Leerdoelen SD Periode 5
vSD 05-01, 05-02, 05-03, 05-04 Deterministische effecten
Radiobiologie
- De student kan een beschrijving geven van de bouw van een cel
• De verschillende functies in de cel zijn nauw met elkaar verbonden met bepaalde structuren in
de cel
o Celorganellen
• Opname en uitscheiding van stoffen gebeurt
via de celmembraan
o Celmembraan is een verbinding van
de celvloeistof (het cytoplasma) met
het buitenmilieu van de cel.
o In het cytoplasma bevinden zich
celorganellen
• Celmembraan
o Stoffen kunnen door een actief opnameproces via de celmembraan in het cytoplasma
worden opgenomen. Wanneer grotere deeltjes moeten worden opgenomen, functioneert
de celmembraan op een andere manier. De membraan wordt om het op te neme deeltje
gestulpt en het deeltje komt zo de cel binnen. Door de manier van opnames is het
omgeven door een membraan. Dit proces heet endocytose
• Mitochondria
o Voor alle processen in de cel is energie nodig. Mitochondria zijn door een membraan
omgeven structuren, die zorg dragen voor de energievoorziening van de cel door het
vormen van energie dragende moleculen. Door ontbinding van deze moleculen elders in
de cel kan de energie weer worden vrijgemaakt.
• Lysosomen
o Lysosomen zorgen voor verteringsprocessen in de cel. Het zijn organellen omgeven
door een membraan, waarbinnen zich verteringsenzymen bevinden. Een lysosoom kan
door membraanversmelting een geheel voren met een opgenomen deeltje. Op deze
manier komen de verteringsenzymen bij het opgenomen deeltje, dat dan verteerd word
tot bestanddelen die via de membraan van het lysosoom in het cytoplasma kunnen
worden opgenomen.
• Golgi-apparaat
o Het Golgi-apparaat is een geplooid membraansysteem in de cel waar onder andere
uitscheidingsproducten worden gesynthetiseerd. Ook de lysosomen worden aan het
Golgi-apparaat gevormd.
• Endoplasmatisch reticulum
o Het endoplasmatisch reticulum is ook een geplooid membraansysteem. Het staat in
verbinding met de celkern. Op de oppervlakte van de menbraan kunnen zich ribosomen
bevinden en wordt dan het ruw endoplasmatisch reticulum genoemd.
• Ribosomen
o De ribosomen bestaan ui ribonucleïnezuur (RNA). De synthese van eiwitten (onder
andere voor celbestanddelen) vindt plaats aan het ruw endoplasmatisch reticulum.
• Centrosoom
o Het centrosoom is een organel dat betrokken is bij de organisatie van de celdeling
• Cytoskelet
o Veel cellen hebben de mogelijkheid om van vorm te kunnen veranderen, onder andere
voor de voortbeweging. Hiervoor beschikt de cel over een cytoskelet van microtubuli en
twee typen eiwitten (Actine en myosine), die samen de motorische eenheid vormen: de
myosinefilamenten. Deze eiwitten zijn het eerst ontdekt in spieren, maar blijken in alle
cellen voor te komen.
• Celkern
o De celkern bevat de erfelijke informatie, die is opgeslagen in de DNA
(desoxyribonucleïnezuur)-moleculen van de chromosomen. De erfelijke informatie wordt
vertaald in het RNA, dat uit de celkern naar het cytoplasma wordt getransporteerd. Dit
RNA komt uiteindelijk terecht in de ribosomen, waar het wordt gebruikt bij de
eiwitsynthese aan het ruw endoplasmatisch reticulum.
, Leerdoelen SD Periode 5
- De student kan beschrijven hoe mitose en meiose verlopen
Mitose (diploïde cellen, van elke chromosoom twee
exemplaren)
o Het verloop van mitose is te onderscheiden in een
aantal fasen.
▪ Het centrosoom verdubbelt zich
▪ De twee centrosomen bewegen zich uit
elkaar en gaan fungeren als
organisatiecentra
• Hieruit groeien microtubuli
▪ Tussen beide centrosomen strekken zich
beide lange microtubuli
▪ Intussen is de kernmembraan opgelost en
zijn de chromosomen sterk gecondenseerd
▪ De chromosomen oriënteren zich
paarsgewijs in het midden (equatoriale
vlak) tussen de centrosomen.
