Hoofstuk 1 – Gezondheid en gezondheidsbevordering
1.1 Visies op gezondheid, welzijn en ziekte
1.1.1 Definities
● Defenitie WHO (Wereldgezonheidsorganisatie) gezondheid: ‘Gezondheid is een
toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de
afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken’.
● Gezondheid is een relatief begrip. Gezondheid heeft te maken met:
- de afwezigheid van ziekte;
- de acceptatie van ziekte;
- het omgaan met ziekte;
- de ervaring van de persoon zelf.
1.1.2 Medisch-biologische gezondheidsvisie
● Problemen worden op een natuurwetenschappelijke manier geïnterpreteerd. Sociale
factoren spelen niet of nauwelijks een rol.
● Het medisch-biologische model is monocausaal (één oorzaak): er wordt gezocht naar
een directe relatie tussen het symptoom en de ziekte of stoornis.
● Volgens deze visie is een persoon gezond indien ziekte of andere lichamelijke gebreken
afwezig zijn.
● De medisch-biologische visie richt zich vooral op ziekte en de behandeling en preventie
van ziekte (pathogenese).
1.1.3 Salutogenese
● In deze visie ligt de nadruk op gezondheid en het behoud en de bevordering van
gezondheid.
● SOC (sence of coherence): de manier waarop de mens naar zijn eigen leven kijkt, heeft
een positieve invloed op zijn gezondheid. Dit refereert aan de capaciteiten van een
persoon: de situatie kunnen begrijpen, vertrouwen hebben, invloed kunnen uitoefenen.
● GRR (generalised resistance resources): de mens heeft hulpbronnen om om te gaan
met stressoren in zijn leven. Deze hulpbronnen kun je onderscheiden in biologische,
materiële en psychosociale.
1.1.4 Psychologische gezondheidsvisie
● In de psychologische visie worden gedrag en symptomen van ziekten verklaard door
geestelijke factoren en cognitieve processen zoals denken, voelen, waarnemen en
herinneren.
● Men richt zich op de vraag of een persoon in staat is zelf gestelde doelen te behalen en
hiermee aan een belangrijke geestelijke behoefte te voldoen.
● Deze visie kenmerkt zich door een individuele benadering.
● Ook binnen de psychologische visie wordt gezondheid op verschillende manieren
bekeken:
- de neurologische benadering: alles wat er in de mens gebeurt, heeft zijn oorsprong in
het brein. Bij deze benadering wordt speciaal gekeken naar de neurobiologische oorzaken
van gedrag.
- de gedragsbenadering: de aandacht richt zich op gedrag en niet zozeer op interne
processen.
- de cognitieve benadering: gaat ervan uit dat de mens geen passieve ontvanger is van
prikkels, maar deze transformeert en opslaat om ze te kunnen gebruiken.
- de psychoanalytische benadering: Sigmund Freud ging ervan uit dat veel van ons
gedrag voortkomt uit het onderbewuste.
- de fenomenologische benadering: deze gaat uit van het feit dat ervaringen subjectief
zijn. Twee mensen kunnen heel verschillend op dezelfde situatie reageren. Het is
belangrijk hoe iemand tegen een bepaalde situatie aankijkt.
1.1.5 Sociologische gezondheidsvisie
● In de sociologische visie wordt de nadruk gelegd op de relatie tussen gezondheid en
sociale omgeving. Het maatschappelijk functioneren wordt boven persoonlijke gevoelens
, gesteld. Volgens deze visie is de invloed van de omgeving op de mens groot.
● Hortulanus e.a. beschrijven 6 fundamentele sociale bestaansvoorwaarden:
1. Hechting (gevoel van veiligheid, nabijheid en comfort dat anderen bieden)
2. Sociale integratie in een netwerk van gelijkgestemde individuen
3. Geruststelling door de reactie van anderen die iemands gedrag bevestigen
4. Kansen om anderen te koesteren
5. Vormen van betrouwbare verbintenissen voor wederzijdse hulp en steun
6. De mogelijkheid om begeleid te worden bij het omgaan met stressvolle gebeurtenissen
● Gezondheid is binnen deze visie te beschouwen als een situatie waarbij iemand goede
relaties onderhoudt met zijn omgeving, zich veilig voelt en past binnen de normen van de
groep waartoe hij behoort.
1.1.6 Humanistische gezondheidsvisie
● In de humanistische visie staat de persoonlijke groei van de mens centraal. De mens
moet zich in volle vrijheid kunnen ontwikkelen. Maslow; hiërarchie van behoeften:
1. Lichamelijke behoeften
2. Behoefte aan veiligheid en geborgenheid
3. Behoefte aan genegenheid en liefde
4. Behoefte aan waardering
5. Behoefte aan kennis
6. Behoefte aan esthetiek (kunst, muziek, mooie dingen in het leven)
7. Behoefte aan zelfverwerkelijking
Zie figuur 1.1: Maslows behoeftenhiërarchie volgens de bewerking van Kalish, blz. 15.
