Ontwikkelingsdomeinen en
ontwikkelingsverloop
Inleiding
STEL JE VOLGEND GESPREK TUSSEN KIND EN LOGOPEDIST VOOR:
Kind zegt: Ik heef vannacht bij mama geslapen.
Logo antwoordt: Ik heb vannacht bij mama geslapen.
Kind antwoordt heel verwonderd: Ik heeft u niet gezien
• We hebben kinderen binnen de logopedische praktijk met problemen met spraak en taal; ze
leren het niet automatisch zoals andere kindjes
• Niet te hoge eisen stellen
SPECIFIEK DOEL: normale spraak/taalontwikkeling
Kennis verwerven omtrent de normale spraak- en taalontwikkeling van kinderen tot leeftijd van 10
jaar
• 10 jaar: de leeftijd waarbij we er van uitgaan de spraak- en taalontwikkeling volledig rond is
• Rond 5de leerjaar: dan word Frans aangeleerd omdat de hersenen al rond zouden moeten zijn
met de spraak- en taalontwikkeling in het Nederlands
LEERINHOUD
-Ontstaansvisies spraak- en taalontwikkeling:
o Kinderen leren hun taal, maat het gebeurt niet altijd op dezelfde manier → verschillende
ontstaansvisies van hoe mensen hun spraak & taal ontwikkelen
-Taal en andere ontwikkelingsdomeinen: Als een kind geboren is, leert het:
Spraak & taal
Psychomotoriek: voorwerpen vastpakken, hanteren, leren, draaien, omrollen, zitten, kruipen,
stappen, fietsen, etc.
Cognitieve ontwikkeling: denken, redeneren → gaat samen met taal: naarmate dat men
meer taal kent, kan men beter nadenken
Sociale ontwikkeling
Emotionele ontwikkeling
-Kenmerken en stijlen van taalaanbod
o Taalaanbod: de taal dat het kind hoort in de omgeving → je moet veel met kind spreken en
taal aanbieden
Goede en foute manieren om in interactie met kind te gaan
- Verschillende fasen van de taalontwikkeling
- Definiëring begrippen pragmatiek, fonologie, semantiek, syntaxis, morfologie
• Semantiek: de betekenis van woorden/woordenschat
• Syntaxis: zinsleer of zinsbouw/zinsconstructie
• Morfologie: woordleer: het verbuigen (meervouden, enkelvouden) en vervoegen (van
werkwoorden) (de verschillende woordvormen)
, • Wanneer komt mv en enk aan bod?
• Leer het kind eerst sterke of zwakke werkwoorden vervoegen?
• ….
• Fonologie: klankleer → leer van de spraakklanken
• Wanneer leert een kind de verschillende spraakklanken?
• Vb. R = moeilijke klank, zou geleerd moeten worden tegen 1 ste leerjaar → zou
moeilijkheden kunnen geven bij het schrijven en lezen van woorden
• Sommige kinderen gaan fonologische processen gebruiken
• Fonologisch proces = vereenvoudigingsproces van woorden;
vergemakkelijking van woorden → mag tot een bepaalde leeftijd; verschilt
per spraakklank
• Pragmatiek: taalgebruik → conversatievaardigheden
• Weten wanneer en hoe je iets moet zeggen en rekening houden met de
gesprekspartner
Hoofdstuk 1: Ontstaansvisies
Terreinafbakening
Hebben de begrippen “communicatie” en “taal” dezelfde betekenisinhoud?
• Nee
o Communicatie: in interactie gaan met iemand; uitwisselen van informatie van de ene
persoon (= zender) naar de andere (=ontvanger), met als doel invloed uit te oefenen
op de omgeving.
een zender = die een boodschap stuurt
een ontvanger = die de boodschap ontvangt, en daar eventueel op reageert
o Taal: communicatiemiddel
o Communicatief doel (van de les): kennis verwerven, een diploma verdienen, etc.
• Welke invloeden bestaan er?
