Crisishantering
Deel 1. Basiskennis P. 1
1. Wat is agressie en grensoverschrijdend gedrag? P. 2
2. Hoe ziet agressie eruit? P. 5
3. Feiten en cijfers P. 6
4. Bronnen van agressie P. 7
5. Agressie en het lichaam P. 10
Deel 2. Aanpak P. 14
1. Grenzen hanteren P. 14
2. Strategieën om met agressie om te gaan P. 16
3. Het cyclische verloop van een agressie-incident P. 22
4. Impact, nazorg en herstel P. 28
Deel 3. Vrijheidsbeperkende maatregelen P. 31
1. Inleiding P. 31
2. Aanbevelingen en tips P. 32
3. Indeling volgens vorm P. 33
4. Wetgevend kader P. 34
Deel 1. Basiskennis
1 Wat is agressie en GO gedrag? P. 2
,1.1 Het bos en de bomen: woorden voor agressie en GO gedrag P. 2
1.2 Door welke ogen kijken we: een weloverwogen definitie P. 2
1.3 Onze kijk op agressie P. 2
1.3.1 Uitgangspunt 1: structurele veiligheid vs. relationele veiligheid P. 3
1.3.2 Uitgangspunt 2: een basishouding van zorgdragende begrenzing P. 3
1.3.3 Uitgangspunt 3: agressie = AxC P. 4
1.3.4 Uitgangspunt 4: agressie is taal P. 4
2 Hoe ziet agressie eruit? P. 5
2.1 Een zevenkoppige draak P. 5
2.2 Agressie gevierendeeld; 4 uitingsvormen van agressie P. 5
3 Feiten en cijfers P. 6
3.1 Monsters en nimfen: hardnekkige mythes P. 6
3.2 De harde feiten: agressie gemeten en geteld P. 6
3.3 Op de loer: kijk, luister en meet wat er gebeurt P. 7
3.4 kijk uit; de relativiteit van cijfers P. 7
4 Bronnen van agressie P. 7
4.1 Frustratieagressie P. 7
4.1.1 Wat is frustratieagressie? P. 7
4.1.2 Hoe uit frustratieagressie zich? P. 8
4.1.3 De meest typerende kenmerken van frustratieagressie P. 8
4.2 Instrumentele agressie P. 8
4.2.1 Wat is instrumentele agressie? P. 8
4.2.2 Hoe uit instrumentele agressie zich? P. 9
4.2.3 De meest typerende kenmerken van frustratieagressie P. 9
4.2.4 Bijzondere vorm: agressie vanuit ongelijke machtsverhouding P. 9
4.3 Agressie vanuit innerlijke processen bij de agressor P. 10
4.3.1 Wat is agressie vanuit innerlijke processen? P. 10
4.3.2 Hoe uit agressie vanuit innerlijke processen zich? P. 10
4.3.3 De meest typerende kenmerken van agressie vanuit innerlijke P. 10
processen
5 Agressie en het lichaam P. 10
5.1 Je lichaam, een keten van reacties P. 10
5.1.1 Bloed moet stromen: verhoogde hartslag P. 10
5.1.2 Oren gaan dicht: auditieve uitsluiting P. 11
5.1.3 Ogen gaan open: visuele assimilatie P. 11
5.1.4 Toen stond de tijd even stil: vertraagde reactietijd P. 11
5.1.5 Met lijf en leden: onze spieren maken zich op P. 11
5.1.6 Bijkomende fysiologische processen P. 12
5.2 Je lichaam, een bron van informatie P. 12
5.3 Stress hanteren P. 12
Deel 1. Basiskennis
1 Wat is agressie en grensoverschrijdend gedrag
1
,1.1 Het bos en de bomen: woorden voor agressie en grensoverschrijdend gedrag
(GO gedrag)
o Sextortion = het afpersen van meestal jonge meisjes met naaktbeelden
van toe ze eerder werden overtuigd om voor de webcam te strippen
o Steaming = het groepsgewijs met geweld afpersen, vooral onder
jongeren
o Mobbing = het systematisch uitsluiten en pesten van een groepslid
o Happy slapping = verschijnsel waarbij een willekeurig persoon door een
groepje in elkaar wordt geslagen, meestal vastgelegd op film en online
verspreid
o Grensoverschrijdend gedrag geeft aan dat het gaat over gedrag waar
