LES 4; GEHEUGEN
1. Wat is geheugen?
2. Hoe vormen we herinneringen?
3. Terughalen van herinneringen?
1. Wat is geheugen?
Geheugen van de mens
Een informatieverwerkingssysteem dat constructief werkt om informatie te coderen, op te slaan en
weer terug te halen.
- Cognitief systeem dat info krijgt vanuit de zintuigen, gedeelte wordt omgezet in betekenisvolle
patronen die opgeslagen kunnen worden voor later gebruik
- Grondstof voor gedachten en gedrag
- Verband geheugen en leren: pas leren wanneer blijvende verandering, dus geheugen maakt leren
mogelijk
Cognitieve benadering van geheugen
Informatieverwerkingsmodel: Legt de nadruk op de wijze waarop informatie systematische
verandering ondergaat bij het coderen, opslaan en terughalen ervan
- Geheugen is interpretatief systeem
- Functies geheugen:
I. Coderen van informatie
II. Opslaan van informatie
III. Terughalen van informatie
Geheugen = reconstructie → geen objectief proces
I. Coderen van informatie
Eerste elementaire functie van het geheugen. Heeft te maken met het omzetten van informatie in een
vorm die het beste in het geheugensysteem past.
- stimulusselectie → identificatie → labeling
- Gebeurt meestal automatisch en onbewust, tenzij bij herinneren van concepten (bv. studeren
van theorie voor examen)
- Emotioneel geladen → betere codering?
II. Opslaan van informatie
Tweede elementaire functie van het geheugen. Heeft te maken met het langdurig bewaren van
gecodeerd materiaal.
, III. Terughalen van informatie
Derde elementaire functie van het geheugen. Heeft te maken met het lokaliseren en weer in het
bewustzijn terugbrengen van informatie uit het geheugen.
- Vertoont fouten, vertekening en kan volledig tekortschieten
Fotografisch geheugen: Eidetisch beeld
- Niet zoals fototoestel: EB geeft interessantste, betekenisvolste delen van tafereel het
nauwkeurigst
- Niet zoals LTG: EB zijn levensecht zoals normale ervaringen
- Niet zoals gewone geheugenbeelden: EB bevinden zich in buitenwereld, niet in de geest
- Niet zoals hallucinaties: EB worden herkend als mentale beelden
- Kan minutenlang (tot zelfs dagenlang) blijven hangen
- Zeldzaam! Meest voorkomend bij kinderen (5%), zelden bij volwassenen
- Verband tussen afname eidetische beeldvorming en taalvaardigheid
2. Hoe vormen we herinneringen?
Atkinson & Shiffrin (1968): 3 stadia: sensorisch geheugen, werkgeheugen, langetermijngeheugen
Sensorisch geheugen werkgeheugen langetermijngeheugen
Stadia van herinneren
- Elk stadium codeert en houdt herinneringen op een andere manier vast
- Unieke bijdrage elk stadium
- Samen zorgen de stadia ervoor dat een sensorische ervaring wordt omgezet in een blijvend
geheugenspoor met bepaald patroon
I. Sensorisch geheugen
- Zeer korte duur: Beelden, geluiden, … blijven slechts enkele seconden hangen → sensorisch
register
- Zintuiglijke informatie → veel prikkels
- Doel: stroom van sensaties net zo lang vasthouden totdat je hersenen beslissen welke informatie
aandacht nodig heeft
- Capaciteit en duur: Sperling Experiment
- Capaciteit en duur: Sperling Experiment → Werkelijke capaciteit dus wellicht 12 of meer letters
→ Niet alle letters bereiken het bewustzijn, anders systeem te snel vol
- Structuur en functie: Elk zintuig heeft aparte sensorische opslagruimte!
- Pas in werkgeheugen wordt betekenis gehecht aan gewaarwordingen
II. Werkgeheugen
- Tijdelijke buffer (bv. naam onthouden van iemand die je net hebt ontmoet)
- Beperkte capaciteit en duur (zonder herhalen hoogstens een minuut)
- Verwerking van bewuste ervaringen: haalt zowel informatie uit sensorisch geheugen als uit
langetermijngeheugen (cf. belletje doen rinkelen)
,- Mentale werkplaats waar informatie wordt gecodeerd vooraleer die naar het LT geheugen kan
- Hier gebeurt het denken!