- info uitwisselen
- bevelen geven: vb. Juf vraagt aan leerlingen om te zitten
- kennis vergroten
- gevoelens uitdrukken: om ermee om te gaan
- zich verbinden,…: om nieuwe vrienden te maken,…
Om te communiceren heb je een medium nodig = bv TAAL
andere middelen:
- gebaren, tekens, signalen
- vb. Gebaar = wuiven: begroeting of afscheid (verschil afleiden uit context (= situatie
waarin je je bevindt)
- filmpjes, multimedia
- voorwerpen,
- ….
Onderscheid tussen verbale en non-verbale communicatie
Hoe leren kinderen spreken? Hoe leren ze de complexe taalregels?
, • Recente visie: interactie van aangeboren taalvermogen en het taalaanbod vanuit de
omgeving
o Taalvermogen: het vermogen om taal te leren (het taalknobbeltje = LAD → Language
Aquisition Device
o Taalaanbod: het aanbod van taal vanuit de omgeving (de kwaliteit en kwantiteit
ervan)
Hoe meer dat je een aangepast taalaanbod ontvangt vanuit de omgeving en
de taalknobbeltje, hoe beter de taalverwerving
Behavioristische visie
• Oudste verklaring (Skinner)
o Behaviorisme: men gaat een bepaald gedrag aan- of afleren o.b.v. belonen en
bestraffen vanuit de omgeving
Heeft een invloed op het taalgedrag: bepaalde aspecten zullen toenemen of
aannemen in frequentie
o Vanuit psychologie, kerngedachte “ gedrag leren we op basis van operante
conditionering” S+ R
o Straffen of belonen van de omgeving hebben invloed op verbal behaviour
o Verklaring brabbelgedrag vanuit deze visie:
Brabbelen: klankjes die het kind produceert
Stimulus: zelf klankjes maken
Reactie: iemand komt naar de baby kijken, wordt opgetild, etc.
→ je leert aan de baby dat het aandacht krijgt als mijn geluidjes
maakt (beloning voor het verbaal gedrag → kind gaat het meer en
meer doen)
• Kritiek: gedrag proefdieren is niet vergelijkbaar met menselijk taalgedrag, geen verklaring
voor grammaticaliteitsoordeel en creativiteit met de taal
o O.C. werkt goed bij dieren → vb. olifant die om 2 poten gaat staan doordat het weet
dat he beloont gaat worden
o Je mag dierengedrag niet vergelijking met het gedrag van kinderen
Geen verklaring voor grammaticaliteitsoordeel & creativiteit met de taal
Grammaticaliteitsoordeel: heel kleine kinderen zullen kunnen
aangeven wanneer een zin juist of fout is, ook al kunnen ze niet
aangeven wat fout of juist is; ze voelen het aan
Creativiteit met de taal: kunnen zelf woordjes fabriceren
(innovatief)→ juist of fout
• Basisidee: belonen voor gewenst gedrag heeft bestaanswaarde
o Wat wel nog waarde heeft uit dit idee: belonen voor gewenst gedrag =
bestaanswaarde
Vb. snoepje geven na of tijdens logopedische therapie, maar niet straffen
wanneer het kind iets niet kan
Nativisitische visie
• Kerngedachte “ gemeenschappelijk, universeel, aangeboren systeem voor taalverwerving”
• Iedereen heeft een universeel, aangeboren system voor taalverwerving (LAD)
, • LAD (= language acquisition device) (Chomsky) zorgt voor begrijpen van een
taalstructuur (=taalbegrip & taalproductie) EN voor het leren van specifieke
taaleigenschappen
• Je kunt in principe elke taal aanleren; later als de baby bepaalde klanken uit
de moedertaal vaker hoort, zal het eerder een “voorkeur” hebben voor
bepaalde klanken
• Grondlegger van universele grammatica (= transformationeel generatieve grammatica)
• Basisregels v/d universele grammatica zijn:
- S bestaat uit NP + VP (zin = naamwoordelijk deel + werkwoordelijk deel)
- NP bestaat uit (Det) + nA+ N (naamwoordelijk deel = bijvoegelijk naamwoord + x aantal
adjectieven + zelfstandig naamwoord)
- VP bestaat uit V + NP (werkwoordelijk deel = werkwoord + naamwoordelijk deel)
- Voor alle symbolen leert het kind woordenlijsten
Oneindig aantal correcte grammaticale zinnen met soms oppervlakkige transformaties
• Argumenten pro deze visie: (veel argumenten pro = belangrijke bestaanswaarde)
- Alle mensenkinderen starten met dezelfde neurologische uitrusting met basispakket om
“taal” te leren
- Gelijk waar ter wereld starten we met dezelfde klankstructuur (brabbelen met
dezelfde klanken)
- Gevolg: fundamentele gelijkenissen tussen alle talen (LAD zorgt ervoor (universeel))
- Dankzij de LAD kunnen we de uiterst complexe taak, op relatief korte tijd, aan
- Op 1-1,6 jaar spreken kinderen de 1ste woordjes uit = universeel
- Kuhl: bestaan van een “taalgen” met categoriale perceptie op basis van experimenten met
spraakklankcontrasten (zonder dat ze dit geleerd hebben)
- Categoriale perceptie: baby’s kunnen het verschil in spraakklanken
(spraakklankcontrasten) waarnemen, ook al kunnen ze het verschil nog niet
aangeven (experiment!)
