke maand door de kernschaduw vd aarde
EB EN VLOED
Hoe verklaren we het opkomen en het terugtrekken vh zeewater?
Hulp vd maan, en een klein beetje vd zon
Vloed: aarde oefent aantrekkingskracht uit op de maan, ook omgekeerd hierdoor maakt
maan haar maandelijkse reis én tegelijkertijd oefent die ook aantrekkingskracht uit op het
water op de aarde water beweegt dan id richting vd zeeën en oceanen op aarde die naar
de maan zijn gericht ontstaat wat je een ‘bult’ met water zou kunnen noemen (die we
kennen als vloed)
Eb: doordat aarde en maan samen om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien, ontstaat
er een centrifugale kracht deze kracht werkt tegengesteld ad aantrekkingskracht en zorgt
dat aan de andere kant vd aarde ook een vloedberg ontstaat water moet ergens vandaan
komen: wordt weggezogen uit zeeën en oceanen die halverwege tussen deze 2 vloedbergen
liggen eb ontstaat
Een willekeurig punt op aarde (bv. strand in Oostende) passeert op één dag 2x een
vloedberg en 2x een plek met minder water (eb)!
DE RELATIE TUSSEN AARDE EN ZON
Eclipticavlak = het vlak waarin de aarde om de zon draait
Gebeurt in één jaar
De zon oefent aantrekkingskracht uit op de aarde = gravitatiekracht
Het is deze kracht die de aarde in een baan om de zon houdt en voorkomt dat de aarde
de ruimte in wordt geslingerd
o Doordat de aarde zo snel rond de zon draait, ontstaat er een kracht =
middelpuntvliedende kracht (tegenovergestelde v gravitatiekracht)
Beide krachten heffen elkaar op
SEIZOENEN
Tijdens het jaar merken we op dat gedurende bepaalde periodes de weersomstandigheden
gelijkenissen vertonen en elk jaar opnieuw dezelfde cyclus doorlopen = seizoenen
RUIMTE
INHOUDELIJK DEEL
1.1 DE AARDE IN DE RUIMTE
1.1.1 HET HEELAL
13,8 miljard jaar gelden oerknal of the big bang
Hoe ontstaan?
heel klein puntje (= singulariteit) dat enorm heet is en een oneindig grote dichtheid
heeft, is 14 miljard jaar geleden ontploft
uit het puntje kwamen de elementaire deeltjes waaruit alle materie op aarde en in het
heelal is opgebouwd
m.a.w puntje bevatte enorm veel energie, waaruit later de elementaire deeltjes
ontstonden
1.1.2 STERRENSTELSELS
Hoe eerste sterren ontstaan?
Na oerknal was temperatuur nog 50 000 miljard graden Celsius!
Naarmate heelal groter werd, begon het ook af te koelen
o Uiteindelijk tot ongeveer 3000˚C
Vanaf 3000 ˚C ontstonden eerste atomen (vooral waterstofgas)
o Sommige deeltjes werden door zwaartekracht naar elkaar toe getrokken
vormden overal verspreid dichte gaswolken
Wnnr waterstofatomen dicht opeen werden geduwd, fuseerden ze en werden er nieuwe
deeltjes gevormd: heliumatomen (= de eerste sterren)
De ≠ sterren zijn zich door zwaartekracht gaan groeperen tot sterrenstelsels
In het heelal bevinden zich nu miljarden sterrenstelsels (sommigen bestaan uit honderd
miljard sterren)
o Het sterrenstelsel waarvan wij met onze aarde, de andere planeten, de zon en
vele andere sterren deel uitmaken = Melkwegstelsel
o Onze aarde maakt deel uit van de Melkweg
Ons zicht: lichte zilveren band die de hemel omspant
Vanuit de ruimte: spiraalvormige schotel die in het midden verdikt is
1.1.3 ONS ZONNESTELSEL
Zonnestelsel = een planetenstelsel waarbij de zon een
cruciale rol speelt aangezien de 8 planeten, door de
zwaartekracht gebonden, er omheen cirkelen.