• Centrosomen worden nu ook wel poollichaampjes genoemd
▪ De plaats, waarmee de chromosomen zich hechten aan de trekdraden, wordt
gevormd door de centromeren.
▪ Als de chromosomen bij de polen zijn aangekomen, worden de verbindingen met de
microtubuli verbroken, de kernmembraan wordt, samen met het endoplasmatisch
reticulum, weer opgebouwd en de chromosomen strekken zich weer uit
(decondensatie
▪ De cellen beginnen zich zodanig sterk in te snoeren, dat uiteindelijk de celmembraan
bij de insnoering kan versmelten.
Meiose (haploïde cellen, van elk chromosoom een exemplaar)
o Voor de bevruchting moeten beide geslachtscellen (gematen)
haploïd zijn
o Reductie van het diploïde aantal chromosomen tot een haploïd
aantal is het doel van de meiose (reductiedeling)
o De meiose begint net als bij de mitose met een S-fase om het
aantal chromosomen te verdubbelen.
▪ Beginstadium is dus tetraploïd
▪ De chromosomen condenseren als voorbereiding op de
eerste celdeling.
• Dit beginstadium kan bij oöcyten erg lang duren.
o De oriëntatie van de homologe chromosoomparen is zodanig dat
onderlinge uitwisseling kan plaatsvinden tussen de van oorsprong vader- en
moederchromatiden.
- De student kan beschrijven hoe de energieafgifte in de cel leidt tot biologische schade
• Een belangrijk effect bij energieoverdracht door straling is het veroorzaken van ionisaties
o Een atoom is opgebouwd uit een positieve kern en negatief geladen elektronen
▪ De elektronen bewegen zich op bepaalde energieniveaus om de atoomkern
• Het aantal elektronen is even groot als het aantal positief geladen protonen in de atoomkern
o Atoom heeft een neutrale lading.
o De energie van ioniserende straling kan worden overgedragen op een elektron →
elektron wordt uit het atoom verwijderd
▪ Er blijft een positief geladen atoom over
▪ Als het elektron wordt ingevangen door een ander atoom wordt deze negatief
geladen.
vSD 05-01, 05-02, 05-03, 05-04 Deterministische effecten
Radiobiologie
- De student kan een beschrijving geven van de bouw van een cel
• De verschillende functies in de cel zijn nauw met elkaar verbonden met bepaalde structuren in
de cel
o Celorganellen
• Opname en uitscheiding van stoffen gebeurt
via de celmembraan
o Celmembraan is een verbinding van
de celvloeistof (het cytoplasma) met
het buitenmilieu van de cel.
o In het cytoplasma bevinden zich
celorganellen
• Celmembraan
o Stoffen kunnen door een actief opnameproces via de celmembraan in het cytoplasma
worden opgenomen. Wanneer grotere deeltjes moeten worden opgenomen, functioneert
de celmembraan op een andere manier. De membraan wordt om het op te neme deeltje
gestulpt en het deeltje komt zo de cel binnen. Door de manier van opnames is het
omgeven door een membraan. Dit proces heet endocytose
• Mitochondria
o Voor alle processen in de cel is energie nodig. Mitochondria zijn door een membraan
omgeven structuren, die zorg dragen voor de energievoorziening van de cel door het
vormen van energie dragende moleculen. Door ontbinding van deze moleculen elders in
de cel kan de energie weer worden vrijgemaakt.
• Lysosomen
o Lysosomen zorgen voor verteringsprocessen in de cel. Het zijn organellen omgeven
door een membraan, waarbinnen zich verteringsenzymen bevinden. Een lysosoom kan
door membraanversmelting een geheel voren met een opgenomen deeltje. Op deze
manier komen de verteringsenzymen bij het opgenomen deeltje, dat dan verteerd word
tot bestanddelen die via de membraan van het lysosoom in het cytoplasma kunnen
worden opgenomen.
• Golgi-apparaat
o Het Golgi-apparaat is een geplooid membraansysteem in de cel waar onder andere
uitscheidingsproducten worden gesynthetiseerd. Ook de lysosomen worden aan het
Golgi-apparaat gevormd.