- Merk op: bestaan van een aangeboren universele fonetisch-fonologische vaardigheid
- het verschil in spraakklanken kunnen herkennen
- Zelfs apen kunnen dit!!
- Studies van wolfskinderen, tweedetaalverwerving en hersenbeschadiging van jonge kinderen
bevestigen het bestaan een gevoelige periode voor taalleerprocessen
- = kinderen die worden opgevoed door wolven, kunnen niet op dezelfde manier taal
leren als normale kinderen → gevoelige periode voor taalleerprocessen → hoe ouder
dat het kind is, hoe moeilijker het is om de taal te verwerven (ook bij 2 de
taalverwerving & hersenbeschadiging)
Biologisch vastliggend tijdsschema voor ontplooiing van aangeboren taalgaven
• Vb. passieve zinnen: moeilijker om te leren dan actieve zinnen; wordt later aangeboden dan
actieve zinnen (universeel)
• De jager wordt gebeten door de hond → passief
• De hond bijt de jager → actief
ontwikkelingsverloop
Inleiding
STEL JE VOLGEND GESPREK TUSSEN KIND EN LOGOPEDIST VOOR:
Kind zegt: Ik heef vannacht bij mama geslapen.
Logo antwoordt: Ik heb vannacht bij mama geslapen.
Kind antwoordt heel verwonderd: Ik heeft u niet gezien
• We hebben kinderen binnen de logopedische praktijk met problemen met spraak en taal; ze
leren het niet automatisch zoals andere kindjes
• Niet te hoge eisen stellen
SPECIFIEK DOEL: normale spraak/taalontwikkeling
Kennis verwerven omtrent de normale spraak- en taalontwikkeling van kinderen tot leeftijd van 10
jaar
• 10 jaar: de leeftijd waarbij we er van uitgaan de spraak- en taalontwikkeling volledig rond is
• Rond 5de leerjaar: dan word Frans aangeleerd omdat de hersenen al rond zouden moeten zijn
met de spraak- en taalontwikkeling in het Nederlands
LEERINHOUD
-Ontstaansvisies spraak- en taalontwikkeling:
o Kinderen leren hun taal, maat het gebeurt niet altijd op dezelfde manier → verschillende
ontstaansvisies van hoe mensen hun spraak & taal ontwikkelen
-Taal en andere ontwikkelingsdomeinen: Als een kind geboren is, leert het:
Spraak & taal
Psychomotoriek: voorwerpen vastpakken, hanteren, leren, draaien, omrollen, zitten, kruipen,
stappen, fietsen, etc.
Cognitieve ontwikkeling: denken, redeneren → gaat samen met taal: naarmate dat men
meer taal kent, kan men beter nadenken
Sociale ontwikkeling
Emotionele ontwikkeling
-Kenmerken en stijlen van taalaanbod
o Taalaanbod: de taal dat het kind hoort in de omgeving → je moet veel met kind spreken en
taal aanbieden
Goede en foute manieren om in interactie met kind te gaan
- Verschillende fasen van de taalontwikkeling
- Definiëring begrippen pragmatiek, fonologie, semantiek, syntaxis, morfologie
• Semantiek: de betekenis van woorden/woordenschat
• Syntaxis: zinsleer of zinsbouw/zinsconstructie
• Morfologie: woordleer: het verbuigen (meervouden, enkelvouden) en vervoegen (van
werkwoorden) (de verschillende woordvormen)
, • Wanneer komt mv en enk aan bod?
