Inhoud
3. Psychodynamische benaderingen......................................................................................................8
3.1. Inleiding.......................................................................................................................................8
3.2. Theorie van Freud........................................................................................................................8
3.2.1. Driftmodel.............................................................................................................................9
3.2.2. Psychoseksuele ontwikkelingsfasen (zie LLP)......................................................................10
3.2.3. Afweermechanismen..........................................................................................................11
3.2.4. Therapieën vanuit het driftmodel.......................................................................................12
3.2.5. Overdracht en tegenoverdracht.........................................................................................12
3.2.6. Therapeutische technieken en houding..............................................................................13
3.2.7. Uitgangspunten..................................................................................................................13
3.3. Het objectrelatiemodel..............................................................................................................14
4. Cognitief-gedragstherapeutische benaderingen..............................................................................16
4.1. Inleiding.....................................................................................................................................16
4.2. Gedragstherapie........................................................................................................................17
4.2.1. Klassieke conditionering....................................................................................................17
4.2.2. Operante contionering.......................................................................................................19
4.2.3. Operante technieken..........................................................................................................20
4.3. Observatieleren / model-leren (Bandura)..................................................................................23
4.4. Sociale competentietrainingen..................................................................................................23
4.5. Belang van motivatie.................................................................................................................23
4.6.1. Visie op mens......................................................................................................................24
4.6.2. Albert Ellis & Aaron Beck....................................................................................................25
4.6.3. Rationeel-emotieve therapie (Ellis).....................................................................................26
4.6.4. Variatie: 5 G’s......................................................................................................................26
4.6.5. Beck: cognitieve therapie....................................................................................................26
4.6.7. Therapeutische houding.....................................................................................................29
4.7. Nieuwe ontwikkelingen.............................................................................................................29
4.7.1. Nieuwe ontwikkelingen: mindfulness.................................................................................29
4.7.2. Nieuwe ontwikkelingen: EMDR..........................................................................................29
4.7.3. Nieuwe ontwikkelingen: acceptance and commitment therapy (ACT)...............................29
5. Systeemgerichte benaderingen........................................................................................................30
5.1. Uitgangspunten.........................................................................................................................30
5.2. Inspiratiebronnen van de systeemtherapieën...........................................................................30
1
, 5.3. Algemene systeemleer..............................................................................................................31
5.4. Uitgangspunten systeembenadering.........................................................................................32
5.5. Verschillende systeemtherapeutische benaderingen................................................................32
5.6. De communicatietheoretische benadering................................................................................33
5.7. De structurele benadering.........................................................................................................34
5.8. De intergenerationele of contextuele benadering.....................................................................36
5.8.1. Vier dimensies....................................................................................................................36
5.8.2. Balans tussen geven en nemen...........................................................................................37
5.8.3. Gerechtigde aanspraken – constructief recht.....................................................................37
5.8.4. Verschillende soorten relaties en loyaliteiten.....................................................................39
5.8.5. Contextuele therapie, therapeutische houding, therapeutische interventies....................40
5.9. Contextuele therapie, therapeutische interventies...................................................................40
5.10. Verwante ontwikkelingen........................................................................................................42
5.11. Contextuele benadering in zorg en welzijn..............................................................................42
5.12. Groepsdynamica en sociotherapie..........................................................................................42
5.13. Netwerkbenaderingen.............................................................................................................43
5.14. Interventies gericht op de sociale omgeving !!!.......................................................................44
6. Experiëntiële en cliëntgerichte benaderingen..................................................................................45
6.1. Ontstaan....................................................................................................................................45
6.2. Zelfontplooiing...........................................................................................................................46
6.3. Onvoorwaardelijke acceptatie...................................................................................................47
6.4. Incongruentie............................................................................................................................47
