AJ 2022 – 2023 | Laura Van Vaerenbergh
2E BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE - HOGENT
,INHOUD
HOOFDSTUK 1: EEN EERSTE SITUERING
1 HET GEZIN: EEN POGING TOT DEFINITIE .................................................................................................................................... 9
2 DE GESCHIEDENIS VAN HET GEZIN ............................................................................................................................................. 9
3 DE GEZINSKENMERKEN ............................................................................................................................................................ 10
4 GEZINSVORMEN ....................................................................................................................................................................... 10
4.1 HET KERNGEZIN ............................................................................................................................................................... 10
4.2 HET UITGEBREID GEZIN ................................................................................................................................................... 10
4.3 ÉÉN-OUDERGEZINNEN .................................................................................................................................................... 10
4.4 ALLEENWONENDEN......................................................................................................................................................... 10
4.5 ONGEHUWD SAMENWONENDE ...................................................................................................................................... 10
4.6 LIVING APART TOGETHER (LAT)....................................................................................................................................... 10
4.7 LIVING TOGETHER APART (LTA)....................................................................................................................................... 11
4.8 NIEUW SAMENGESTELD GEZIN ....................................................................................................................................... 11
4.9 CO-OUDERSCHAP ............................................................................................................................................................ 11
4.10 HOLEBI-OUDERSCHAP ..................................................................................................................................................... 11
4.11 MIKADO-GEZIN ................................................................................................................................................................ 11
5 GEZINS- EN CONTEXTBEGELEIDING: WHAT’S IN A NAME ........................................................................................................ 11
5.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................................ 11
5.2 GEZINS- EN CONTEXTBEGELEIDING: EEN POGING TOT OMSCHRIJVING ......................................................................... 11
5.3 CONTEXTGERICHT WERKEN ............................................................................................................................................ 12
5.4 BESLUIT ............................................................................................................................................................................ 12
HOOFDSTUK 2: FAMILY CENTERED WERKEN
1 INLEIDING ................................................................................................................................................................................. 13
2 OUDERS EN DESKUNDIGEN AAN 1 TAFEL: EEN UITDAGING! ................................................................................................... 13
3 PROFESSIONALY-CENTERED MODEL ........................................................................................................................................ 13
4 FAMILY-CENTERED MODEL ...................................................................................................................................................... 13
5 HET PARALLELPROCES IN DE BEGELEIDING VAN OUDERS ....................................................................................................... 13
6 HULPVERLENINGSPRINCIPES VAN HET FAMILY-CENTERED MODEL ........................................................................................ 14
6.1 DE HULP RICHT ZICH OP DE BEHOEFTEN EN VRAGEN VAN HET HELE GEZIN .................................................................. 14
6.2 DE HULP SLUIT AAN BIJ DE STERKE KANTEN VAN HET GEZIN EN MAAKT HET GEZIN STERKER ...................................... 14
6.3 DE HULP IS GERICHT OP HET UITBOUWEN EN VERSTEVIGEN VAN HET NETWERK ......................................................... 14
6.4 EEN GOEDE RELATIE TUSSEN GEZIN EN HULPVERLENER IS BELANGRIJK ........................................................................ 15
6.5 RECENTE EVOLUTIES........................................................................................................................................................ 15
HOOFDSTUK 3: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
1 DE GESCHIEDENIS VAN DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE....................................................................................................... 17
2 HET BEGRIP ‘SYSTEEM’ ............................................................................................................................................................. 17
2.1 DEFINITIE VAN EEN SYSTEEM .......................................................................................................................................... 17
2.2 GRENZEN ROND EN IN HET SYSTEEM .............................................................................................................................. 17
2.3 SYSTEMEN OP VERSCHILLENDE NIVEAUS ........................................................................................................................ 17
1|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 2.4 HET TIJDSELEMENT VAN SYSTEMEN ............................................................................................................................... 18
3 BELANGRIJKSTE UITGANGSPUNTEN VAN DE SYSTEEMTHEORIE.............................................................................................. 18
4 BELANGRIJKSTE BEGRIPPEN IN DE AST .................................................................................................................................... 18
4.1 INFORMATIE .................................................................................................................................................................... 18
4.2 FEEDBACK ........................................................................................................................................................................ 19
4.3 CIRCULAIRE CAUSALITEIT ................................................................................................................................................ 19
4.4 INTERPUNCTIE ................................................................................................................................................................. 19
4.5 EQUIFINALITEIT ............................................................................................................................................................... 19
4.6 BETEKENIS VAN SYMPTOOM ........................................................................................................................................... 20
5 ENKELE SYSTEMISCHE INTERVENTIES ...................................................................................................................................... 20
5.1 SYSTEMISCHE VRAGEN EN RELATIONEEL LUISTEREN ..................................................................................................... 20
5.1.1 Vragen gericht op het contextualiseren van de zorgen .............................................................................................. 20
5.1.2 Circulariteit en circulaire vragen ................................................................................................................................. 20
5.1.3 Vragen naar veerkracht en positieve uitzonderingen ................................................................................................. 20
5.2 RUIMTE CREËREN VOOR VERANDERING ......................................................................................................................... 21
5.3 BESLUIT: AST ALS INHOUDSLOOS .................................................................................................................................... 21
HOOFDSTUK 4: DE STRUCTUURGERICHTE BENADERING
1 ONTSTAAN VAN DE STRUCTUURGERICHTE BENADERING (ACHTERGRONDINFORMATIE) ...................................................... 22