• Endoplasmatisch reticulum
o Het endoplasmatisch reticulum is ook een geplooid membraansysteem. Het staat in
verbinding met de celkern. Op de oppervlakte van de menbraan kunnen zich ribosomen
bevinden en wordt dan het ruw endoplasmatisch reticulum genoemd.
• Ribosomen
o De ribosomen bestaan ui ribonucleïnezuur (RNA). De synthese van eiwitten (onder
andere voor celbestanddelen) vindt plaats aan het ruw endoplasmatisch reticulum.
• Centrosoom
o Het centrosoom is een organel dat betrokken is bij de organisatie van de celdeling
• Cytoskelet
o Veel cellen hebben de mogelijkheid om van vorm te kunnen veranderen, onder andere
voor de voortbeweging. Hiervoor beschikt de cel over een cytoskelet van microtubuli en
twee typen eiwitten (Actine en myosine), die samen de motorische eenheid vormen: de
myosinefilamenten. Deze eiwitten zijn het eerst ontdekt in spieren, maar blijken in alle
cellen voor te komen.
• Celkern
o De celkern bevat de erfelijke informatie, die is opgeslagen in de DNA
(desoxyribonucleïnezuur)-moleculen van de chromosomen. De erfelijke informatie wordt
vertaald in het RNA, dat uit de celkern naar het cytoplasma wordt getransporteerd. Dit
RNA komt uiteindelijk terecht in de ribosomen, waar het wordt gebruikt bij de
eiwitsynthese aan het ruw endoplasmatisch reticulum.
, Leerdoelen SD Periode 5
- De student kan beschrijven hoe mitose en meiose verlopen
Mitose (diploïde cellen, van elke chromosoom twee
exemplaren)
o Het verloop van mitose is te onderscheiden in een
aantal fasen.
▪ Het centrosoom verdubbelt zich
▪ De twee centrosomen bewegen zich uit
elkaar en gaan fungeren als
organisatiecentra
• Hieruit groeien microtubuli
▪ Tussen beide centrosomen strekken zich
beide lange microtubuli
▪ Intussen is de kernmembraan opgelost en
zijn de chromosomen sterk gecondenseerd
▪ De chromosomen oriënteren zich
paarsgewijs in het midden (equatoriale
vlak) tussen de centrosomen.
• Centrosomen worden nu ook wel poollichaampjes genoemd
▪ De plaats, waarmee de chromosomen zich hechten aan de trekdraden, wordt
gevormd door de centromeren.
▪ Als de chromosomen bij de polen zijn aangekomen, worden de verbindingen met de
microtubuli verbroken, de kernmembraan wordt, samen met het endoplasmatisch
reticulum, weer opgebouwd en de chromosomen strekken zich weer uit
(decondensatie
▪ De cellen beginnen zich zodanig sterk in te snoeren, dat uiteindelijk de celmembraan
bij de insnoering kan versmelten.
Meiose (haploïde cellen, van elk chromosoom een exemplaar)
o Voor de bevruchting moeten beide geslachtscellen (gematen)
haploïd zijn
o Reductie van het diploïde aantal chromosomen tot een haploïd
aantal is het doel van de meiose (reductiedeling)
o De meiose begint net als bij de mitose met een S-fase om het
aantal chromosomen te verdubbelen.
▪ Beginstadium is dus tetraploïd
▪ De chromosomen condenseren als voorbereiding op de
eerste celdeling.
• Dit beginstadium kan bij oöcyten erg lang duren.
o De oriëntatie van de homologe chromosoomparen is zodanig dat
onderlinge uitwisseling kan plaatsvinden tussen de van oorsprong vader- en
moederchromatiden.
- De student kan beschrijven hoe de energieafgifte in de cel leidt tot biologische schade
• Een belangrijk effect bij energieoverdracht door straling is het veroorzaken van ionisaties
o Een atoom is opgebouwd uit een positieve kern en negatief geladen elektronen
▪ De elektronen bewegen zich op bepaalde energieniveaus om de atoomkern
• Het aantal elektronen is even groot als het aantal positief geladen protonen in de atoomkern
o Atoom heeft een neutrale lading.
o De energie van ioniserende straling kan worden overgedragen op een elektron →
elektron wordt uit het atoom verwijderd
▪ Er blijft een positief geladen atoom over
▪ Als het elektron wordt ingevangen door een ander atoom wordt deze negatief
geladen.