6.5. Positieve mogelijkheden............................................................................................................48
6.6. Onvoorwaardelijke acceptatie, echtheid en empathie..............................................................48
6.7. Niet adviseren, maar begrijpen en verhelderen........................................................................49
6.8. De behoeftepiramide van Maslow.............................................................................................50
6.9. Meer directieve technieken.......................................................................................................51
6.9.1.Gestalttherapie....................................................................................................................51
6.9.2. Experiëntiële benaderingen................................................................................................52
6.9.3. Existentiële benaderingen..................................................................................................52
6.9.4. Taakgerichte en cognitieve aanvullingen............................................................................53
6.10. Cliëntgericht en experiëntiële benaderingen in zorg en welzijn..............................................53
6.11. Kanttekeningen........................................................................................................................54
7. Oplossingsgerichte benadering........................................................................................................54
7.1. inleiding.....................................................................................................................................54
7.2. Positieve psychologie.................................................................................................................54
2
, 7.3. Uitgangspunten oplossingsgerichte benaderingen....................................................................55
7.4. Uitgangspunten.........................................................................................................................55
7.5. Ordenen en zoeken...................................................................................................................55
7.6. Formuleren van doelen..............................................................................................................55
7.7. Therapeutische technieken.......................................................................................................56
7.7.1. Wondervraag......................................................................................................................56
7.7.2. Het zoeken naar uitzonderingen.........................................................................................57
7.7.3. Schalen...............................................................................................................................57
7.8. Kanttekeningen..........................................................................................................................57
8. Lichaamsgerichte benaderingen.......................................................................................................58
8.1. Inleiding.....................................................................................................................................58
8.2. Lichaam als object en als subject !!!..........................................................................................59
8.3. Lichaamsgerichte therapieën.....................................................................................................59
8.4. Uitgangspunten lichaamsgerichte therapieën...........................................................................60
8.5. Werkwijze lichaamsgerichte therapieën....................................................................................60
8.6. Integratieve bewegingspsychotherapie (Petzold): inleiding......................................................61
8.7. Therapeutische houding............................................................................................................63
8.8. Kanttekeningen..........................................................................................................................63
Samenvatting psychologie
3
,Inleiding: psychologie
“Voor ons is de wetenschappelijke psychologie de studie van de doelgerichte interactie tussen
persoon en situatie. Meer specifiek wil de psychologie achterhalen hoe de persoon in interactie met
de situatie beleeft, wat hij ervaart en tegelijk tot doelgericht handelen komt” (Cuyvers, 2004).
“Wetenschap die zich bezig houdt met het onderzoek naar de determinanten van gedrag” (Van Dale,
2012).
De psycholoog en zijn collega’s
Psycholoog:
• Beschermde titel: master in de psychologie
• Schrijft geen medicatie voor
• Niet altijd specifiek therapeutisch geschoold
Psychotherapeut:
• Geen beschermde titel, geen vaste vooropleiding
• Niet altijd psychologisch geschoold
• Schrijft geen medicatie voor
• Indien lid van beroepsvereniging
= kwaliteitslabel
Psychiater:
• Beschermde titel: arts!
• Mag medicatie voorschrijven & door RIZIV terugbetaald
• Niet altijd specifiek therapeutisch geschoold
Praktijkgerichte orthopedagoog:
• Geen beschermde titel
• Mag geen medicatie voorschrijven
• Niet therapeutisch geschoold (tenzij extra opleiding)
• Vooral ondersteuning van cliënten in dagelijks leven
Grootste specialismen binnen psychologie
Theoretische psychologie
• Functieleer / algemene psychologie
• Ontwikkelingspsychologie (zie levenslooppsychologie)
• Persoonlijkheidspsychologie
• Sociale psychologie (zie sociaal-agogische vaardigheden)
• Fysiologische psychologie / neuropsychologie
Toegepaste psychologie
• Schoolpsychologie
• Arbeidspsychologie
• Klinische psychologie (m.b.t. stoornissen) visum nodig
• Sportpsychologie
Psychologische stromingen
Psychodynamische benaderingen
4
, Cognitief-gedragstherapeutische benaderingen
Cliëntgerichte benaderingen
Lichaamsgerichte benaderingen
Systeemgerichte benaderingen (o.a. contextueel kader)
Oplossingsgerichte benaderingen
Biopsychosociale benaderingen
Biopsychosociaal model
= Overkoepelend model
bekijkt de interactie tussen biologische, psychische en sociale factoren
onderzoekt de invloed van deze verschillende factoren op de manier waarop een stoornis
zich ontwikkelt
voor sommige stoornissen bestaat er een biologische kwetsbaarheid
• voor de meeste psychische stoornissen is er geen eenduidige neurobiologische oorzaak
• gaat om dynamisch evenwicht tussen genetische kwetsbaarheid en omgevingsfactoren
Biopsychosociaal: bvb. kwetsbaarheids-stressmodel
Elke stroming heeft zijn eigen...
Mens- en wereldbeeld
Verklaringsmodellen voor psychische problemen
Methodieken om psychische problemen te behandelen
• “Methodieken = de op de praktijk gerichte uitwerkingen van een deze
benaderingen..... . Methodieken geven aan hoe je abstracte theorieën kunt toepassen
in de hulpverlening” (Weerman, 2013, p.18)
Methoden en technieken
die uit deze methodieken voortvloeien
• Methoden & technieken = concrete wijzen
van handelen die binnen een bepaalde methodiek passen.