● Vanuit de humanistische visie ervaart de mens gezondheid als hij persoonlijk kan
groeien.
1.1.7 Holistische gezondheidsvisie
● Volgens de holistische benadering moet gezondheid gezien worden in het licht van het
totale functioneren van de mens.
● ‘Theorie die de levensverschijnselen bepaald acht door de totaliteit van het levende,
die meer is dan de som der onderdelen. Visie waarbij er vanuit wordt gegaan dat
lichamelijke, sociale, psychische en religieuze aspecten elkaar wederkerig beïnvloeden’.
● Gezondheid heeft dus betrekking op de totale mens en wordt ervaren als een
evenwicht tussen de verschillende componenten = holisme.
● Er vindt in de gezondheidszorg een verschuiving plaats van aandacht voor ziekte naar
aandacht voor gezondheid, van aandacht voor niet-functioneren, naar functioneren. Twee
ontwikkelingen wijzen daarop:
- de WHO heeft een classificatiesysteem ontwikkeld voor het beschrijven van het
menselijk functioneren en de problemen die daarin kunnen optreden (International
Classification of Functioning, Disabilaty and Health: ICF).
- de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg heeft in 2010 een advies uitgebracht om de
aandacht te verleggen van zz (ziekte en zorg) naar gg (gezondheid en gedrag).
1.2 Het ontstaan van erfelijke, aangeboren en besmettelijke
ziekten
1.2.1 Erfelijke ziekten
● Erfelijke ziekten en aandoeningen zijn altijd aangeboren, maar niet alle aangeboren
ziekten zijn erfelijk, want aangeboren aandoeningen kunnen ook ontstaan tijdens de
conceptie of de zwangerschap. Erfelijke (of genetische) aandoeningen ontstaan in ons
erfelijk materiaal. Ze kunnen overgedragen worden van ouder(s) op kind of ontstaan door
een mutatie.
Ontstaan van erfelijke aandoeningen
● Een dergelijke afwijking kan op verschillende manieren worden doorgegeven, namelijk:
- Dominante overerving: de ziekte ontstaat al als een kind een ziek gen van één ouder
erft. Het zieke gen dat die ouder heeft doorgegeven is namelijk dominant (overheersend).
1.1 Visies op gezondheid, welzijn en ziekte
1.1.1 Definities
● Defenitie WHO (Wereldgezonheidsorganisatie) gezondheid: ‘Gezondheid is een
toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de
afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken’.
● Gezondheid is een relatief begrip. Gezondheid heeft te maken met:
- de afwezigheid van ziekte;
- de acceptatie van ziekte;
- het omgaan met ziekte;
- de ervaring van de persoon zelf.
1.1.2 Medisch-biologische gezondheidsvisie
● Problemen worden op een natuurwetenschappelijke manier geïnterpreteerd. Sociale
factoren spelen niet of nauwelijks een rol.
● Het medisch-biologische model is monocausaal (één oorzaak): er wordt gezocht naar
een directe relatie tussen het symptoom en de ziekte of stoornis.
● Volgens deze visie is een persoon gezond indien ziekte of andere lichamelijke gebreken
afwezig zijn.
● De medisch-biologische visie richt zich vooral op ziekte en de behandeling en preventie
van ziekte (pathogenese).
1.1.3 Salutogenese
● In deze visie ligt de nadruk op gezondheid en het behoud en de bevordering van
gezondheid.
● SOC (sence of coherence): de manier waarop de mens naar zijn eigen leven kijkt, heeft
een positieve invloed op zijn gezondheid. Dit refereert aan de capaciteiten van een
persoon: de situatie kunnen begrijpen, vertrouwen hebben, invloed kunnen uitoefenen.
● GRR (generalised resistance resources): de mens heeft hulpbronnen om om te gaan
met stressoren in zijn leven. Deze hulpbronnen kun je onderscheiden in biologische,
materiële en psychosociale.
1.1.4 Psychologische gezondheidsvisie
● In de psychologische visie worden gedrag en symptomen van ziekten verklaard door
geestelijke factoren en cognitieve processen zoals denken, voelen, waarnemen en
herinneren.
● Men richt zich op de vraag of een persoon in staat is zelf gestelde doelen te behalen en
hiermee aan een belangrijke geestelijke behoefte te voldoen.
● Deze visie kenmerkt zich door een individuele benadering.
● Ook binnen de psychologische visie wordt gezondheid op verschillende manieren
bekeken:
- de neurologische benadering: alles wat er in de mens gebeurt, heeft zijn oorsprong in
het brein. Bij deze benadering wordt speciaal gekeken naar de neurobiologische oorzaken
van gedrag.