1.1 INVITING THE FAMILY DANCE ......................................................................................................................................... 22
2 DRIE SLEUTELBEGRIPPEN: PROCES, STRUCTUUR EN FUNCTIE ................................................................................................. 22
2.1 HET PROCES ..................................................................................................................................................................... 22
2.2 STRUCTUUR EN FUNCTIE ................................................................................................................................................. 22
3 DE GEZINSSTRUCTUUR EN PATHOLOGIE ................................................................................................................................. 23
3.1 DE GEZINSSTRUCTUUR BESCHRIJFT GEEN PATHOLOGIE ................................................................................................. 23
3.2 DE GEZINSSTRUCTUUR VEROORZAAKT GEEN PATHOLOGIE ........................................................................................... 23
4 KENMERKEN VAN EEN FUNCTIONEEL SYSTEEM ...................................................................................................................... 23
4.1 KLUWEN- EN LOS-ZAND GEZINNEN................................................................................................................................. 23
4.2 VOORBEELDEN VAN DYSFUNCTIONELE STRUCTUUR: PROBLEMEN IN SUBSYSTEEMDIFFERENTIATIE ........................... 24
4.2.1 Subsysteem van de echtgenoten ................................................................................................................................ 24
4.2.2 Subsysteem van de ouders ......................................................................................................................................... 24
4.2.3 Subsysteem van de kinderen ...................................................................................................................................... 24
4.2.4 Voorbeelden van dysfunctionele structuur: problemen met hiërarchie (grensoverschrijdingen) ............................. 24
5 DE LEVENSCYCLUS VAN EEN GEZIN .......................................................................................................................................... 25
5.1 FASEN EN FASE-OVERGANGEN........................................................................................................................................ 25
5.2 GEZINSTRANSITIES ........................................................................................................................................................... 25
6 WERKEN MET GEZINNEN ......................................................................................................................................................... 26
6.1 INVOEGEN ....................................................................................................................................................................... 26
6.1.1 Steunen ....................................................................................................................................................................... 26
6.1.2 Tracking ....................................................................................................................................................................... 26
6.2 DE DIAGNOSE .................................................................................................................................................................. 26
6.2.1 Ensceneren van transacties......................................................................................................................................... 26
2|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 6.3 HERSTRUCTUREREN ........................................................................................................................................................ 26
6.3.1 Uit balans brengen ...................................................................................................................................................... 26
6.3.2 Het markeren van de grenzen ..................................................................................................................................... 27
6.3.3 Gebruik maken van het symptoom ............................................................................................................................. 27
6.3.4 Opdrachten ................................................................................................................................................................. 27
6.4 GEZINSKAARTEN .............................................................................................................................................................. 27
7 GEZINNEN IN ENKELE ORTHOPEDAGOGISCHE SECTOREN ....................................................................................................... 28
7.1 INTEGRALE JEUGDHULP (IJH) .......................................................................................................................................... 28
7.2 GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG ................................................................................................................................... 28
HOOFDSTUK 5: DE CONTEXTUELE THEORIE
1 INLEIDING ................................................................................................................................................................................. 29
2 DE VIER DIMENSIES .................................................................................................................................................................. 29
2.1 DE DIMENSIE VAN DE FEITEN .......................................................................................................................................... 29
2.2 DE DIMENSIE VAN DE PSYCHOLOGIE .............................................................................................................................. 29
2.3 DE DIMENSIE VAN DE INTERACTIES................................................................................................................................. 29
2.4 DE DIMENSIE VAN DE RELATIONELE ETHIEK ................................................................................................................... 30
3 ENKELE CONTEXTUELE BEGRIPPEN VANUIT DE 4de DIMENSIE ................................................................................................. 30
3.1 LOYALITEIT ....................................................................................................................................................................... 30
3.1.1 Existentiële en verworven loyaliteit ............................................................................................................................ 30
3.1.2 Verticale en horizontale loyaliteit ............................................................................................................................... 30
3.1.3 Loyaliteitsconflicten .................................................................................................................................................... 31
3.2 DE BALANS VAN GEVEN EN ONTVANGEN ....................................................................................................................... 31
3.3 ONRECHT, DESTRUCTIEF RECHT EN ROULERENDE REKENING ........................................................................................ 32
3.3.1 Verdelend en vergeldend onrecht en destructief recht ............................................................................................. 32
3.3.2 De roulerende rekening .............................................................................................................................................. 34
3.4 PARENTIFICATIE ............................................................................................................................................................... 34
3.4.1 Het zorgende kind ....................................................................................................................................................... 34
3.4.2 Het kind dat kind moet blijven (het verzorgde kind) .................................................................................................. 35
3.4.3 Het perfecte kind ........................................................................................................................................................ 35
3.4.4 De zondebok ............................................................................................................................................................... 35
3.5 BESLUIT ............................................................................................................................................................................ 36
