Hoofdstuk 21 Afweer
Paragraaf 1 Geen indringers
Barrières aan de buitenkant
Dekweefsels vormen als fysieke barrière een mechanische afweer. Ze beschermen het inwendig milieu
tegen schadelijke invloeden uit het uitwendig milieu. De opperhuid is zo’n dekweefsel. De hoornlaag is
de buitenste laag van de opperhuid, en bestaat uit dode, verdroogde cellen. Die cellen verweren snel. Als
de dode cel resten van je lichaam afvallen verdwijnen ook bacteriën die op de huid leven.
Bacteriën op de huid zijn meestal geen direct gevaar. Bij een wondje kunnen ze echter binnendringen en
ontstekingen veroorzaken. Basale cellenlaag: dunne cellen laag en vrijwel alleen stamcellen. Oude cellen
worden door nieuwe dochtercellen naar buitengeduwd en vormen wanneer ze dood zijn de hoornlaag.
Lederhuid: de laag onder de opperhuid, bindweefsel bestaande uit elastische vezels voor soepele huid en
bevat veel zintuigjes. Daaronder onderhuids vetweefsel wat als warmte-isolatie werkt.
Bescherming tegen zonlicht
Melanocyten: de pigmentvormende cellen in de basale cellenlaag, hebben lange uitlopers met korrels
melanine. Dat is een pigment wat zich ophoop rond de kernen. Gebeurt dit niet schade van zon aan het
DNArisico op huidkanker. Melanine komt uiteindelijk ook in de hoornlaag en schilfert af.
Vochtbarrières
Longen en darmen hebben een laag slijmvlies om ze te beschermen van bacteriën en schadelijke stoffen
van buitenaf. Dit dekweefsel van slijmbekercellen scheiden slijm af dat bacteriedodende stoffen bevat.
In de longen blijven stoffen in het slijm plakken. Trilharen zorgen ervoor dat deze trilharen de keelholte
bereikt. De meeste bacteriën overleven de biochemische barrière van de maag (pH 1-3) niet. Bovenste
ooglid bevat ook slijmbekercellen, dit bevat het bacteriedodende lysozym wat de ogen beschermt.
Investeren in bescherming
Mechanische afweer, bijvoorbeeld stekels van planten, of bomen met holtes voor mieren die indringers
bijten. Het laatste voorbeeld is een vorm van mutualisme. De investering in de afweer weegt op tegen het
voordeel wat het hen biedt.
Chemische bescherming
Chemische afweer, bijvoorbeeld stoffen die planten vies laten smaken, of giftige stoffen die dieren of
planten maken
Afweermaatregelen
Planten kunnen via receptoren op celmembranen schadelijke bacteriën en schimmels herkennen. Ze
kunnen ook meerdere maatregelen treffen, zoals huidmondjes sluiten, H2O2 produceren voor dikkeren
celwanden, andere produceren stoffen die op het waslaagje schimmelsporen doden. Is een cel beschadigd
komt er NO vrij, dit dood de ziekteverwekker maar ook de plantencellen, de plant overleeft het wel, maar
sommige bladeren niet.
, Signaalstoffen en lokstoffen
Bijna alle planten scheiden bij vraat stoffen af. Geurstoffen zijn signaalstoffen voor andere planten. Die
stoffen komen er door de lucht en werken als waarschuwingssignalen voor andere planten.
Sommige carnivoren kunnen deze signaalstoffen waarnemen en op zoek gaan naar een maaltijd bij de
aangevreten planten.
Sommige planten zetten lokstoffen om de vijanden van de vijand de signaleren om zichzelf te
beschermen.
Paragraaf 2 Niet-specifieke afweer
Omringd door eencellige organismen
Bacteriën hebben cirkelvormig chromosoom (DNA) en cirkelvormige DNA-moleculen (: plasmiden). Ze
behoren tot de prokaryoten. Indeling op: leefomgeving (aerobics of anaeroob), voedselherkomst
(autotroof of heterotroof), celmembraan (bv. Bolletjes of staafjes) en celwandverschillen (reactie op
kleurstoffen).
Microbioom alle bacteriën die in en rond je lichaam leven. Veel daarvan zijn nuttig.