- de gedragsbenadering: de aandacht richt zich op gedrag en niet zozeer op interne
processen.
- de cognitieve benadering: gaat ervan uit dat de mens geen passieve ontvanger is van
prikkels, maar deze transformeert en opslaat om ze te kunnen gebruiken.
- de psychoanalytische benadering: Sigmund Freud ging ervan uit dat veel van ons
gedrag voortkomt uit het onderbewuste.
- de fenomenologische benadering: deze gaat uit van het feit dat ervaringen subjectief
zijn. Twee mensen kunnen heel verschillend op dezelfde situatie reageren. Het is
belangrijk hoe iemand tegen een bepaalde situatie aankijkt.
1.1.5 Sociologische gezondheidsvisie
● In de sociologische visie wordt de nadruk gelegd op de relatie tussen gezondheid en
sociale omgeving. Het maatschappelijk functioneren wordt boven persoonlijke gevoelens
, gesteld. Volgens deze visie is de invloed van de omgeving op de mens groot.
● Hortulanus e.a. beschrijven 6 fundamentele sociale bestaansvoorwaarden:
1. Hechting (gevoel van veiligheid, nabijheid en comfort dat anderen bieden)
2. Sociale integratie in een netwerk van gelijkgestemde individuen
3. Geruststelling door de reactie van anderen die iemands gedrag bevestigen
4. Kansen om anderen te koesteren
5. Vormen van betrouwbare verbintenissen voor wederzijdse hulp en steun
6. De mogelijkheid om begeleid te worden bij het omgaan met stressvolle gebeurtenissen
● Gezondheid is binnen deze visie te beschouwen als een situatie waarbij iemand goede
relaties onderhoudt met zijn omgeving, zich veilig voelt en past binnen de normen van de
groep waartoe hij behoort.
1.1.6 Humanistische gezondheidsvisie
● In de humanistische visie staat de persoonlijke groei van de mens centraal. De mens
moet zich in volle vrijheid kunnen ontwikkelen. Maslow; hiërarchie van behoeften:
1. Lichamelijke behoeften
2. Behoefte aan veiligheid en geborgenheid
3. Behoefte aan genegenheid en liefde
4. Behoefte aan waardering
5. Behoefte aan kennis
6. Behoefte aan esthetiek (kunst, muziek, mooie dingen in het leven)
7. Behoefte aan zelfverwerkelijking
Zie figuur 1.1: Maslows behoeftenhiërarchie volgens de bewerking van Kalish, blz. 15.
● Vanuit de humanistische visie ervaart de mens gezondheid als hij persoonlijk kan
groeien.
1.1.7 Holistische gezondheidsvisie
● Volgens de holistische benadering moet gezondheid gezien worden in het licht van het
totale functioneren van de mens.
● ‘Theorie die de levensverschijnselen bepaald acht door de totaliteit van het levende,
die meer is dan de som der onderdelen. Visie waarbij er vanuit wordt gegaan dat
lichamelijke, sociale, psychische en religieuze aspecten elkaar wederkerig beïnvloeden’.
● Gezondheid heeft dus betrekking op de totale mens en wordt ervaren als een
evenwicht tussen de verschillende componenten = holisme.
● Er vindt in de gezondheidszorg een verschuiving plaats van aandacht voor ziekte naar
aandacht voor gezondheid, van aandacht voor niet-functioneren, naar functioneren. Twee
ontwikkelingen wijzen daarop:
- de WHO heeft een classificatiesysteem ontwikkeld voor het beschrijven van het
menselijk functioneren en de problemen die daarin kunnen optreden (International
Classification of Functioning, Disabilaty and Health: ICF).
- de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg heeft in 2010 een advies uitgebracht om de
aandacht te verleggen van zz (ziekte en zorg) naar gg (gezondheid en gedrag).
1.2 Het ontstaan van erfelijke, aangeboren en besmettelijke
ziekten
1.2.1 Erfelijke ziekten
● Erfelijke ziekten en aandoeningen zijn altijd aangeboren, maar niet alle aangeboren
ziekten zijn erfelijk, want aangeboren aandoeningen kunnen ook ontstaan tijdens de
conceptie of de zwangerschap. Erfelijke (of genetische) aandoeningen ontstaan in ons
erfelijk materiaal. Ze kunnen overgedragen worden van ouder(s) op kind of ontstaan door
een mutatie.
Ontstaan van erfelijke aandoeningen
● Een dergelijke afwijking kan op verschillende manieren worden doorgegeven, namelijk:
- Dominante overerving: de ziekte ontstaat al als een kind een ziek gen van één ouder
erft. Het zieke gen dat die ouder heeft doorgegeven is namelijk dominant (overheersend).