• Leer het kind eerst sterke of zwakke werkwoorden vervoegen?
• ….
• Fonologie: klankleer → leer van de spraakklanken
• Wanneer leert een kind de verschillende spraakklanken?
• Vb. R = moeilijke klank, zou geleerd moeten worden tegen 1 ste leerjaar → zou
moeilijkheden kunnen geven bij het schrijven en lezen van woorden
• Sommige kinderen gaan fonologische processen gebruiken
• Fonologisch proces = vereenvoudigingsproces van woorden;
vergemakkelijking van woorden → mag tot een bepaalde leeftijd; verschilt
per spraakklank
• Pragmatiek: taalgebruik → conversatievaardigheden
• Weten wanneer en hoe je iets moet zeggen en rekening houden met de
gesprekspartner
Hoofdstuk 1: Ontstaansvisies
Terreinafbakening
Hebben de begrippen “communicatie” en “taal” dezelfde betekenisinhoud?
• Nee
o Communicatie: in interactie gaan met iemand; uitwisselen van informatie van de ene
persoon (= zender) naar de andere (=ontvanger), met als doel invloed uit te oefenen
op de omgeving.
een zender = die een boodschap stuurt
een ontvanger = die de boodschap ontvangt, en daar eventueel op reageert
o Taal: communicatiemiddel
o Communicatief doel (van de les): kennis verwerven, een diploma verdienen, etc.
• Welke invloeden bestaan er?
- info uitwisselen
- bevelen geven: vb. Juf vraagt aan leerlingen om te zitten
- kennis vergroten
- gevoelens uitdrukken: om ermee om te gaan
- zich verbinden,…: om nieuwe vrienden te maken,…
Om te communiceren heb je een medium nodig = bv TAAL
andere middelen:
- gebaren, tekens, signalen
- vb. Gebaar = wuiven: begroeting of afscheid (verschil afleiden uit context (= situatie
waarin je je bevindt)
- filmpjes, multimedia
- voorwerpen,
- ….
Onderscheid tussen verbale en non-verbale communicatie
Hoe leren kinderen spreken? Hoe leren ze de complexe taalregels?
, • Recente visie: interactie van aangeboren taalvermogen en het taalaanbod vanuit de
omgeving
o Taalvermogen: het vermogen om taal te leren (het taalknobbeltje = LAD → Language
Aquisition Device
o Taalaanbod: het aanbod van taal vanuit de omgeving (de kwaliteit en kwantiteit
ervan)
Hoe meer dat je een aangepast taalaanbod ontvangt vanuit de omgeving en
de taalknobbeltje, hoe beter de taalverwerving
Behavioristische visie
• Oudste verklaring (Skinner)
o Behaviorisme: men gaat een bepaald gedrag aan- of afleren o.b.v. belonen en
bestraffen vanuit de omgeving
Heeft een invloed op het taalgedrag: bepaalde aspecten zullen toenemen of
aannemen in frequentie
o Vanuit psychologie, kerngedachte “ gedrag leren we op basis van operante
conditionering” S+ R
o Straffen of belonen van de omgeving hebben invloed op verbal behaviour
o Verklaring brabbelgedrag vanuit deze visie:
Brabbelen: klankjes die het kind produceert
Stimulus: zelf klankjes maken
Reactie: iemand komt naar de baby kijken, wordt opgetild, etc.