4 EEN BASISHOUDING VANUIT DE CONTEXTUELE HULPVERLENING .......................................................................................... 36
4.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................................ 36
4.2 ASPECTEN VAN DE BASISHOUDING ................................................................................................................................. 36
4.2.1 Handelen uit zorg ........................................................................................................................................................ 36
4.2.2 Verbindend werken..................................................................................................................................................... 37
4.2.3 Het geven van erkenning ............................................................................................................................................ 37
4.2.4 Meerzijdige partijdigheid ............................................................................................................................................ 38
4.2.5 Het zoeken naar hulpbronnen .................................................................................................................................... 38
5 VOORWAARDEN DIE NODIG ZIJN OM CONTEXTUEEL TE KUNNEN WERKEN ........................................................................... 39
5.1 EENDUIDIGHEID VANUIT HET TEAM EN AANWEZIGE KENNIS VAN THEORIE ................................................................. 39
3|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 5.2 AANPASSEN VAN HET INTAKEGESPREK ........................................................................................................................... 39
5.3 HUISREGELS AANPASSEN EN BESPREEKBAAR STELLEN ................................................................................................... 40
5.4 DE OUDERS STEEDS OP DE HOOGTE BRENGEN VAN BELANGRIJKE VERANDERINGEN ................................................... 40
5.5 STRUCTURELE MOMENTEN CREËREN OM DE BALANS VAN GEVEN EN ONTVANGEN TE HERSTELLEN .......................... 40
5.6 EEN PLAATS CREËREN WAAR ZOWEL MOEDER ALS KIND KAN PRATEN OVER DE NEGATIEVE ERVARINGEN UIT HET
VERLEDEN ZONDER AANWEZIGHEID VAN ELKAAR ...................................................................................................................... 40
5.7 BEZOEKMOGELIJKHEID CREËREN .................................................................................................................................... 40
6 HET GEBRUIK VAN EEN OBSERVATIELIJST VANUIT DE CONTEXTUELE BEGRIPPEN .................................................................. 40
7 HET WERKEN MET GENOGRAMMEN ....................................................................................................................................... 40
7.1 HET GENOGRAM.............................................................................................................................................................. 40
7.2 HET ECOGRAM ................................................................................................................................................................ 41
7.3 TOEPASSINGEN BINNEN DE HULPVERLENUNG ............................................................................................................... 42
7.4 SPECIFIEKE DOELEN IN HET WERKEN MET GENOGRAMMEN ......................................................................................... 42
7.4.1 Als instrument in de begeleiding ................................................................................................................................ 42
7.4.2 Als communicatiemiddel ............................................................................................................................................. 42
7.4.3 Als instrument van verslaggeving ............................................................................................................................... 42
7.5 HET OPSTELLEN VAN HET GENOGRAM ........................................................................................................................... 43
7.5.1 Werken in verschillende fases .................................................................................................................................... 44
8 WERKEN MET DUPLOPOPPEN .................................................................................................................................................. 44
9 BESLUIT .................................................................................................................................................................................... 44
10 KINDEREN/OUDERS EN (ECHT)SCHEIDING ............................................................................................................................... 45
10.1 CIJFERS ............................................................................................................................................................................. 45
10.2 SOORTEN ECHTSCHEIDING .............................................................................................................................................. 45
10.3 JURIDISCH GEBEUREN ..................................................................................................................................................... 45
10.4 RELATIONEEL GEBEUREN ................................................................................................................................................ 45
10.5 ECHTSCHEIDING HEEFT EEN IMPACT OP IEDEREEN ........................................................................................................ 45
10.5.1 Impact op de ouders ............................................................................................................................................... 45
10.5.2 Impact op de kinderen ............................................................................................................................................ 45
10.6 SCHEIDEN BEKEKEN VANUIT HET CONTEXTUELE DENKKADER ....................................................................................... 46
10.6.1 Scheiden zorgt voor veel veranderingen ................................................................................................................ 46
10.7 WAT BRENGT (ECHT)SCHEIDING BIJ KINDEREN EN OUDERS TEWEEG? .......................................................................... 46
10.7.1 Op korte termijn ..................................................................................................................................................... 46
10.7.2 Op lange termijn ..................................................................................................................................................... 46
10.8 DE SCHEIDINGSMELDING ................................................................................................................................................ 47
10.8.1 Wat moeten kinderen (niet) weten? ...................................................................................................................... 47
10.9 DE OUDERS KIEZEN VOOR SAMENWERKING................................................................................................................... 47
10.9.1 Impact op kinderen ................................................................................................................................................. 48
10.10 DE OUDERS KIEZEN NIET VOOR SAMENWERKING ...................................................................................................... 48
10.10.1 Wat moet een kind dan op termijn?....................................................................................................................... 49
10.10.2 Onzichtbare loyaliteit ............................................................................................................................................. 49
10.11 GEVOLGEN BIJ DEZE KINDEREN OP LANGE TERMIJN .................................................................................................. 49
4|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 10.12 BELANGRIJKE AANDACHTSPUNTEN ............................................................................................................................ 49
HOOFDSTUK 6: DE NARRATIEVE THEORIE
1 SITUERING: HET NARRATIEF ALS CONSTRUCT - HERKOMST .................................................................................................... 50
2 ACHTERLIGGENDE FILOSOFIE ................................................................................................................................................... 50
3 KERN VAN HET GEDACHTENGOED ........................................................................................................................................... 51
4 IN DE PRAKTIJK: RIJKE VERHAALLIJNEN SAMEN CREËREN ....................................................................................................... 51