Verschillen tussen de psychologische stromingen
Psychotherapeutische opleidingen vaak 1 model
5
3. Psychodynamische benaderingen......................................................................................................8
3.1. Inleiding.......................................................................................................................................8
3.2. Theorie van Freud........................................................................................................................8
3.2.1. Driftmodel.............................................................................................................................9
3.2.2. Psychoseksuele ontwikkelingsfasen (zie LLP)......................................................................10
3.2.3. Afweermechanismen..........................................................................................................11
3.2.4. Therapieën vanuit het driftmodel.......................................................................................12
3.2.5. Overdracht en tegenoverdracht.........................................................................................12
3.2.6. Therapeutische technieken en houding..............................................................................13
3.2.7. Uitgangspunten..................................................................................................................13
3.3. Het objectrelatiemodel..............................................................................................................14
4. Cognitief-gedragstherapeutische benaderingen..............................................................................16
4.1. Inleiding.....................................................................................................................................16
4.2. Gedragstherapie........................................................................................................................17
4.2.1. Klassieke conditionering....................................................................................................17
4.2.2. Operante contionering.......................................................................................................19
4.2.3. Operante technieken..........................................................................................................20
4.3. Observatieleren / model-leren (Bandura)..................................................................................23
4.4. Sociale competentietrainingen..................................................................................................23
4.5. Belang van motivatie.................................................................................................................23
4.6.1. Visie op mens......................................................................................................................24
4.6.2. Albert Ellis & Aaron Beck....................................................................................................25
4.6.3. Rationeel-emotieve therapie (Ellis).....................................................................................26
4.6.4. Variatie: 5 G’s......................................................................................................................26
4.6.5. Beck: cognitieve therapie....................................................................................................26
4.6.7. Therapeutische houding.....................................................................................................29
4.7. Nieuwe ontwikkelingen.............................................................................................................29
4.7.1. Nieuwe ontwikkelingen: mindfulness.................................................................................29
4.7.2. Nieuwe ontwikkelingen: EMDR..........................................................................................29
4.7.3. Nieuwe ontwikkelingen: acceptance and commitment therapy (ACT)...............................29
5. Systeemgerichte benaderingen........................................................................................................30
5.1. Uitgangspunten.........................................................................................................................30
5.2. Inspiratiebronnen van de systeemtherapieën...........................................................................30
1
, 5.3. Algemene systeemleer..............................................................................................................31
5.4. Uitgangspunten systeembenadering.........................................................................................32
5.5. Verschillende systeemtherapeutische benaderingen................................................................32
5.6. De communicatietheoretische benadering................................................................................33
5.7. De structurele benadering.........................................................................................................34
5.8. De intergenerationele of contextuele benadering.....................................................................36
5.8.1. Vier dimensies....................................................................................................................36
5.8.2. Balans tussen geven en nemen...........................................................................................37
5.8.3. Gerechtigde aanspraken – constructief recht.....................................................................37
5.8.4. Verschillende soorten relaties en loyaliteiten.....................................................................39
5.8.5. Contextuele therapie, therapeutische houding, therapeutische interventies....................40
5.9. Contextuele therapie, therapeutische interventies...................................................................40
5.10. Verwante ontwikkelingen........................................................................................................42
5.11. Contextuele benadering in zorg en welzijn..............................................................................42
5.12. Groepsdynamica en sociotherapie..........................................................................................42
5.13. Netwerkbenaderingen.............................................................................................................43
5.14. Interventies gericht op de sociale omgeving !!!.......................................................................44
6. Experiëntiële en cliëntgerichte benaderingen..................................................................................45
6.1. Ontstaan....................................................................................................................................45
6.2. Zelfontplooiing...........................................................................................................................46
6.3. Onvoorwaardelijke acceptatie...................................................................................................47
6.4. Incongruentie............................................................................................................................47