Bacteriën als ziekteverwekkers
Sommige bacteriesoorten zijn schadelijk. Het kan dan bijvoorbeeld reageren met stoffen in je lichaam wat
je ziek laat voelen. Soms word je ziek van bacteriën die buiten je lichaam leven, je kunt bv. Last krijgen van
uitslag op de huid. Sommige soorten maken giftige stoffen die organen kunnen beschadigen.
Andere eencellige ziekteverwekkers
Eukaryoten: hebben een celkern en andere organellen (bv. RER en Golgi-systeem). Parasieten zijn hier
een voorbeeld van, er zijn veel verschillende soorten parasieten. Ze vermeerderen zich ongeslachtelijk en
kunnen zich zo verspreiden over het hele lichaam. De voorbeeld van een parasiet is malaria (pagina 178
en 179)
DNA- en RNA-virussen
Virus bestaat uit erfelijk materiaal met daaromheen een eiwitkapsel (capside), en soms nog een
membraan met eiwitten (virusenvelop). Een virus heeft een gastheercel nodig voor vermenigvuldiging.
Naar binnen door doordringen membraan of door endocytose. Daarna met behulp van virale enzym
integrase integreert het DNA van het DNA-virus in de kern. Bij RNA-virussen eerst met reverse
transcriptase, wat het virus ook bij zich heeft, het RNA omzetten in DNA, met behulp van DNA-
polymerase. Soms met fouten, dan muteert een virus. Daarna pas integreren met het DNA in de kern. Dan
transcriptie en translatie, waardoor een nieuw virusdeeltje ontstaat.
Lichaamseigen en lichaamsvreemd
De niet-specifieke (of algemene) afweer: een opruimsysteem van witte bloedcellen en bloedeiwitten dat
lichaamsvreemde deeltjes die binnendringen onschadelijk maken. Om dit goed te doe onderscheid het
een verschil in lichaamseigen en lichaamsvreemd. Antigenen (zitten aan de buitenkant van een
celmembraan): moleculen dieet afweersysteem kunnen activeren. Zitten met MHC-I-moleculen aan
membraan vast. Hierdoor is elke cel herkenbaar als lichaamseigen. De MHC-I-moleculen verschillen van
persoon tot persoon, wat ook helpt bij het onderscheiden van lichaamseigen en -vreemd. Bij families is er
wel wat overlap.
Paragraaf 1 Geen indringers
Barrières aan de buitenkant
Dekweefsels vormen als fysieke barrière een mechanische afweer. Ze beschermen het inwendig milieu
tegen schadelijke invloeden uit het uitwendig milieu. De opperhuid is zo’n dekweefsel. De hoornlaag is
de buitenste laag van de opperhuid, en bestaat uit dode, verdroogde cellen. Die cellen verweren snel. Als
de dode cel resten van je lichaam afvallen verdwijnen ook bacteriën die op de huid leven.
Bacteriën op de huid zijn meestal geen direct gevaar. Bij een wondje kunnen ze echter binnendringen en
ontstekingen veroorzaken. Basale cellenlaag: dunne cellen laag en vrijwel alleen stamcellen. Oude cellen
worden door nieuwe dochtercellen naar buitengeduwd en vormen wanneer ze dood zijn de hoornlaag.
Lederhuid: de laag onder de opperhuid, bindweefsel bestaande uit elastische vezels voor soepele huid en
bevat veel zintuigjes. Daaronder onderhuids vetweefsel wat als warmte-isolatie werkt.
Bescherming tegen zonlicht
Melanocyten: de pigmentvormende cellen in de basale cellenlaag, hebben lange uitlopers met korrels
melanine. Dat is een pigment wat zich ophoop rond de kernen. Gebeurt dit niet schade van zon aan het
DNArisico op huidkanker. Melanine komt uiteindelijk ook in de hoornlaag en schilfert af.
Vochtbarrières
Longen en darmen hebben een laag slijmvlies om ze te beschermen van bacteriën en schadelijke stoffen
van buitenaf. Dit dekweefsel van slijmbekercellen scheiden slijm af dat bacteriedodende stoffen bevat.
In de longen blijven stoffen in het slijm plakken. Trilharen zorgen ervoor dat deze trilharen de keelholte
bereikt. De meeste bacteriën overleven de biochemische barrière van de maag (pH 1-3) niet. Bovenste
ooglid bevat ook slijmbekercellen, dit bevat het bacteriedodende lysozym wat de ogen beschermt.
