PSYCHODIAGNOSTIEK 1
Psychodiagnostiek: Taak 8
PS: Hoe verloopt een diagnostisch proces?
LD: 1) Hoe verloopt het diagnostisch proces?
2) Let het schema uit.
3) Hoe zit het met geheimhoudingsplicht/vertrouwelijkheidsgegevens?
4) Toepassen op de taak.
Basisboek: Het Diagnostisch Proces (Ter Laak).
Volgens Jäger en Petermann kan het diagnostische proces op 3 manieren bestudeerd
worden:
1. Als communicatie tussen diagnosticus, de onderzochte en de opdrachtgever. De
communicatie levert de begrippen en kennis om te beschrijven welke stappen
onderscheiden kunnen worden, hoe zo’n proces verloopt en hoe dit onder
bepaalde voorwaarden goed kan verlopen.
2. Het proces kan ook geanalyseerd worden als en reeks veranderingen in
percepties, gedragingen en motivaties die zich gedurende het leerproces bij de
diagnosticus en de cliënt voordoet.
3. Het proces kan opgevat worden als de beantwoording van een vraag met behulp
van diagnostische middelen en volgens wetenschappelijke regels die gelden in de
psychologie.
Naast het proces dat plaatsvindt, blijft natuurlijk het product van belang. Het gaat hierbij
om een optimaal en uitvoerbaar antwoord of advies.
In het diagnostisch proces kunnen de 3 niveaus weer onderscheiden worden:
- Het diagnostisch proces is in eerste instantie een professionele activiteit van
categoriseren, beschrijven, verklaren, en helpen bij problemen en vraagstukken.
- Het tweede niveau, dat van concepten en theorieën over het diagnostisch proces
is vooral in Duitsland en Nederland uitgewerkt. Het diagnostisch proces wordt
doorgaans weergegeven als een schema met stappen. Het kan gemodelleerd
worden als een wetenschappelijk onderzoeksproces, als een informatie-
verwerkend proces, als een probleemoplossingsproces, als een statistisch
gegevensverwerkend proces of als een keuze-c.q. beslissingsproces.
- Het derde niveau verwijst naar de mathematische modellering van belangrijke
kenmerken en relaties van het diagnostisch proces. Er zijn pogingen gedaan om
met behulp van een model de activiteit van de diagnosticus te modelleren. Het
gaat hierbij met name om het oordeelsproces. Dat model geeft een beschrijving
van wat de diagnosticus feitelijk doet.
Diagnostiek in het alledaagse leven zoekt naar beschrijvingen en categoriseringen en
naar samenhangen en verklaringen voor verschijnselen. Verschijnselen in de sociale
werkelijkheid worden vaak alleen opgemerkt, gecategoriseerd en gediagnostiseerd als ze
afwijken van het gewone. Waargenomen afwijkingen worden eerst gecategoriseerd. Als
enkele anderen het met die categorisering eens zijn en de afwijking blijft voortduren dan
komt er een proces op gang.
In de psychologie is er echter bescheiden aandacht voor het alledaagse diagnosticeren.
Dit komt omdat de onderzoeker liever in een experiment diagnostische uitspraken doet
die hij vervolgens kan vergelijken met voorgeschreven modellen.
De psychologie beschikt over theorieën en methoden om het diagnostisch proces te
beschrijven en te verklaren.
Lensmodel (Brunswick): de waarnemer van een persoon gebruikt een selectie en optelling
van cues. Dit is te modelleren met een lineair model. Het lensmodel integreert de cues
als een lens, dat wil zeggen dat cues geselecteerd en gebundeld worden tot een
bepaalde uitspraak of conclusie.
Hoffman toonde aan dat lineaire modellen redelijk het oordeel van de diagnosticus
voorspelden. Een lineair model blijkt het product dus goed te kunnen beschrijven.
, PSYCHODIAGNOSTIEK 2
Experts, wanneer vergeleken met leken, zijn op experimentele taken doorgaans niet
beter. De experts vallen ten prooi aan allerlei biases in het oordeel. Een voorbeeld is het
halo-effect (= cliënt die een aangename en plezierige indruk maakt, wordt gunstiger
beoordeeld). Een bias verwijst naar het feit dat een oordeel er anders uitziet dan men op
rationele gronden mag verwachten. Het oordelen gaat dus van onvolledige, onjuiste of
vereenvoudigde informatie uit of steunt op niet-kloppende veronderstellingen en
verwachtingen van de diagnosticus.
Enkele beoordelaarsfouten:
- De oordelaar categoriseert iemand op slechts één in het oog springend kenmerk.
Dit kenmerk wordt vaak zwaar gewogen.
- Regressie naar het gemiddelde; herhaalde metingen worden minder extreem.
- Illusoire correlaties ; verbanden die er niet zijn (vooral in projectieve tests)
Beoordelaars zijn vatbaar voor vertekeningen op 4 gebieden:
- De verwerving van informatie (vb. availability heuristic)
- De verwerking van informatie (vb. nieuwe niet-kloppende informatie niet laten
meewegen)
- De uitkomst van de informatie (vb. de manieren waarop naar dezelfde informatie
wordt gevraagd is soms van invloed op het antwoord ).