4.1 POSITIE VAN DE THERAPEUT ........................................................................................................................................... 51
4.2 SOORTEN GESPREKKEN ................................................................................................................................................... 51
HOOFDSTUK 7: OUDER WORDEN VAN EEN KIND MET EEN BEPERKING
1 AANVAARDEN DAT JE KIND EEN BEPERKING HEEFT? .............................................................................................................. 53
1.1 HET MOMENT VAN DE DIAGNOSE .................................................................................................................................. 53
1.2 HET MOMENT NA DE DIAGNOSE..................................................................................................................................... 53
1.3 MODEL VAN MARVIN & PIANTA ..................................................................................................................................... 53
1.4 AANVULLINGEN DOOR DENISE ORME............................................................................................................................. 54
1.5 GEZINSVEERKRACHT ........................................................................................................................................................ 54
1.6 GEZINNEN MET EEN KIND MET EEN BEPERKING VANUIT CONTEXTUEEL PERSPECTIEF ................................................. 55
2 BESLUIT .................................................................................................................................................................................... 55
HOOFDSTUK 8: FAMILY QUALITY OF LIFE
1 INLEIDING: HET ONTSTAAN VAN FQOL .................................................................................................................................... 56
2 THEORETISCH MODEL VAN FQOL ............................................................................................................................................ 56
2.1 DE 9 FQOL DOMEINEN .................................................................................................................................................... 57
2.2 DE 3 FQOL COMPONENTEN ............................................................................................................................................. 57
3 DE FQOL VRAGENLIJST ............................................................................................................................................................. 57
4 BESLUIT .................................................................................................................................................................................... 57
HOOFDSTUK 9: BROER-ZUS RELATIE
1 INLEIDING ................................................................................................................................................................................. 58
2 GEWONE BROER-ZUS RELATIE ................................................................................................................................................. 58
3 BRUSSEN................................................................................................................................................................................... 58
4 SIBLING QUALITY OF LIFE (SIBQOL) .......................................................................................................................................... 60
4.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................................ 60
4.2 HOE IS HET OM BRUS TE ZIJN? ........................................................................................................................................ 60
4.3 HET CONCEPT ‘KWALITEIT VAN LEVEN VAN BRUSSEN’ ................................................................................................... 61
4.3.1 Domein 1: Samen dingen kunnen doen ...................................................................................................................... 61
4.3.2 Domein 2: Elkaar kunnen begrijpen ............................................................................................................................ 61
4.3.3 Domein 3: Hebben van eigen tijd ................................................................................................................................ 61
4.3.4 Domein 4: Leren aanvaarden dat je broer/zus anders is ............................................................................................ 61
4.3.5 Domein 5: Kunnen omgaan met het gedrag van broer of zus .................................................................................... 61
4.3.6 Domein 6: Bezorgdheid om het welzijn van broer of zus ........................................................................................... 62
4.3.7 Domein 7: Ontmoeten van lotgenoten ....................................................................................................................... 62
4.3.8 Domein 8: Steun uit de omgeving ............................................................................................................................... 62
5|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 4.3.9 Domein 9: Omgang met de buitenwereld .................................................................................................................. 62
4.4 HET BRUSSEN-INVULBOEKJE ........................................................................................................................................... 62
4.5 BESLUIT ............................................................................................................................................................................ 62
5 BRUSSENONDERSTEUNING ...................................................................................................................................................... 62
5.1 HET RECEPT VOOR BRUSSENONDERSTEUNING .............................................................................................................. 62
5.2 TIPS VOOR DE OUDERS .................................................................................................................................................... 63
5.3 BESLUIT ............................................................................................................................................................................ 63
HOOFDSTUK GASTCOLLEGE
1 OUDERSPUNT ........................................................................................................................................................................... 64
1.1 WAT BETEKENT OUDERPARTICIPATIE VOOR JOU ALS OUDER? ...................................................................................... 64
1.2 WAT IS EEN GOEDE BEGELEIDER? ................................................................................................................................... 65
1.3 BETEKENISVOLLE MOMENTEN ALS BEGELEIDER T.O.V. OUDERS .................................................................................... 65
2 STEEVLIET ................................................................................................................................................................................. 65
2.1 WANNEER KAN IK MIJN KIND TERUG ZIEN? .................................................................................................................... 65
2.2 BEGELEIDER IN EEN VERTICALE LEEFGROEP.................................................................................................................... 65
6|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
,7|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
,8|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, HOOFDSTUK 1: EEN EERSTE SITUERING
1 HET GEZIN: EEN POGING TOT DEFINITIE
Gezin (Van Dale)
Ouders met hun kinderen, vrouw of man en kinderen
− gezin bestaat minimaal uit twee generaties
− enig bloedverwantschap
− één-oudergezinnen als volwaardige gezinnen
− bloedverwantschap geen absolute voorwaarde
Gezin (ruimere definitie)
Alle samenwerkingsvormen die een herkenbare sociale eenheid op microniveau vormen, met al dan niet verwante personen
die duurzame en affectieve banden hebben en elkaar onderling steun en verzorging verlenen.
− herkenbare sociale eenheid
· tonen dat leden van gezin bij elkaar horen
− al dan niet verwante personen
· bloedverwantschap geen voorwaarde om tot gezin te behoren
− duurzame en affectieve banden
· band die gezinsleden hebben is duurzaam in tijd + kan tegen een stootje
· gezinsleden hebben gevoelsband
→ positief en negatief
− elkaar onderling steun en verzorging verlenen
· belangrijkste kenmerk
· gezinsleden kunnen op elkaar rekenen/dragen zorg voor elkaar
Gezin (Family Quality of Life)
Immediate family are those people who are closely involved in the day-to-day affairs of your household and who support each
other on a regular basis. Family members ma ybe related by blood or by close relationship.