- Miller (1956): Magisch getal: 7 +/- 2
- Beperkte capaciteit → is reden voor niet tegelijk telefoneren en rijden!
- Onderzoek: slechts 50% van sensorische informatie wordt verwerkt wanneer rijden +
telefoneren, zelfs handsfree!
- US: 1 op 4 auto-ongevallen bellen tijdens rijden als oorzaak; Sms’en achter stuur: kans op botsing
x2
- Moeilijk studeren omzeilen door: 1) chunking en 2) repeteren en 3) actief herhalen
→ informatie behouden en doorgeven aan LTG
1) Chunking: proces waarbij stukjes informatie worden georganiseerd tot een kleiner aantal
betekenisvolle eenheden
2) Repeteren: informatie blijft langer in het werkgeheugen, maar gaat niet door naar het LT
geheugen → vereist geen actieve verwerking
3) Actief herhalen door elaboratie: informatie actief verbinden met kennis die je al eerder
hebt opgeslagen in het LT geheugen, bv. bedenken persoonlijke vb’en
- Geheugen en functie:
Centrale bestuurder: Cf. Distributiecentrum: coördineert en richt de aandacht → Welke
informatie moet bewust verwerkt worden?
Fonologische lus: Akoestische codering: alle woorden worden omgezet in geluiden van gesproken
taal → ook wanneer binnenkomen via visuele of auditieve stimulatie
taal → opslag in akoestische vorm
taal → kan soms leiden tot specifieke geheugenfouten
Schetsboek: Visuele en ruimtelijke codering
Codeert visuele beelden en mentale representaties van voorwerpen in de ruimte.
Bv. vergeten waar sleutels lagen.
Bv. mentale plattegrond bij boodschappen
Afbeeldingen helpen bij coderen van informatie!
Episodische buffer: Verbindt verschillende stukjes informatie tot een coherente episode
, Helpt bv. om verhaallijn van film te onthouden
Visuele, ruimtelijke, fonologische en chronologische aspecten worden georganiseerd tot een
episode of ervaring die we ons kunnen herinneren
Semantische buffer: Taalverwerkingsmodule
Toekennen van betekenis aan woorden die we zien of horen
Doet beroep op betekenis van woorden in het langetermijngeheugen
III. Langetermijngeheugen (LTG)
- Grootste capaciteit en duur
- Informatie wordt opgeslagen in verschillende delen, afhankelijk van de betekenis
- Ontvangt informatie uit het werkgeheugen en kan het voor langere tijd opslaan zodat het later
terug kan worden opgehaald
Capaciteit en duur
- Onderschatte capaciteit S
- peciale eigenschap: coderen o.b.v. betekenis
- Netwerk van onderling verbonden associaties ▪ Lokaliseren door ophaalaanwijzingen of
herinneringscues
Structuur en functie: 2 belangrijke afdelingen
a) Procedureel geheugen
b) Declaratief geheugen
a) Procedureel geheugen
- Gebruiken we o.a. als we fietsen, autorijden, een instrument bespelen
- Opslaan van procedures voor goed geoefende vaardigheden
- Werkt grotendeels buiten ons bewustzijn (na initiële aanleren)
- Diepgeworteld en worden niet gemakkelijk vergeten
b) Declaratief geheugen
- Feitengeheugen: opslaan van feiten, ervaringen en gebeurtenissen
- Bv. route naar bepaalde locatie (besturen zelf is procedureel geheugen)
- Vereist bewuste mentale inspanning
- 2 onderdelen: Episodisch geheugen 2
onderdelen: Semantisch geheugen
Episodisch geheugen
- Hier liggen herinneringen aan persoonlijke gebeurtenissen (‘episodes’) opgeslagen
- Worden mee opgeslagen:
- Mentale tijdlabels
- Contextuele labels
- Bv. herinneringen aan een vakantie, relatie, ...