- De feedback die op informatie volgt (vb. men neemt vaak alleen bevestigende
informatie serieus).
In het hoofdstuk van het boek is duidelijk te zien dat dit een hele waslijst is met
vertekeningen. Onderzoekers hebben zich dan ook vaak afgevraagd hoe het proces nog
goed kan verlopen.
Reacties op deze vertekeningen:
- Mogelijke trainingen helpen bij het voorkomen van biases
- Er moet begrip zijn voor de mogelijke kromme redeneringen die gemaakt worden
door de oordelaar.
- Een afwijking (error) van het normatieve model wil niet meteen zeggen dat er
fouten (mistakes) gemaakt worden.
Kritiek op het oordelen (Van Dam):
- Kan de beslissing of het oordeel wel vergeleken worden met een normatief of
ideaal model?; gaan modellen wel van realistische veronderstellingen uit?
- Zijn de antwoorden van de proefpersonen in een laboratorium-setting wel
daadwerkelijk indicaties van het proces, dat door modellen omschreven wordt.
- De taken in de laboratoria lijken niet op alledaagse beslissings- en diagnostische
vraagstukken.
- Hoe moeten fouten binnen een normatief model gezien worden?
Ter Laak pleit voor het betrekken van de context van het oordeel bij de bepaling van de
accuraatheid van het oordeel. Personen kunnen namelijk heel verschillend zijn in
verschillende situaties.
Ook zijn er pogingen gedaan om het diagnostisch proces te verbeteren door het te
reglementeren. Er is geprobeerd om het diagnostisch proces te beschrijven en
tegelijkertijd te disciplineren als een vorm van wetenschappelijk onderzoek. Een tweede
verzameling regels omvat beslishulpen en normatieve beslissingsmodellen, die
ontwikkeld zijn om de diagnosticus de informatie volgens een regel te laten integreren.
Een bekend manier om methodologisch verantwoord wetenschappelijk onderzoek te
verrichten is de empirische cyclus zoals beschreven door De Groot.
De empirische cyclus (= Leibnizeaanse aanpak) wordt gezien als grondschema voor een
logisch-methodologische beschouwing van het onderzoeken, denken en redeneren in de
empirische wetenschap. De cyclus omvat 5 fasen:
1. Observatie: verzamelen en groeperen van empirisch feitenmateriaal, vorming van
hypothesen.
2. Inductie; formuleren van hypothesen
Psychodiagnostiek: Taak 8
PS: Hoe verloopt een diagnostisch proces?
LD: 1) Hoe verloopt het diagnostisch proces?
2) Let het schema uit.
3) Hoe zit het met geheimhoudingsplicht/vertrouwelijkheidsgegevens?
4) Toepassen op de taak.
Basisboek: Het Diagnostisch Proces (Ter Laak).
Volgens Jäger en Petermann kan het diagnostische proces op 3 manieren bestudeerd
worden:
1. Als communicatie tussen diagnosticus, de onderzochte en de opdrachtgever. De
communicatie levert de begrippen en kennis om te beschrijven welke stappen
onderscheiden kunnen worden, hoe zo’n proces verloopt en hoe dit onder
bepaalde voorwaarden goed kan verlopen.
2. Het proces kan ook geanalyseerd worden als en reeks veranderingen in
percepties, gedragingen en motivaties die zich gedurende het leerproces bij de
diagnosticus en de cliënt voordoet.
3. Het proces kan opgevat worden als de beantwoording van een vraag met behulp
van diagnostische middelen en volgens wetenschappelijke regels die gelden in de
psychologie.
Naast het proces dat plaatsvindt, blijft natuurlijk het product van belang. Het gaat hierbij
om een optimaal en uitvoerbaar antwoord of advies.
In het diagnostisch proces kunnen de 3 niveaus weer onderscheiden worden:
- Het diagnostisch proces is in eerste instantie een professionele activiteit van
categoriseren, beschrijven, verklaren, en helpen bij problemen en vraagstukken.
- Het tweede niveau, dat van concepten en theorieën over het diagnostisch proces
is vooral in Duitsland en Nederland uitgewerkt. Het diagnostisch proces wordt
doorgaans weergegeven als een schema met stappen. Het kan gemodelleerd
worden als een wetenschappelijk onderzoeksproces, als een informatie-
verwerkend proces, als een probleemoplossingsproces, als een statistisch
gegevensverwerkend proces of als een keuze-c.q. beslissingsproces.
- Het derde niveau verwijst naar de mathematische modellering van belangrijke
kenmerken en relaties van het diagnostisch proces. Er zijn pogingen gedaan om
met behulp van een model de activiteit van de diagnosticus te modelleren. Het
gaat hierbij met name om het oordeelsproces. Dat model geeft een beschrijving
van wat de diagnosticus feitelijk doet.