iemand last van heeft en waar er een grens overschreden wordt
Subjectief
Op de werkvloer wordt de Welzijnswet gebruikt voor de cluster van
geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag
o Agressie is niet per sé negatief
Gryson en De Waele: “agressie is een positieve, innerlijke kracht
gericht op evenwicht en vooruitgang”
Speelse agressie vb. bij spel
1.2 Door welke ogen kijken we: een weloverwogen definitie
o Literatuur: agressie = gedrag waarbij iemand de bedoeling heeft om een
andere persoon schade te berokkenen
Schade kan ook onbedoeld toegebracht worden
o Agressie = gedrag waarbij een persoon schade toebrengt aan materieel
of de psychische of fysieke grenzen overschrijdt van zichzelf of een andere
persoon
Definitie vanuit het standpunt van het slachtoffer
Ook niet-intentionele agressie
o Wat als agressie ervaren wordt heeft te maken met sekse, cultuur,
normen, waarden, klasse, persoonlijkheid, ervaringen en het gevoel op dat
moment
Agressie is dus subjectief
Wat een ander als agressief beschouwt kan ons inzicht geven in wie
de ander is
o Gevaar van gewenning waarbij GO gedrag als normaal of part of the job
wordt gezien => verregaande tolerantie van storend gedrag
Ook lichtere vormen van agressie moeten serieus genomen worden
1.3 Onze kijk op agressie
o 4 uitgangspunten
1) Structurele veiligheid vs relationele veiligheid
2) Basishouding van zorgdragende begrenzing
3) Agressie is A x C
2
, 4) Agressie is taal
1.3.1 Uitganspunt 1: Structurele veiligheid naast relationele veiligheid
o Structurele veiligheid = alles wat samenhangt met procedures,
afspraken, flowcharts of (on)geschreven regels
Onderzoek van Miller: het hanteren van te veel regels leidt tot
inefficiëntie
Magic number seven = het is niet eenvoudig om meer dan
7 zaken te onthouden
Regels die het dichts bij onze waarden en normen liggen zijn
makkelijker te onthouden
In de professionele context wordt er vertrokken vanuit het belang
van de ander
o John Bowbly: relaties zijn een essentieel onderdeel van ons menselijk
bestaan
Mensen hebben veel behoefte aan relaties ook al zijn ze destructief
Documentaire The Trouble With Evan: ‘Ik heb liever negatieve
aandacht dan geen aandacht’
o We zijn pas echt gelukkig als onze relaties veilig zijn
Noodzakelijk om vertrouwen te schenken aan de ander en het risico
nemen dat hij die niet zal schaden
o Mensen die zich vaak agressief opstellen hebben een fundamentele angst
1.3.2 Uitgangspunt 2: Een basishouding van zorgdragende begrenzing
o Het zoeken naar een evenwicht tussen de meer normerende,
gezagsdragende, begrenzende houding en de warme, zorgende houding
o Attributietheorie = de wijze waarop we gedrag verklaren in termen van
oorzaak en gevolg en de mate waarin we zoeken naar de
verantwoordelijkheid hiervan
Risicofactoren Attributie Reactie Effect
bij het kind en begeleider
de omgeving (denken)
(gedrag)
P
Internaliseren R - Jongere voelt - Begrip Toenadering
O zich niet goed
Psychosomatisc B - Bezorgdheid
he klachten, L - Zijn er
angst, E problemen - Een praatje
teruggetrokken E thuis? maken
gedrag M
G - Luistert nooit - Irritatie Afwijzing
E
- Altijd brutaal - Sancties
D
R - Ouders kijken - Negatieve
A niet naar het cirkels
G kind om
Externaliseren
Druk, brutaal of