- Cf. dagboek of autobiografie
Semantisch geheugen
- Opslag van algemene kennis
1. Wat is geheugen?
2. Hoe vormen we herinneringen?
3. Terughalen van herinneringen?
1. Wat is geheugen?
Geheugen van de mens
Een informatieverwerkingssysteem dat constructief werkt om informatie te coderen, op te slaan en
weer terug te halen.
- Cognitief systeem dat info krijgt vanuit de zintuigen, gedeelte wordt omgezet in betekenisvolle
patronen die opgeslagen kunnen worden voor later gebruik
- Grondstof voor gedachten en gedrag
- Verband geheugen en leren: pas leren wanneer blijvende verandering, dus geheugen maakt leren
mogelijk
Cognitieve benadering van geheugen
Informatieverwerkingsmodel: Legt de nadruk op de wijze waarop informatie systematische
verandering ondergaat bij het coderen, opslaan en terughalen ervan
- Geheugen is interpretatief systeem
- Functies geheugen:
I. Coderen van informatie
II. Opslaan van informatie
III. Terughalen van informatie
Geheugen = reconstructie → geen objectief proces
I. Coderen van informatie
Eerste elementaire functie van het geheugen. Heeft te maken met het omzetten van informatie in een
vorm die het beste in het geheugensysteem past.
- stimulusselectie → identificatie → labeling
- Gebeurt meestal automatisch en onbewust, tenzij bij herinneren van concepten (bv. studeren
van theorie voor examen)
- Emotioneel geladen → betere codering?
II. Opslaan van informatie
Tweede elementaire functie van het geheugen. Heeft te maken met het langdurig bewaren van
gecodeerd materiaal.
, III. Terughalen van informatie
Derde elementaire functie van het geheugen. Heeft te maken met het lokaliseren en weer in het
bewustzijn terugbrengen van informatie uit het geheugen.
- Vertoont fouten, vertekening en kan volledig tekortschieten
Fotografisch geheugen: Eidetisch beeld
- Niet zoals fototoestel: EB geeft interessantste, betekenisvolste delen van tafereel het
nauwkeurigst
- Niet zoals LTG: EB zijn levensecht zoals normale ervaringen
- Niet zoals gewone geheugenbeelden: EB bevinden zich in buitenwereld, niet in de geest
- Niet zoals hallucinaties: EB worden herkend als mentale beelden
- Kan minutenlang (tot zelfs dagenlang) blijven hangen
- Zeldzaam! Meest voorkomend bij kinderen (5%), zelden bij volwassenen
- Verband tussen afname eidetische beeldvorming en taalvaardigheid
2. Hoe vormen we herinneringen?
Atkinson & Shiffrin (1968): 3 stadia: sensorisch geheugen, werkgeheugen, langetermijngeheugen
Sensorisch geheugen werkgeheugen langetermijngeheugen
Stadia van herinneren
- Elk stadium codeert en houdt herinneringen op een andere manier vast
- Unieke bijdrage elk stadium
- Samen zorgen de stadia ervoor dat een sensorische ervaring wordt omgezet in een blijvend
geheugenspoor met bepaald patroon
I. Sensorisch geheugen
- Zeer korte duur: Beelden, geluiden, … blijven slechts enkele seconden hangen → sensorisch
register
- Zintuiglijke informatie → veel prikkels
- Doel: stroom van sensaties net zo lang vasthouden totdat je hersenen beslissen welke informatie
aandacht nodig heeft
- Capaciteit en duur: Sperling Experiment
- Capaciteit en duur: Sperling Experiment → Werkelijke capaciteit dus wellicht 12 of meer letters
→ Niet alle letters bereiken het bewustzijn, anders systeem te snel vol
- Structuur en functie: Elk zintuig heeft aparte sensorische opslagruimte!
- Pas in werkgeheugen wordt betekenis gehecht aan gewaarwordingen
II. Werkgeheugen
- Tijdelijke buffer (bv. naam onthouden van iemand die je net hebt ontmoet)
- Beperkte capaciteit en duur (zonder herhalen hoogstens een minuut)
- Verwerking van bewuste ervaringen: haalt zowel informatie uit sensorisch geheugen als uit
langetermijngeheugen (cf. belletje doen rinkelen)
,- Mentale werkplaats waar informatie wordt gecodeerd vooraleer die naar het LT geheugen kan
- Hier gebeurt het denken!