Investeren in bescherming
Mechanische afweer, bijvoorbeeld stekels van planten, of bomen met holtes voor mieren die indringers
bijten. Het laatste voorbeeld is een vorm van mutualisme. De investering in de afweer weegt op tegen het
voordeel wat het hen biedt.
Chemische bescherming
Chemische afweer, bijvoorbeeld stoffen die planten vies laten smaken, of giftige stoffen die dieren of
planten maken
Afweermaatregelen
Planten kunnen via receptoren op celmembranen schadelijke bacteriën en schimmels herkennen. Ze
kunnen ook meerdere maatregelen treffen, zoals huidmondjes sluiten, H2O2 produceren voor dikkeren
celwanden, andere produceren stoffen die op het waslaagje schimmelsporen doden. Is een cel beschadigd
komt er NO vrij, dit dood de ziekteverwekker maar ook de plantencellen, de plant overleeft het wel, maar
sommige bladeren niet.
, Signaalstoffen en lokstoffen
Bijna alle planten scheiden bij vraat stoffen af. Geurstoffen zijn signaalstoffen voor andere planten. Die
stoffen komen er door de lucht en werken als waarschuwingssignalen voor andere planten.
Sommige carnivoren kunnen deze signaalstoffen waarnemen en op zoek gaan naar een maaltijd bij de
aangevreten planten.
Sommige planten zetten lokstoffen om de vijanden van de vijand de signaleren om zichzelf te
beschermen.
Paragraaf 2 Niet-specifieke afweer
Omringd door eencellige organismen
Bacteriën hebben cirkelvormig chromosoom (DNA) en cirkelvormige DNA-moleculen (: plasmiden). Ze
behoren tot de prokaryoten. Indeling op: leefomgeving (aerobics of anaeroob), voedselherkomst
(autotroof of heterotroof), celmembraan (bv. Bolletjes of staafjes) en celwandverschillen (reactie op
kleurstoffen).
Microbioom alle bacteriën die in en rond je lichaam leven. Veel daarvan zijn nuttig.
Bacteriën als ziekteverwekkers
Sommige bacteriesoorten zijn schadelijk. Het kan dan bijvoorbeeld reageren met stoffen in je lichaam wat
je ziek laat voelen. Soms word je ziek van bacteriën die buiten je lichaam leven, je kunt bv. Last krijgen van
uitslag op de huid. Sommige soorten maken giftige stoffen die organen kunnen beschadigen.
Andere eencellige ziekteverwekkers
Eukaryoten: hebben een celkern en andere organellen (bv. RER en Golgi-systeem). Parasieten zijn hier
een voorbeeld van, er zijn veel verschillende soorten parasieten. Ze vermeerderen zich ongeslachtelijk en
kunnen zich zo verspreiden over het hele lichaam. De voorbeeld van een parasiet is malaria (pagina 178
en 179)
DNA- en RNA-virussen
Virus bestaat uit erfelijk materiaal met daaromheen een eiwitkapsel (capside), en soms nog een
membraan met eiwitten (virusenvelop). Een virus heeft een gastheercel nodig voor vermenigvuldiging.
Naar binnen door doordringen membraan of door endocytose. Daarna met behulp van virale enzym
integrase integreert het DNA van het DNA-virus in de kern. Bij RNA-virussen eerst met reverse
transcriptase, wat het virus ook bij zich heeft, het RNA omzetten in DNA, met behulp van DNA-
polymerase. Soms met fouten, dan muteert een virus. Daarna pas integreren met het DNA in de kern. Dan
transcriptie en translatie, waardoor een nieuw virusdeeltje ontstaat.
Lichaamseigen en lichaamsvreemd
De niet-specifieke (of algemene) afweer: een opruimsysteem van witte bloedcellen en bloedeiwitten dat
lichaamsvreemde deeltjes die binnendringen onschadelijk maken. Om dit goed te doe onderscheid het
een verschil in lichaamseigen en lichaamsvreemd. Antigenen (zitten aan de buitenkant van een
celmembraan): moleculen dieet afweersysteem kunnen activeren. Zitten met MHC-I-moleculen aan
membraan vast. Hierdoor is elke cel herkenbaar als lichaamseigen. De MHC-I-moleculen verschillen van
persoon tot persoon, wat ook helpt bij het onderscheiden van lichaamseigen en -vreemd. Bij families is er
wel wat overlap.