− family → geen verschil tussen familie en gezin
− immediate → familieleden waar je nauw betrokken bij bent
2 DE GESCHIEDENIS VAN HET GEZIN
Dé geschiedenis van het gezin bestaat niet
→ ontwikkeling gezin door invloeden vanuit religie, politiek en beeldvorming van maatschappij
→ 4 perioden:
− 1875 – 1945: Het gezin is de hoeksteen van de samenleving
· gezinnen zijn fundament van de samenleving
· christelijke hoek → gezin is enige juiste plek voor seksualiteit en voortplanting
· niet alles was bespreekbaar
− 1945 – 1960: Het gezin in wederopbouw
· wederopbouw zorgt voor gezinsbeleid
· aandacht voor goede huisvesting en toereikend gezinsinkomen
· ontstaan gezinsgericht werken in hulpverlening
· eerste gastarbeiders in België
· vestigen van eerste allochtone gezinnen in Vlaanderen
9|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
2E BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE - HOGENT
,INHOUD
HOOFDSTUK 1: EEN EERSTE SITUERING
1 HET GEZIN: EEN POGING TOT DEFINITIE .................................................................................................................................... 9
2 DE GESCHIEDENIS VAN HET GEZIN ............................................................................................................................................. 9
3 DE GEZINSKENMERKEN ............................................................................................................................................................ 10
4 GEZINSVORMEN ....................................................................................................................................................................... 10
4.1 HET KERNGEZIN ............................................................................................................................................................... 10
4.2 HET UITGEBREID GEZIN ................................................................................................................................................... 10
4.3 ÉÉN-OUDERGEZINNEN .................................................................................................................................................... 10
4.4 ALLEENWONENDEN......................................................................................................................................................... 10
4.5 ONGEHUWD SAMENWONENDE ...................................................................................................................................... 10
4.6 LIVING APART TOGETHER (LAT)....................................................................................................................................... 10
4.7 LIVING TOGETHER APART (LTA)....................................................................................................................................... 11
4.8 NIEUW SAMENGESTELD GEZIN ....................................................................................................................................... 11
4.9 CO-OUDERSCHAP ............................................................................................................................................................ 11
4.10 HOLEBI-OUDERSCHAP ..................................................................................................................................................... 11
4.11 MIKADO-GEZIN ................................................................................................................................................................ 11
5 GEZINS- EN CONTEXTBEGELEIDING: WHAT’S IN A NAME ........................................................................................................ 11
5.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................................ 11
5.2 GEZINS- EN CONTEXTBEGELEIDING: EEN POGING TOT OMSCHRIJVING ......................................................................... 11
5.3 CONTEXTGERICHT WERKEN ............................................................................................................................................ 12
5.4 BESLUIT ............................................................................................................................................................................ 12
HOOFDSTUK 2: FAMILY CENTERED WERKEN
1 INLEIDING ................................................................................................................................................................................. 13
2 OUDERS EN DESKUNDIGEN AAN 1 TAFEL: EEN UITDAGING! ................................................................................................... 13
3 PROFESSIONALY-CENTERED MODEL ........................................................................................................................................ 13
4 FAMILY-CENTERED MODEL ...................................................................................................................................................... 13
5 HET PARALLELPROCES IN DE BEGELEIDING VAN OUDERS ....................................................................................................... 13
6 HULPVERLENINGSPRINCIPES VAN HET FAMILY-CENTERED MODEL ........................................................................................ 14
6.1 DE HULP RICHT ZICH OP DE BEHOEFTEN EN VRAGEN VAN HET HELE GEZIN .................................................................. 14
6.2 DE HULP SLUIT AAN BIJ DE STERKE KANTEN VAN HET GEZIN EN MAAKT HET GEZIN STERKER ...................................... 14
6.3 DE HULP IS GERICHT OP HET UITBOUWEN EN VERSTEVIGEN VAN HET NETWERK ......................................................... 14
6.4 EEN GOEDE RELATIE TUSSEN GEZIN EN HULPVERLENER IS BELANGRIJK ........................................................................ 15
6.5 RECENTE EVOLUTIES........................................................................................................................................................ 15
HOOFDSTUK 3: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
1 DE GESCHIEDENIS VAN DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE....................................................................................................... 17
2 HET BEGRIP ‘SYSTEEM’ ............................................................................................................................................................. 17
2.1 DEFINITIE VAN EEN SYSTEEM .......................................................................................................................................... 17
2.2 GRENZEN ROND EN IN HET SYSTEEM .............................................................................................................................. 17
2.3 SYSTEMEN OP VERSCHILLENDE NIVEAUS ........................................................................................................................ 17
1|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 2.4 HET TIJDSELEMENT VAN SYSTEMEN ............................................................................................................................... 18
3 BELANGRIJKSTE UITGANGSPUNTEN VAN DE SYSTEEMTHEORIE.............................................................................................. 18
4 BELANGRIJKSTE BEGRIPPEN IN DE AST .................................................................................................................................... 18
4.1 INFORMATIE .................................................................................................................................................................... 18
4.2 FEEDBACK ........................................................................................................................................................................ 19
4.3 CIRCULAIRE CAUSALITEIT ................................................................................................................................................ 19
4.4 INTERPUNCTIE ................................................................................................................................................................. 19
4.5 EQUIFINALITEIT ............................................................................................................................................................... 19
4.6 BETEKENIS VAN SYMPTOOM ........................................................................................................................................... 20
5 ENKELE SYSTEMISCHE INTERVENTIES ...................................................................................................................................... 20
5.1 SYSTEMISCHE VRAGEN EN RELATIONEEL LUISTEREN ..................................................................................................... 20
5.1.1 Vragen gericht op het contextualiseren van de zorgen .............................................................................................. 20
5.1.2 Circulariteit en circulaire vragen ................................................................................................................................. 20
5.1.3 Vragen naar veerkracht en positieve uitzonderingen ................................................................................................. 20
5.2 RUIMTE CREËREN VOOR VERANDERING ......................................................................................................................... 21