6.5. Positieve mogelijkheden............................................................................................................48
6.6. Onvoorwaardelijke acceptatie, echtheid en empathie..............................................................48
6.7. Niet adviseren, maar begrijpen en verhelderen........................................................................49
6.8. De behoeftepiramide van Maslow.............................................................................................50
6.9. Meer directieve technieken.......................................................................................................51
6.9.1.Gestalttherapie....................................................................................................................51
6.9.2. Experiëntiële benaderingen................................................................................................52
6.9.3. Existentiële benaderingen..................................................................................................52
6.9.4. Taakgerichte en cognitieve aanvullingen............................................................................53
6.10. Cliëntgericht en experiëntiële benaderingen in zorg en welzijn..............................................53
6.11. Kanttekeningen........................................................................................................................54
7. Oplossingsgerichte benadering........................................................................................................54
7.1. inleiding.....................................................................................................................................54
7.2. Positieve psychologie.................................................................................................................54
2
, 7.3. Uitgangspunten oplossingsgerichte benaderingen....................................................................55
7.4. Uitgangspunten.........................................................................................................................55
7.5. Ordenen en zoeken...................................................................................................................55
7.6. Formuleren van doelen..............................................................................................................55
7.7. Therapeutische technieken.......................................................................................................56
7.7.1. Wondervraag......................................................................................................................56
7.7.2. Het zoeken naar uitzonderingen.........................................................................................57
7.7.3. Schalen...............................................................................................................................57
7.8. Kanttekeningen..........................................................................................................................57
8. Lichaamsgerichte benaderingen.......................................................................................................58
8.1. Inleiding.....................................................................................................................................58
8.2. Lichaam als object en als subject !!!..........................................................................................59
8.3. Lichaamsgerichte therapieën.....................................................................................................59
8.4. Uitgangspunten lichaamsgerichte therapieën...........................................................................60
8.5. Werkwijze lichaamsgerichte therapieën....................................................................................60
8.6. Integratieve bewegingspsychotherapie (Petzold): inleiding......................................................61
8.7. Therapeutische houding............................................................................................................63
8.8. Kanttekeningen..........................................................................................................................63
Samenvatting psychologie
3
,Inleiding: psychologie
“Voor ons is de wetenschappelijke psychologie de studie van de doelgerichte interactie tussen
persoon en situatie. Meer specifiek wil de psychologie achterhalen hoe de persoon in interactie met
de situatie beleeft, wat hij ervaart en tegelijk tot doelgericht handelen komt” (Cuyvers, 2004).
“Wetenschap die zich bezig houdt met het onderzoek naar de determinanten van gedrag” (Van Dale,
2012).
De psycholoog en zijn collega’s
Psycholoog:
• Beschermde titel: master in de psychologie
• Schrijft geen medicatie voor
• Niet altijd specifiek therapeutisch geschoold
Psychotherapeut:
• Geen beschermde titel, geen vaste vooropleiding
• Niet altijd psychologisch geschoold
• Schrijft geen medicatie voor
• Indien lid van beroepsvereniging
= kwaliteitslabel
Psychiater:
• Beschermde titel: arts!
• Mag medicatie voorschrijven & door RIZIV terugbetaald
• Niet altijd specifiek therapeutisch geschoold
Praktijkgerichte orthopedagoog:
• Geen beschermde titel
• Mag geen medicatie voorschrijven
• Niet therapeutisch geschoold (tenzij extra opleiding)
• Vooral ondersteuning van cliënten in dagelijks leven
Grootste specialismen binnen psychologie
Theoretische psychologie
• Functieleer / algemene psychologie
• Ontwikkelingspsychologie (zie levenslooppsychologie)
• Persoonlijkheidspsychologie
• Sociale psychologie (zie sociaal-agogische vaardigheden)
• Fysiologische psychologie / neuropsychologie
Toegepaste psychologie
• Schoolpsychologie
• Arbeidspsychologie
• Klinische psychologie (m.b.t. stoornissen) visum nodig
• Sportpsychologie
Psychologische stromingen
Psychodynamische benaderingen
4
, Cognitief-gedragstherapeutische benaderingen
Cliëntgerichte benaderingen
Lichaamsgerichte benaderingen
Systeemgerichte benaderingen (o.a. contextueel kader)
Oplossingsgerichte benaderingen
Biopsychosociale benaderingen
Biopsychosociaal model
= Overkoepelend model
bekijkt de interactie tussen biologische, psychische en sociale factoren
onderzoekt de invloed van deze verschillende factoren op de manier waarop een stoornis
zich ontwikkelt
voor sommige stoornissen bestaat er een biologische kwetsbaarheid
• voor de meeste psychische stoornissen is er geen eenduidige neurobiologische oorzaak
• gaat om dynamisch evenwicht tussen genetische kwetsbaarheid en omgevingsfactoren
Biopsychosociaal: bvb. kwetsbaarheids-stressmodel
Elke stroming heeft zijn eigen...
Mens- en wereldbeeld
Verklaringsmodellen voor psychische problemen
Methodieken om psychische problemen te behandelen
• “Methodieken = de op de praktijk gerichte uitwerkingen van een deze
benaderingen..... . Methodieken geven aan hoe je abstracte theorieën kunt toepassen
in de hulpverlening” (Weerman, 2013, p.18)
Methoden en technieken
die uit deze methodieken voortvloeien
• Methoden & technieken = concrete wijzen
van handelen die binnen een bepaalde methodiek passen.
Verschillen tussen de psychologische stromingen
Psychotherapeutische opleidingen vaak 1 model
5