agressief
3
Deel 1. Basiskennis P. 1
1. Wat is agressie en grensoverschrijdend gedrag? P. 2
2. Hoe ziet agressie eruit? P. 5
3. Feiten en cijfers P. 6
4. Bronnen van agressie P. 7
5. Agressie en het lichaam P. 10
Deel 2. Aanpak P. 14
1. Grenzen hanteren P. 14
2. Strategieën om met agressie om te gaan P. 16
3. Het cyclische verloop van een agressie-incident P. 22
4. Impact, nazorg en herstel P. 28
Deel 3. Vrijheidsbeperkende maatregelen P. 31
1. Inleiding P. 31
2. Aanbevelingen en tips P. 32
3. Indeling volgens vorm P. 33
4. Wetgevend kader P. 34
Deel 1. Basiskennis
1 Wat is agressie en GO gedrag? P. 2
,1.1 Het bos en de bomen: woorden voor agressie en GO gedrag P. 2
1.2 Door welke ogen kijken we: een weloverwogen definitie P. 2
1.3 Onze kijk op agressie P. 2
1.3.1 Uitgangspunt 1: structurele veiligheid vs. relationele veiligheid P. 3
1.3.2 Uitgangspunt 2: een basishouding van zorgdragende begrenzing P. 3
1.3.3 Uitgangspunt 3: agressie = AxC P. 4
1.3.4 Uitgangspunt 4: agressie is taal P. 4
2 Hoe ziet agressie eruit? P. 5
2.1 Een zevenkoppige draak P. 5
2.2 Agressie gevierendeeld; 4 uitingsvormen van agressie P. 5
3 Feiten en cijfers P. 6
3.1 Monsters en nimfen: hardnekkige mythes P. 6
3.2 De harde feiten: agressie gemeten en geteld P. 6
3.3 Op de loer: kijk, luister en meet wat er gebeurt P. 7
3.4 kijk uit; de relativiteit van cijfers P. 7
4 Bronnen van agressie P. 7
4.1 Frustratieagressie P. 7
4.1.1 Wat is frustratieagressie? P. 7
4.1.2 Hoe uit frustratieagressie zich? P. 8
4.1.3 De meest typerende kenmerken van frustratieagressie P. 8
4.2 Instrumentele agressie P. 8
4.2.1 Wat is instrumentele agressie? P. 8
4.2.2 Hoe uit instrumentele agressie zich? P. 9
4.2.3 De meest typerende kenmerken van frustratieagressie P. 9
4.2.4 Bijzondere vorm: agressie vanuit ongelijke machtsverhouding P. 9
4.3 Agressie vanuit innerlijke processen bij de agressor P. 10
4.3.1 Wat is agressie vanuit innerlijke processen? P. 10
4.3.2 Hoe uit agressie vanuit innerlijke processen zich? P. 10
4.3.3 De meest typerende kenmerken van agressie vanuit innerlijke P. 10
processen
5 Agressie en het lichaam P. 10
5.1 Je lichaam, een keten van reacties P. 10
5.1.1 Bloed moet stromen: verhoogde hartslag P. 10
5.1.2 Oren gaan dicht: auditieve uitsluiting P. 11
5.1.3 Ogen gaan open: visuele assimilatie P. 11
5.1.4 Toen stond de tijd even stil: vertraagde reactietijd P. 11
5.1.5 Met lijf en leden: onze spieren maken zich op P. 11
5.1.6 Bijkomende fysiologische processen P. 12
5.2 Je lichaam, een bron van informatie P. 12
5.3 Stress hanteren P. 12
Deel 1. Basiskennis
1 Wat is agressie en grensoverschrijdend gedrag
1
,1.1 Het bos en de bomen: woorden voor agressie en grensoverschrijdend gedrag
(GO gedrag)
o Sextortion = het afpersen van meestal jonge meisjes met naaktbeelden
van toe ze eerder werden overtuigd om voor de webcam te strippen
o Steaming = het groepsgewijs met geweld afpersen, vooral onder
jongeren
o Mobbing = het systematisch uitsluiten en pesten van een groepslid
o Happy slapping = verschijnsel waarbij een willekeurig persoon door een
groepje in elkaar wordt geslagen, meestal vastgelegd op film en online
verspreid
o Grensoverschrijdend gedrag geeft aan dat het gaat over gedrag waar