5.3 BESLUIT: AST ALS INHOUDSLOOS .................................................................................................................................... 21
HOOFDSTUK 4: DE STRUCTUURGERICHTE BENADERING
1 ONTSTAAN VAN DE STRUCTUURGERICHTE BENADERING (ACHTERGRONDINFORMATIE) ...................................................... 22
1.1 INVITING THE FAMILY DANCE ......................................................................................................................................... 22
2 DRIE SLEUTELBEGRIPPEN: PROCES, STRUCTUUR EN FUNCTIE ................................................................................................. 22
2.1 HET PROCES ..................................................................................................................................................................... 22
2.2 STRUCTUUR EN FUNCTIE ................................................................................................................................................. 22
3 DE GEZINSSTRUCTUUR EN PATHOLOGIE ................................................................................................................................. 23
3.1 DE GEZINSSTRUCTUUR BESCHRIJFT GEEN PATHOLOGIE ................................................................................................. 23
3.2 DE GEZINSSTRUCTUUR VEROORZAAKT GEEN PATHOLOGIE ........................................................................................... 23
4 KENMERKEN VAN EEN FUNCTIONEEL SYSTEEM ...................................................................................................................... 23
4.1 KLUWEN- EN LOS-ZAND GEZINNEN................................................................................................................................. 23
4.2 VOORBEELDEN VAN DYSFUNCTIONELE STRUCTUUR: PROBLEMEN IN SUBSYSTEEMDIFFERENTIATIE ........................... 24
4.2.1 Subsysteem van de echtgenoten ................................................................................................................................ 24
4.2.2 Subsysteem van de ouders ......................................................................................................................................... 24
4.2.3 Subsysteem van de kinderen ...................................................................................................................................... 24
4.2.4 Voorbeelden van dysfunctionele structuur: problemen met hiërarchie (grensoverschrijdingen) ............................. 24
5 DE LEVENSCYCLUS VAN EEN GEZIN .......................................................................................................................................... 25
5.1 FASEN EN FASE-OVERGANGEN........................................................................................................................................ 25
5.2 GEZINSTRANSITIES ........................................................................................................................................................... 25
6 WERKEN MET GEZINNEN ......................................................................................................................................................... 26
6.1 INVOEGEN ....................................................................................................................................................................... 26
6.1.1 Steunen ....................................................................................................................................................................... 26
6.1.2 Tracking ....................................................................................................................................................................... 26
6.2 DE DIAGNOSE .................................................................................................................................................................. 26
6.2.1 Ensceneren van transacties......................................................................................................................................... 26
2|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 6.3 HERSTRUCTUREREN ........................................................................................................................................................ 26
6.3.1 Uit balans brengen ...................................................................................................................................................... 26
6.3.2 Het markeren van de grenzen ..................................................................................................................................... 27
6.3.3 Gebruik maken van het symptoom ............................................................................................................................. 27
6.3.4 Opdrachten ................................................................................................................................................................. 27
6.4 GEZINSKAARTEN .............................................................................................................................................................. 27
7 GEZINNEN IN ENKELE ORTHOPEDAGOGISCHE SECTOREN ....................................................................................................... 28
7.1 INTEGRALE JEUGDHULP (IJH) .......................................................................................................................................... 28
7.2 GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG ................................................................................................................................... 28
HOOFDSTUK 5: DE CONTEXTUELE THEORIE
1 INLEIDING ................................................................................................................................................................................. 29
2 DE VIER DIMENSIES .................................................................................................................................................................. 29
2.1 DE DIMENSIE VAN DE FEITEN .......................................................................................................................................... 29
2.2 DE DIMENSIE VAN DE PSYCHOLOGIE .............................................................................................................................. 29
2.3 DE DIMENSIE VAN DE INTERACTIES................................................................................................................................. 29
2.4 DE DIMENSIE VAN DE RELATIONELE ETHIEK ................................................................................................................... 30
3 ENKELE CONTEXTUELE BEGRIPPEN VANUIT DE 4de DIMENSIE ................................................................................................. 30
3.1 LOYALITEIT ....................................................................................................................................................................... 30
3.1.1 Existentiële en verworven loyaliteit ............................................................................................................................ 30
3.1.2 Verticale en horizontale loyaliteit ............................................................................................................................... 30
3.1.3 Loyaliteitsconflicten .................................................................................................................................................... 31
3.2 DE BALANS VAN GEVEN EN ONTVANGEN ....................................................................................................................... 31
3.3 ONRECHT, DESTRUCTIEF RECHT EN ROULERENDE REKENING ........................................................................................ 32
3.3.1 Verdelend en vergeldend onrecht en destructief recht ............................................................................................. 32
3.3.2 De roulerende rekening .............................................................................................................................................. 34
3.4 PARENTIFICATIE ............................................................................................................................................................... 34
3.4.1 Het zorgende kind ....................................................................................................................................................... 34
3.4.2 Het kind dat kind moet blijven (het verzorgde kind) .................................................................................................. 35
3.4.3 Het perfecte kind ........................................................................................................................................................ 35
3.4.4 De zondebok ............................................................................................................................................................... 35
3.5 BESLUIT ............................................................................................................................................................................ 36