- Miller (1956): Magisch getal: 7 +/- 2
- Beperkte capaciteit → is reden voor niet tegelijk telefoneren en rijden!
- Onderzoek: slechts 50% van sensorische informatie wordt verwerkt wanneer rijden +
telefoneren, zelfs handsfree!
- US: 1 op 4 auto-ongevallen bellen tijdens rijden als oorzaak; Sms’en achter stuur: kans op botsing
x2
- Moeilijk studeren omzeilen door: 1) chunking en 2) repeteren en 3) actief herhalen
→ informatie behouden en doorgeven aan LTG
1) Chunking: proces waarbij stukjes informatie worden georganiseerd tot een kleiner aantal
betekenisvolle eenheden
2) Repeteren: informatie blijft langer in het werkgeheugen, maar gaat niet door naar het LT
geheugen → vereist geen actieve verwerking
3) Actief herhalen door elaboratie: informatie actief verbinden met kennis die je al eerder
hebt opgeslagen in het LT geheugen, bv. bedenken persoonlijke vb’en
- Geheugen en functie:
Centrale bestuurder: Cf. Distributiecentrum: coördineert en richt de aandacht → Welke
informatie moet bewust verwerkt worden?
Fonologische lus: Akoestische codering: alle woorden worden omgezet in geluiden van gesproken
taal → ook wanneer binnenkomen via visuele of auditieve stimulatie
taal → opslag in akoestische vorm
taal → kan soms leiden tot specifieke geheugenfouten
Schetsboek: Visuele en ruimtelijke codering
Codeert visuele beelden en mentale representaties van voorwerpen in de ruimte.
Bv. vergeten waar sleutels lagen.
Bv. mentale plattegrond bij boodschappen
Afbeeldingen helpen bij coderen van informatie!
Episodische buffer: Verbindt verschillende stukjes informatie tot een coherente episode
, Helpt bv. om verhaallijn van film te onthouden
Visuele, ruimtelijke, fonologische en chronologische aspecten worden georganiseerd tot een
episode of ervaring die we ons kunnen herinneren
Semantische buffer: Taalverwerkingsmodule
Toekennen van betekenis aan woorden die we zien of horen
Doet beroep op betekenis van woorden in het langetermijngeheugen
III. Langetermijngeheugen (LTG)
- Grootste capaciteit en duur
- Informatie wordt opgeslagen in verschillende delen, afhankelijk van de betekenis
- Ontvangt informatie uit het werkgeheugen en kan het voor langere tijd opslaan zodat het later
terug kan worden opgehaald
Capaciteit en duur
- Onderschatte capaciteit S
- peciale eigenschap: coderen o.b.v. betekenis
- Netwerk van onderling verbonden associaties ▪ Lokaliseren door ophaalaanwijzingen of
herinneringscues
Structuur en functie: 2 belangrijke afdelingen
a) Procedureel geheugen
b) Declaratief geheugen
a) Procedureel geheugen
- Gebruiken we o.a. als we fietsen, autorijden, een instrument bespelen
- Opslaan van procedures voor goed geoefende vaardigheden
- Werkt grotendeels buiten ons bewustzijn (na initiële aanleren)
- Diepgeworteld en worden niet gemakkelijk vergeten
b) Declaratief geheugen
- Feitengeheugen: opslaan van feiten, ervaringen en gebeurtenissen
- Bv. route naar bepaalde locatie (besturen zelf is procedureel geheugen)
- Vereist bewuste mentale inspanning
- 2 onderdelen: Episodisch geheugen 2
onderdelen: Semantisch geheugen
Episodisch geheugen
- Hier liggen herinneringen aan persoonlijke gebeurtenissen (‘episodes’) opgeslagen
- Worden mee opgeslagen:
- Mentale tijdlabels
- Contextuele labels
- Bv. herinneringen aan een vakantie, relatie, ...
- Cf. dagboek of autobiografie
Semantisch geheugen
- Opslag van algemene kennis