iemand last van heeft en waar er een grens overschreden wordt
Subjectief
Op de werkvloer wordt de Welzijnswet gebruikt voor de cluster van
geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag
o Agressie is niet per sé negatief
Gryson en De Waele: “agressie is een positieve, innerlijke kracht
gericht op evenwicht en vooruitgang”
Speelse agressie vb. bij spel
1.2 Door welke ogen kijken we: een weloverwogen definitie
o Literatuur: agressie = gedrag waarbij iemand de bedoeling heeft om een
andere persoon schade te berokkenen
Schade kan ook onbedoeld toegebracht worden
o Agressie = gedrag waarbij een persoon schade toebrengt aan materieel
of de psychische of fysieke grenzen overschrijdt van zichzelf of een andere
persoon
Definitie vanuit het standpunt van het slachtoffer
Ook niet-intentionele agressie
o Wat als agressie ervaren wordt heeft te maken met sekse, cultuur,
normen, waarden, klasse, persoonlijkheid, ervaringen en het gevoel op dat
moment
Agressie is dus subjectief
Wat een ander als agressief beschouwt kan ons inzicht geven in wie
de ander is
o Gevaar van gewenning waarbij GO gedrag als normaal of part of the job
wordt gezien => verregaande tolerantie van storend gedrag
Ook lichtere vormen van agressie moeten serieus genomen worden
1.3 Onze kijk op agressie
o 4 uitgangspunten
1) Structurele veiligheid vs relationele veiligheid
2) Basishouding van zorgdragende begrenzing
3) Agressie is A x C
2
, 4) Agressie is taal
1.3.1 Uitganspunt 1: Structurele veiligheid naast relationele veiligheid
o Structurele veiligheid = alles wat samenhangt met procedures,
afspraken, flowcharts of (on)geschreven regels
Onderzoek van Miller: het hanteren van te veel regels leidt tot
inefficiëntie
Magic number seven = het is niet eenvoudig om meer dan
7 zaken te onthouden
Regels die het dichts bij onze waarden en normen liggen zijn
makkelijker te onthouden
In de professionele context wordt er vertrokken vanuit het belang
van de ander
o John Bowbly: relaties zijn een essentieel onderdeel van ons menselijk
bestaan
Mensen hebben veel behoefte aan relaties ook al zijn ze destructief
Documentaire The Trouble With Evan: ‘Ik heb liever negatieve
aandacht dan geen aandacht’
o We zijn pas echt gelukkig als onze relaties veilig zijn
Noodzakelijk om vertrouwen te schenken aan de ander en het risico
nemen dat hij die niet zal schaden
o Mensen die zich vaak agressief opstellen hebben een fundamentele angst
1.3.2 Uitgangspunt 2: Een basishouding van zorgdragende begrenzing
o Het zoeken naar een evenwicht tussen de meer normerende,
gezagsdragende, begrenzende houding en de warme, zorgende houding
o Attributietheorie = de wijze waarop we gedrag verklaren in termen van
oorzaak en gevolg en de mate waarin we zoeken naar de
verantwoordelijkheid hiervan
Risicofactoren Attributie Reactie Effect
bij het kind en begeleider
de omgeving (denken)
(gedrag)
P
Internaliseren R - Jongere voelt - Begrip Toenadering
O zich niet goed
Psychosomatisc B - Bezorgdheid
he klachten, L - Zijn er
angst, E problemen - Een praatje
teruggetrokken E thuis? maken
gedrag M
G - Luistert nooit - Irritatie Afwijzing
E
- Altijd brutaal - Sancties
D
R - Ouders kijken - Negatieve
A niet naar het cirkels
G kind om
Externaliseren
Druk, brutaal of
agressief
3
