RELATIE- EN GEZINSTHERAPIE
DEEL I – RELATIE- EN GEZINSTHERAPIE: EEN KENNISMAKING
INLEIDING
Relatie- en gezinstherapie: effectief voor ongeveer alle problemen in het veld van geestelijke gezondheidszorg
- Essentieel: manier van kijken die de nadruk legt op complexiteit, verbindingen en relaties
Essentie van gezinstherapie: het gezinsgesprek
- Verschillende gezinsleden vertellen hun verhaal
- Therapeut luistert naar de verschillende verhalen en probeert zo goed mogelijk te begrijpen
Kernproces van gezinstherapie:
- Relationele afstemming door responsieve interactie:
o Probleem is niet dat er geen goede afstemming is (is in elke relatie wel eens), probleem is als
we elkaar niet meer proberen begrijpen inzet is heel belangrijk (zowel therapeut-cliënt als
gezinsleden onderling)
o Niet A B
o Wel: spirale beïnvloeding die een proces in de tijd trekt en iets realiseert
Complexiteit
Impliciet weten (i.p.v. intentioneel en bewust weten)
Altijd een stuk onvoorspelbaarheid
Geen controle mogelijk
Wel vertrouwen nodig
Moeilijk te begrijpen voor buitenstaanders
GEZINSTHERAPEUTISCHE STROMINGEN
Relatie- en gezinstherapie:
- Ontstaan in jaren ’50 en ‘60
- Geen duidelijke vader
- Gelijktijdig in Europa en in de VS
- Jaren 1965-1990: verschillende gezinstherapeutische stromingen met verschillende accenten
Veranderingen laatste jaren:
- Milanese school en structurele school hebben plaats gemaakt voor narratieve, postmoderne en
oplossingsgerichte benaderingen
- Tendens om minder belang te hechten aan de theoretische discussies tussen stromingen
o Belang van gemeenschappelijke factoren en samenwerking therapeut – gezin centraal in
therapie
o 4-factoren model van Lambert: belang van klassieke algemene therapiefactoren
Bijzondere setting van relatie- en gezinstherapie:
- Verschillende gezinsleden zijn gelijktijdig aanwezig in de sessie
- Therapeutische alliantie: complexer
, o Niet alleen relatie tussen therapeut en elk van de gezinsleden
o Ook relatie tussen gezinsleden
- Specifieke elementen:
o Herdefiniëren van psychisch lijden in relationele termen
o Betrekken van de sociale context
o Aangaan van een alliantie met alle betrokkenen van het systeem
BELANGRIJKE GEZINSFENOMENEN
Gemeenschappelijk element gezinstherapeutische scholen:
- Visie om problemen/klachten niet enkel vanuit het perspectief van de aangemelde patiënt te bekijken,
maar aandacht te hebben voor diens context (gezin, bredere familie)
- Emotionele spanningen in het gezin komen tot uiting in het gedrag van 1 van de gezinsleden:
o Vooral kinderen zijn hier heel gevoelig aan
o Zondebokfenomeen: kinderen met emotionele problemen zijn vaak betrokken in de
spanningen tussen de ouders
Ouders +- harmonieuze relatie omdat spanningen op kind worden geprojecteerd
Kinderen kanaliseren de spanning in een gezin
o Parentificatie: betrekking op de functionele en/of emotionele rolwisseling waarin het kind
eigen behoeften aan zorg/aandacht/begeleiding opoffert om zich in te zetten voor de
logistieke en emotionele behoeften van de ouders
Tot op zekere hoogte onvermijdelijk
Problematisch wanneer eigen ontwikkeling van het kind in gevaar komt
- Belang van de gezinscyclus:
o Elk gezin maakt overgangen door belangrijke gebeurtenissen of als gevolg van het opgroeien
van de kinderen
o Model Carter & McGoldrick: verschillende fasen in de ontwikkeling van gezin
Elke fase heeft typische uitdagingen en moeilijkheden
Overgang naar andere fase vraagt om aanpassing van gezin en kan met crisis
gepaard gaan
Interne/externe veranderingen (bv. baby of verhuis)
Moeilijkheden worden zoveel mogelijk omschreven als normale crisissen
pathologisering vermijden + succes van therapie vergroot
- Hechtingstheorie:
o Byng-Hall: Nadruk op intergenerationeel doorgeven van scripts (ouderschapsscripts)
Replicatief script: herhaling van wat we als kind hebben meegemaakt
Correctief script: correctie op wat we als kind hebben meegemaakt
o Talloos: Attachment-Narrative Therapy
Hechtingsdenken integreren binnen een narratief kader
o Diamond: Attachment-Based Family Therapy
Hechtingsrelaties binnen het gezin verbeteren zodat jongere terug bij ouders terecht
kan met zorgen
Interventieprotocol voor depressieve/suïcidale jongeren
o Sue Johnson: Emotionally Focused Marital Therapy