De acht planeten vanaf de zon:
Mercurius – Venus – Aarde – Mars – Jupiter –
Saturnus – Uranus – Neptunus
, Pluto was ooit een planeet, maar nu niet meer
Zonnestelsel = planetenstelsel = een verzameling van hemellichamen die om een centrale
ster draaien (bij ons de zon)
1.1.3.1 ZON
Zon = grootste, warmste en zwaarste hemellichaam in ons zonnestelsel (massa en volume
veel groter dan van aarde)
Onmisbaar en onlosmakelijk verbonden met het leven op aarde
Hoe is de zon ontstaan?
Door een gaswolk die id ruimte rondzweefde en die is gaan samenkrimpen door haar
eigen zwaartekracht
o Gaswolk bestond uit zeer kleine atomen, zoals waterstof en helium
Al die deeltjes werden (5 miljard jaar geleden), heel sterk naar elkaar toegetrokken
zodat ze zeer dicht op elkaar kwamen te zitten druk liep hoog op waardoor warmte
werd gecreëerd
o Einstein: alles wat een bepaalde massa heeft, heeft ook energie (E = m x c 2)
Hoe werkt dat nu in de zon?
Kernfusie: proces waarbij onder grote druk en hoge temperatuur deeltjes worden
samengevoegd
o Vier waterstofatomen tot één heliumatoom (dat minder weegt)
De massa die je tekortkomt, is echter niet in het niets verdwenen, maar
heeft zich omgezet naar energie (die energie die we elke dag ervaren
wnnr de zon haar warmte uitstraalt)
Wetenschappers leiden ≠ zaken af uit de straling vd zon en uit waarnemingen vh
zonneoppervlak
De zon heeft plekken die minder warm zijn (=zonnevlekken), en plekken die veel
warmer zijn (=fakkelvelden)
De zon draait ook om haar as, waarbij het midden (evenaar) sneller draait dan de polen
(25 en 36 dagen)
Door intense hitte gebeuren er ook ontploffingen, die zonnewind doen ontstaan
o Er worden dan geladen deeltjes (elektronen en protonen) de ruimte ingestuurd,
soms zo ver dat ze de atmosfeer vd aarde binnendringen
Dan ontstaat er een prachtig fenomeen (best aan onze noord- en zuidpool
waarnemen)
= het poollicht
1.1.4 AARDE, ZON EN MAAN
Vroeger dacht men dat de aarde centrum van het heelal was geocentrisme
Galileo Galilei dacht dat de zon het centrum van ons zonnestelsel was heliocentrisme
strookte niet met de opvattingen van de kerk, waardoor hij levenslang huisarrest kreeg
Snelheid waarmee de aarde om zijn eigen as draait: 1000 km/h merken hier niks van,
aangezien wij met zelfde snelheid meetollen
, Richting evenaar neemt deze snelheid toen en naar de polen wordt ze kleiner om op
Zuid- en Noordpool helemaal stil te vallen
o Wnnr je je op de evenaar bevindt, leg je een veel grotere snelheid af in één
etmaal (24 uur) dan op breedtegraad waar jij je momenteel op bevindt
Aarde draait in tegenwijzerszin (van west naar oost): daaraan hebben wij dag en
nacht te danken, daarom zien wij de zon opkomen in het oosten , zijn hoogste punt
halen in het zuiden en ondergaan in het westen (noordelijk halfrond)
o Zuidelijk halfrond: hoogste punt in het noorden
! Aardas staat scheef: hoek van 23,44˚ten opzichte vn loodlijn op eclipticavlak heeft
gevolgen !
Eclipticavlak = het vlak waarin de aarde om de zon beweegt
RELATIE TUSSEN AARDE EN MAAN
Omlooptijd = maan draait in tegenwijzerszin om de aarde en heeft daar +- een maand voor
nodig
27,3 dagen: verafgelegen ster als referentiepunt siderische maand
29,5 dagen: vanaf de aarde of de zon gezien synodische maand
DE MAAN EN HAAR SCHIJNGESTALTEN
! maan geeft zelf geen licht reflecteert de zonnestralen
vd zon !