4 EEN BASISHOUDING VANUIT DE CONTEXTUELE HULPVERLENING .......................................................................................... 36
4.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................................ 36
4.2 ASPECTEN VAN DE BASISHOUDING ................................................................................................................................. 36
4.2.1 Handelen uit zorg ........................................................................................................................................................ 36
4.2.2 Verbindend werken..................................................................................................................................................... 37
4.2.3 Het geven van erkenning ............................................................................................................................................ 37
4.2.4 Meerzijdige partijdigheid ............................................................................................................................................ 38
4.2.5 Het zoeken naar hulpbronnen .................................................................................................................................... 38
5 VOORWAARDEN DIE NODIG ZIJN OM CONTEXTUEEL TE KUNNEN WERKEN ........................................................................... 39
5.1 EENDUIDIGHEID VANUIT HET TEAM EN AANWEZIGE KENNIS VAN THEORIE ................................................................. 39
3|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 5.2 AANPASSEN VAN HET INTAKEGESPREK ........................................................................................................................... 39
5.3 HUISREGELS AANPASSEN EN BESPREEKBAAR STELLEN ................................................................................................... 40
5.4 DE OUDERS STEEDS OP DE HOOGTE BRENGEN VAN BELANGRIJKE VERANDERINGEN ................................................... 40
5.5 STRUCTURELE MOMENTEN CREËREN OM DE BALANS VAN GEVEN EN ONTVANGEN TE HERSTELLEN .......................... 40
5.6 EEN PLAATS CREËREN WAAR ZOWEL MOEDER ALS KIND KAN PRATEN OVER DE NEGATIEVE ERVARINGEN UIT HET
VERLEDEN ZONDER AANWEZIGHEID VAN ELKAAR ...................................................................................................................... 40
5.7 BEZOEKMOGELIJKHEID CREËREN .................................................................................................................................... 40
6 HET GEBRUIK VAN EEN OBSERVATIELIJST VANUIT DE CONTEXTUELE BEGRIPPEN .................................................................. 40
7 HET WERKEN MET GENOGRAMMEN ....................................................................................................................................... 40
7.1 HET GENOGRAM.............................................................................................................................................................. 40
7.2 HET ECOGRAM ................................................................................................................................................................ 41
7.3 TOEPASSINGEN BINNEN DE HULPVERLENUNG ............................................................................................................... 42
7.4 SPECIFIEKE DOELEN IN HET WERKEN MET GENOGRAMMEN ......................................................................................... 42
7.4.1 Als instrument in de begeleiding ................................................................................................................................ 42
7.4.2 Als communicatiemiddel ............................................................................................................................................. 42
7.4.3 Als instrument van verslaggeving ............................................................................................................................... 42
7.5 HET OPSTELLEN VAN HET GENOGRAM ........................................................................................................................... 43
7.5.1 Werken in verschillende fases .................................................................................................................................... 44
8 WERKEN MET DUPLOPOPPEN .................................................................................................................................................. 44
9 BESLUIT .................................................................................................................................................................................... 44
10 KINDEREN/OUDERS EN (ECHT)SCHEIDING ............................................................................................................................... 45
10.1 CIJFERS ............................................................................................................................................................................. 45
10.2 SOORTEN ECHTSCHEIDING .............................................................................................................................................. 45
10.3 JURIDISCH GEBEUREN ..................................................................................................................................................... 45
10.4 RELATIONEEL GEBEUREN ................................................................................................................................................ 45
10.5 ECHTSCHEIDING HEEFT EEN IMPACT OP IEDEREEN ........................................................................................................ 45
10.5.1 Impact op de ouders ............................................................................................................................................... 45
10.5.2 Impact op de kinderen ............................................................................................................................................ 45
10.6 SCHEIDEN BEKEKEN VANUIT HET CONTEXTUELE DENKKADER ....................................................................................... 46
10.6.1 Scheiden zorgt voor veel veranderingen ................................................................................................................ 46
10.7 WAT BRENGT (ECHT)SCHEIDING BIJ KINDEREN EN OUDERS TEWEEG? .......................................................................... 46
10.7.1 Op korte termijn ..................................................................................................................................................... 46
10.7.2 Op lange termijn ..................................................................................................................................................... 46
10.8 DE SCHEIDINGSMELDING ................................................................................................................................................ 47
10.8.1 Wat moeten kinderen (niet) weten? ...................................................................................................................... 47
10.9 DE OUDERS KIEZEN VOOR SAMENWERKING................................................................................................................... 47
10.9.1 Impact op kinderen ................................................................................................................................................. 48
10.10 DE OUDERS KIEZEN NIET VOOR SAMENWERKING ...................................................................................................... 48
10.10.1 Wat moet een kind dan op termijn?....................................................................................................................... 49
10.10.2 Onzichtbare loyaliteit ............................................................................................................................................. 49
10.11 GEVOLGEN BIJ DEZE KINDEREN OP LANGE TERMIJN .................................................................................................. 49
4|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 10.12 BELANGRIJKE AANDACHTSPUNTEN ............................................................................................................................ 49
HOOFDSTUK 6: DE NARRATIEVE THEORIE
1 SITUERING: HET NARRATIEF ALS CONSTRUCT - HERKOMST .................................................................................................... 50
2 ACHTERLIGGENDE FILOSOFIE ................................................................................................................................................... 50
3 KERN VAN HET GEDACHTENGOED ........................................................................................................................................... 51
4 IN DE PRAKTIJK: RIJKE VERHAALLIJNEN SAMEN CREËREN ....................................................................................................... 51
4.1 POSITIE VAN DE THERAPEUT ........................................................................................................................................... 51
4.2 SOORTEN GESPREKKEN ................................................................................................................................................... 51
HOOFDSTUK 7: OUDER WORDEN VAN EEN KIND MET EEN BEPERKING