Diagnostiek in het alledaagse leven zoekt naar beschrijvingen en categoriseringen en
naar samenhangen en verklaringen voor verschijnselen. Verschijnselen in de sociale
werkelijkheid worden vaak alleen opgemerkt, gecategoriseerd en gediagnostiseerd als ze
afwijken van het gewone. Waargenomen afwijkingen worden eerst gecategoriseerd. Als
enkele anderen het met die categorisering eens zijn en de afwijking blijft voortduren dan
komt er een proces op gang.
In de psychologie is er echter bescheiden aandacht voor het alledaagse diagnosticeren.
Dit komt omdat de onderzoeker liever in een experiment diagnostische uitspraken doet
die hij vervolgens kan vergelijken met voorgeschreven modellen.
De psychologie beschikt over theorieën en methoden om het diagnostisch proces te
beschrijven en te verklaren.
Lensmodel (Brunswick): de waarnemer van een persoon gebruikt een selectie en optelling
van cues. Dit is te modelleren met een lineair model. Het lensmodel integreert de cues
als een lens, dat wil zeggen dat cues geselecteerd en gebundeld worden tot een
bepaalde uitspraak of conclusie.
Hoffman toonde aan dat lineaire modellen redelijk het oordeel van de diagnosticus
voorspelden. Een lineair model blijkt het product dus goed te kunnen beschrijven.
, PSYCHODIAGNOSTIEK 2
Experts, wanneer vergeleken met leken, zijn op experimentele taken doorgaans niet
beter. De experts vallen ten prooi aan allerlei biases in het oordeel. Een voorbeeld is het
halo-effect (= cliënt die een aangename en plezierige indruk maakt, wordt gunstiger
beoordeeld). Een bias verwijst naar het feit dat een oordeel er anders uitziet dan men op
rationele gronden mag verwachten. Het oordelen gaat dus van onvolledige, onjuiste of
vereenvoudigde informatie uit of steunt op niet-kloppende veronderstellingen en
verwachtingen van de diagnosticus.
Enkele beoordelaarsfouten:
- De oordelaar categoriseert iemand op slechts één in het oog springend kenmerk.
Dit kenmerk wordt vaak zwaar gewogen.
- Regressie naar het gemiddelde; herhaalde metingen worden minder extreem.
- Illusoire correlaties ; verbanden die er niet zijn (vooral in projectieve tests)
Beoordelaars zijn vatbaar voor vertekeningen op 4 gebieden:
- De verwerving van informatie (vb. availability heuristic)
- De verwerking van informatie (vb. nieuwe niet-kloppende informatie niet laten
meewegen)
- De uitkomst van de informatie (vb. de manieren waarop naar dezelfde informatie
wordt gevraagd is soms van invloed op het antwoord ).
- De feedback die op informatie volgt (vb. men neemt vaak alleen bevestigende
informatie serieus).
In het hoofdstuk van het boek is duidelijk te zien dat dit een hele waslijst is met
vertekeningen. Onderzoekers hebben zich dan ook vaak afgevraagd hoe het proces nog
goed kan verlopen.
Reacties op deze vertekeningen:
- Mogelijke trainingen helpen bij het voorkomen van biases
- Er moet begrip zijn voor de mogelijke kromme redeneringen die gemaakt worden
door de oordelaar.
- Een afwijking (error) van het normatieve model wil niet meteen zeggen dat er
fouten (mistakes) gemaakt worden.
Kritiek op het oordelen (Van Dam):
- Kan de beslissing of het oordeel wel vergeleken worden met een normatief of
ideaal model?; gaan modellen wel van realistische veronderstellingen uit?
- Zijn de antwoorden van de proefpersonen in een laboratorium-setting wel
daadwerkelijk indicaties van het proces, dat door modellen omschreven wordt.
- De taken in de laboratoria lijken niet op alledaagse beslissings- en diagnostische
vraagstukken.
- Hoe moeten fouten binnen een normatief model gezien worden?
Ter Laak pleit voor het betrekken van de context van het oordeel bij de bepaling van de
accuraatheid van het oordeel. Personen kunnen namelijk heel verschillend zijn in
verschillende situaties.
Ook zijn er pogingen gedaan om het diagnostisch proces te verbeteren door het te
reglementeren. Er is geprobeerd om het diagnostisch proces te beschrijven en
tegelijkertijd te disciplineren als een vorm van wetenschappelijk onderzoek. Een tweede
verzameling regels omvat beslishulpen en normatieve beslissingsmodellen, die
ontwikkeld zijn om de diagnosticus de informatie volgens een regel te laten integreren.
Een bekend manier om methodologisch verantwoord wetenschappelijk onderzoek te
verrichten is de empirische cyclus zoals beschreven door De Groot.
De empirische cyclus (= Leibnizeaanse aanpak) wordt gezien als grondschema voor een
logisch-methodologische beschouwing van het onderzoeken, denken en redeneren in de
empirische wetenschap. De cyclus omvat 5 fasen:
1. Observatie: verzamelen en groeperen van empirisch feitenmateriaal, vorming van
hypothesen.
2. Inductie; formuleren van hypothesen