Aan vorm vd maan veranderd in werkelijkheid niks
o ≠ verschijningsvormen vd maan =
schijngestalten
1. Nieuwe maan:
o Nachtelijke hemel is donker en geen maan te bespeuren
o Zon belicht de helft van de maan die weggedraaid is vd aarde (achterzijde vd
maan)
o Maan staat tussen zon en aarde, maar niet exact op één lijn
2. Eerste kwartier (week later):
o Zon belicht de helft vd maan (rechterdeel)
o Halve verlichte taartvorm
3. Volle maan (2 weken later):
o Maan aan de andere kant vd aarde
o Zon belicht de helft vd maan (voorzijde)
o Aarde staat tussen de maan en de zon
4. Laatste kwartier (3 weken later):
o Halve verlichte taartvorm
o Zon belicht de andere helft vd maan (linkerdeel)
Periode tussen nieuwe maan en volle maan = wassende maan
Periode tussen volle maan en nieuwe maan = krimpende maan
MAANSVERDUISTERING
Zon belicht onze aarde waardoor er achter de aarde een grote schaduwkegel ontstaat:
, Kernschaduw = waarin geen zonnestralen terechtkomen
Bijschaduw = waarop slechts een gedeelte vd zonnestralen invalt
Wnnr de maan in zijn maandelijkse reis om de aarde
door de kernschaduw vd aarde gaat, krijgen we een totale maansverduistering
Als de maan slechts voor een gedeelte door de kernschaduw gaat, spreken we van een
gedeeltelijke maansverduistering
Wnnr de maan door de bijschaduw vd aarde gaat, vermindert de intensiteit vh maanlicht
(zien wij niet)
!! doet zich enkel voor bij volle maan niet elke maand door de kernschaduw vd aarde
EB EN VLOED
Hoe verklaren we het opkomen en het terugtrekken vh zeewater?
Hulp vd maan, en een klein beetje vd zon
Vloed: aarde oefent aantrekkingskracht uit op de maan, ook omgekeerd hierdoor maakt
maan haar maandelijkse reis én tegelijkertijd oefent die ook aantrekkingskracht uit op het
water op de aarde water beweegt dan id richting vd zeeën en oceanen op aarde die naar
de maan zijn gericht ontstaat wat je een ‘bult’ met water zou kunnen noemen (die we
kennen als vloed)
Eb: doordat aarde en maan samen om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien, ontstaat
er een centrifugale kracht deze kracht werkt tegengesteld ad aantrekkingskracht en zorgt
dat aan de andere kant vd aarde ook een vloedberg ontstaat water moet ergens vandaan
komen: wordt weggezogen uit zeeën en oceanen die halverwege tussen deze 2 vloedbergen
liggen eb ontstaat
Een willekeurig punt op aarde (bv. strand in Oostende) passeert op één dag 2x een
vloedberg en 2x een plek met minder water (eb)!
DE RELATIE TUSSEN AARDE EN ZON
Eclipticavlak = het vlak waarin de aarde om de zon draait
Gebeurt in één jaar
De zon oefent aantrekkingskracht uit op de aarde = gravitatiekracht
Het is deze kracht die de aarde in een baan om de zon houdt en voorkomt dat de aarde
de ruimte in wordt geslingerd
o Doordat de aarde zo snel rond de zon draait, ontstaat er een kracht =
middelpuntvliedende kracht (tegenovergestelde v gravitatiekracht)
Beide krachten heffen elkaar op
SEIZOENEN
Tijdens het jaar merken we op dat gedurende bepaalde periodes de weersomstandigheden
gelijkenissen vertonen en elk jaar opnieuw dezelfde cyclus doorlopen = seizoenen