→ je leert aan de baby dat het aandacht krijgt als mijn geluidjes
maakt (beloning voor het verbaal gedrag → kind gaat het meer en
meer doen)
• Kritiek: gedrag proefdieren is niet vergelijkbaar met menselijk taalgedrag, geen verklaring
voor grammaticaliteitsoordeel en creativiteit met de taal
o O.C. werkt goed bij dieren → vb. olifant die om 2 poten gaat staan doordat het weet
dat he beloont gaat worden
o Je mag dierengedrag niet vergelijking met het gedrag van kinderen
Geen verklaring voor grammaticaliteitsoordeel & creativiteit met de taal
Grammaticaliteitsoordeel: heel kleine kinderen zullen kunnen
aangeven wanneer een zin juist of fout is, ook al kunnen ze niet
aangeven wat fout of juist is; ze voelen het aan
Creativiteit met de taal: kunnen zelf woordjes fabriceren
(innovatief)→ juist of fout
• Basisidee: belonen voor gewenst gedrag heeft bestaanswaarde
o Wat wel nog waarde heeft uit dit idee: belonen voor gewenst gedrag =
bestaanswaarde
Vb. snoepje geven na of tijdens logopedische therapie, maar niet straffen
wanneer het kind iets niet kan
Nativisitische visie
• Kerngedachte “ gemeenschappelijk, universeel, aangeboren systeem voor taalverwerving”
• Iedereen heeft een universeel, aangeboren system voor taalverwerving (LAD)
, • LAD (= language acquisition device) (Chomsky) zorgt voor begrijpen van een
taalstructuur (=taalbegrip & taalproductie) EN voor het leren van specifieke
taaleigenschappen
• Je kunt in principe elke taal aanleren; later als de baby bepaalde klanken uit
de moedertaal vaker hoort, zal het eerder een “voorkeur” hebben voor
bepaalde klanken
• Grondlegger van universele grammatica (= transformationeel generatieve grammatica)
• Basisregels v/d universele grammatica zijn:
- S bestaat uit NP + VP (zin = naamwoordelijk deel + werkwoordelijk deel)
- NP bestaat uit (Det) + nA+ N (naamwoordelijk deel = bijvoegelijk naamwoord + x aantal
adjectieven + zelfstandig naamwoord)
- VP bestaat uit V + NP (werkwoordelijk deel = werkwoord + naamwoordelijk deel)
- Voor alle symbolen leert het kind woordenlijsten
Oneindig aantal correcte grammaticale zinnen met soms oppervlakkige transformaties
• Argumenten pro deze visie: (veel argumenten pro = belangrijke bestaanswaarde)
- Alle mensenkinderen starten met dezelfde neurologische uitrusting met basispakket om
“taal” te leren
- Gelijk waar ter wereld starten we met dezelfde klankstructuur (brabbelen met
dezelfde klanken)
- Gevolg: fundamentele gelijkenissen tussen alle talen (LAD zorgt ervoor (universeel))
- Dankzij de LAD kunnen we de uiterst complexe taak, op relatief korte tijd, aan
- Op 1-1,6 jaar spreken kinderen de 1ste woordjes uit = universeel
- Kuhl: bestaan van een “taalgen” met categoriale perceptie op basis van experimenten met
spraakklankcontrasten (zonder dat ze dit geleerd hebben)
- Categoriale perceptie: baby’s kunnen het verschil in spraakklanken
(spraakklankcontrasten) waarnemen, ook al kunnen ze het verschil nog niet
aangeven (experiment!)
- Merk op: bestaan van een aangeboren universele fonetisch-fonologische vaardigheid
- het verschil in spraakklanken kunnen herkennen
- Zelfs apen kunnen dit!!
- Studies van wolfskinderen, tweedetaalverwerving en hersenbeschadiging van jonge kinderen
bevestigen het bestaan een gevoelige periode voor taalleerprocessen
- = kinderen die worden opgevoed door wolven, kunnen niet op dezelfde manier taal
leren als normale kinderen → gevoelige periode voor taalleerprocessen → hoe ouder
dat het kind is, hoe moeilijker het is om de taal te verwerven (ook bij 2 de
taalverwerving & hersenbeschadiging)
Biologisch vastliggend tijdsschema voor ontplooiing van aangeboren taalgaven
• Vb. passieve zinnen: moeilijker om te leren dan actieve zinnen; wordt later aangeboden dan
actieve zinnen (universeel)
• De jager wordt gebeten door de hond → passief
• De hond bijt de jager → actief