1 AANVAARDEN DAT JE KIND EEN BEPERKING HEEFT? .............................................................................................................. 53
1.1 HET MOMENT VAN DE DIAGNOSE .................................................................................................................................. 53
1.2 HET MOMENT NA DE DIAGNOSE..................................................................................................................................... 53
1.3 MODEL VAN MARVIN & PIANTA ..................................................................................................................................... 53
1.4 AANVULLINGEN DOOR DENISE ORME............................................................................................................................. 54
1.5 GEZINSVEERKRACHT ........................................................................................................................................................ 54
1.6 GEZINNEN MET EEN KIND MET EEN BEPERKING VANUIT CONTEXTUEEL PERSPECTIEF ................................................. 55
2 BESLUIT .................................................................................................................................................................................... 55
HOOFDSTUK 8: FAMILY QUALITY OF LIFE
1 INLEIDING: HET ONTSTAAN VAN FQOL .................................................................................................................................... 56
2 THEORETISCH MODEL VAN FQOL ............................................................................................................................................ 56
2.1 DE 9 FQOL DOMEINEN .................................................................................................................................................... 57
2.2 DE 3 FQOL COMPONENTEN ............................................................................................................................................. 57
3 DE FQOL VRAGENLIJST ............................................................................................................................................................. 57
4 BESLUIT .................................................................................................................................................................................... 57
HOOFDSTUK 9: BROER-ZUS RELATIE
1 INLEIDING ................................................................................................................................................................................. 58
2 GEWONE BROER-ZUS RELATIE ................................................................................................................................................. 58
3 BRUSSEN................................................................................................................................................................................... 58
4 SIBLING QUALITY OF LIFE (SIBQOL) .......................................................................................................................................... 60
4.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................................ 60
4.2 HOE IS HET OM BRUS TE ZIJN? ........................................................................................................................................ 60
4.3 HET CONCEPT ‘KWALITEIT VAN LEVEN VAN BRUSSEN’ ................................................................................................... 61
4.3.1 Domein 1: Samen dingen kunnen doen ...................................................................................................................... 61
4.3.2 Domein 2: Elkaar kunnen begrijpen ............................................................................................................................ 61
4.3.3 Domein 3: Hebben van eigen tijd ................................................................................................................................ 61
4.3.4 Domein 4: Leren aanvaarden dat je broer/zus anders is ............................................................................................ 61
4.3.5 Domein 5: Kunnen omgaan met het gedrag van broer of zus .................................................................................... 61
4.3.6 Domein 6: Bezorgdheid om het welzijn van broer of zus ........................................................................................... 62
4.3.7 Domein 7: Ontmoeten van lotgenoten ....................................................................................................................... 62
4.3.8 Domein 8: Steun uit de omgeving ............................................................................................................................... 62
5|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, 4.3.9 Domein 9: Omgang met de buitenwereld .................................................................................................................. 62
4.4 HET BRUSSEN-INVULBOEKJE ........................................................................................................................................... 62
4.5 BESLUIT ............................................................................................................................................................................ 62
5 BRUSSENONDERSTEUNING ...................................................................................................................................................... 62
5.1 HET RECEPT VOOR BRUSSENONDERSTEUNING .............................................................................................................. 62
5.2 TIPS VOOR DE OUDERS .................................................................................................................................................... 63
5.3 BESLUIT ............................................................................................................................................................................ 63
HOOFDSTUK GASTCOLLEGE
1 OUDERSPUNT ........................................................................................................................................................................... 64
1.1 WAT BETEKENT OUDERPARTICIPATIE VOOR JOU ALS OUDER? ...................................................................................... 64
1.2 WAT IS EEN GOEDE BEGELEIDER? ................................................................................................................................... 65
1.3 BETEKENISVOLLE MOMENTEN ALS BEGELEIDER T.O.V. OUDERS .................................................................................... 65
2 STEEVLIET ................................................................................................................................................................................. 65
2.1 WANNEER KAN IK MIJN KIND TERUG ZIEN? .................................................................................................................... 65
2.2 BEGELEIDER IN EEN VERTICALE LEEFGROEP.................................................................................................................... 65
6|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
,7|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
,8|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
, HOOFDSTUK 1: EEN EERSTE SITUERING
1 HET GEZIN: EEN POGING TOT DEFINITIE
Gezin (Van Dale)
Ouders met hun kinderen, vrouw of man en kinderen
− gezin bestaat minimaal uit twee generaties
− enig bloedverwantschap
− één-oudergezinnen als volwaardige gezinnen
− bloedverwantschap geen absolute voorwaarde
Gezin (ruimere definitie)
Alle samenwerkingsvormen die een herkenbare sociale eenheid op microniveau vormen, met al dan niet verwante personen
die duurzame en affectieve banden hebben en elkaar onderling steun en verzorging verlenen.
− herkenbare sociale eenheid
· tonen dat leden van gezin bij elkaar horen
− al dan niet verwante personen
· bloedverwantschap geen voorwaarde om tot gezin te behoren
− duurzame en affectieve banden
· band die gezinsleden hebben is duurzaam in tijd + kan tegen een stootje
· gezinsleden hebben gevoelsband
→ positief en negatief
− elkaar onderling steun en verzorging verlenen
· belangrijkste kenmerk
· gezinsleden kunnen op elkaar rekenen/dragen zorg voor elkaar
Gezin (Family Quality of Life)
Immediate family are those people who are closely involved in the day-to-day affairs of your household and who support each
other on a regular basis. Family members ma ybe related by blood or by close relationship.
− family → geen verschil tussen familie en gezin
− immediate → familieleden waar je nauw betrokken bij bent
2 DE GESCHIEDENIS VAN HET GEZIN
Dé geschiedenis van het gezin bestaat niet
→ ontwikkeling gezin door invloeden vanuit religie, politiek en beeldvorming van maatschappij
→ 4 perioden:
− 1875 – 1945: Het gezin is de hoeksteen van de samenleving
· gezinnen zijn fundament van de samenleving
· christelijke hoek → gezin is enige juiste plek voor seksualiteit en voortplanting
· niet alles was bespreekbaar
− 1945 – 1960: Het gezin in wederopbouw
· wederopbouw zorgt voor gezinsbeleid
· aandacht voor goede huisvesting en toereikend gezinsinkomen
· ontstaan gezinsgericht werken in hulpverlening
· eerste gastarbeiders in België
· vestigen van eerste allochtone gezinnen in Vlaanderen
9|G E Z I N S - E N C O N T E X T B E G E L E I D I N G