Ontwikkeling van volwassen partnerrelaties begrijpen vanuit vroege
hechtingsrelaties
PARTNERRELATIETHERAPIE
,Partnerrelatietherapie:
- Altijd al verbonden geweest met gezinstherapie
- Weinig empirisch onderzoek tot Behavioral Marital Therapy:
o Onderhandelen tussen partners en aanleren van communicatie- en
probleemoplossingsvaardigheden
o Gebaseerd op quid pro quo-model: sterke vraagtekens bij, maar onderzoek toont effectiviteit
van BMT duidelijk aan
o Ook veel onderzoek naar Emotionally Focused Marital Therapy
1 van de best empirisch onderbouwde modellen van het hele veld van relatie- en
gezinstherapie
- Over het algemeen effectief voor relatieproblemen
o Ook positieve effecten op individuele vormen van psychisch lijden
o Bedenkingen:
Wat is “succes” in de relatietherapie? (bv. scheiding)
Langetermijneffecten nauwelijks onderzocht
Effectiviteit van meeste vormen van partnerrelatietherapie nog niet empirisch
onderzocht
Geloofwaardigheid van outcome-onderzoek: elke vorm lijkt effectief, maar
allegiance effect (studies uitgevoerd door belanghebbenden overschatten
systematisch de effectiviteit van behandelingsmodel)
GEZINSGERICHTE GROEPSBEHANDELINGEN
Gezinsgerichte psycho-educatie:
- Gezin ≠ oorzaak van psychisch lijden (bv. schizofrenie) van 1 van de gezinsleden, maar als gezin
voldoende geïnformeerd is over aandoening, kan dit bijdragen tot herstel/stabilisatie van patiënt
- Combinatie van informatie geven en ondersteuning bieden
o Therapeutische gesprekken (cognitief-gedragstherapeutische, systemische, belevingsgerichte
elementen)
- Erg effectief bij terugvalpreventie
Multiple gezinstherapie:
- Groepsgericht werken met meerdere gezinnen tegelijkertijd
- Helpende factoren:
o Ervaring niet de enige te zijn met die problemen
o Inzicht in stoornis, relationele klimaat, gezinsfunctioneren…
- Gunstige kosten-batenverhouding, maar ook bijzonder effectief!
Kinderen uit de Knel:
- Relatief nieuwe behandeling
- Therapeutisch groepsprogramma voor gezinnen waarvan ouders in vechtscheiding zitten
- Doel: ouders helpen hun kinderen weer te zien + kinderen helpen om ervaring van vechtscheiding uit
te drukken
- Programma dat grote leemte opvult in de hulpverlening bij de moeilijke problematiek van
vechtscheidingen
- Outcome-onderzoek is lopende, maar veelbelovend
, OPEN DIALOOG
Nadruk op dialoog:
- Jaakko Seikkula: ‘Open dialogues’-benadering van acute psychotische crisissen
o Bij psychotische crisis: alle familieleden worden samengebracht met de patiënt voor een
aantal open gesprekken
o Voor de opname
o Doel: volwassen kant van patiënt en gezin verstevigen, isolement van patiënt doorbreken,
situatie normaliseren
o Resultaten veelbelovend: beter herstel, minder restsymptomen, minder heropnames, beter
rehabilitatie, minder gebruik van antipsychotische medicatie
o Beloftevol alternatief voor medicatiegebruik in de geestelijke gezondheidszorg
o Past goed in ontwikkelingen in de psychiatrie waarin het herstel (recovery) centraal staat
Niet meer denken in termen van diagnose, probleemoplossing en genezing
Denken in termen van welzijn en herstel: verbondenheid, hoop, betekenisgeving,
identiteit en empowerment
Patiënt en omgeving krijgen een stem persoonlijke diagnostiek
Aansluiten bij de gezonde mogelijkheden bij de cliënt en omgeving
Gericht op mate waarin patiënt in verbinding met anderen een betekenisvol leven
kan leiden dat voldoening geeft, ondanks de beperkingen die de ziekte oplegt
FEEDBACKGERICHT WERKEN
Feedbackgericht werken past ook goed bij herstelgerichte geestelijke gezondheidszorg:
- Good practice
RCT-onderzoek heeft ons geleerd dat psychotherapie werkt, maar:
- Werkt voor gemiddelde cliënt, maar wat met de specifieke, unieke cliënt?
- Interessant om dus ook ander onderzoek te doen feedbackgericht werken (= monitoring, outcome
management…)
Feedbackgeoriënteerd werken:
- Belangrijkste ontwikkeling op vlak van psychotherapieonderzoek?
- Past binnen Evidence Based Practice model en is een goede aanvulling voor RCT-onderzoek
- Kan ervoor zorgen dat therapie nog beter werkt, omdat feedbackinstrumenten de therapeut kunnen
helpen om de therapeutische relatie te optimaliseren
- Recent in gezinstherapie door complexiteit van gezinstherapeutische setting
- Eerst instrumenten die bedoeld waren voor feedback in individuele therapie + brede
gezinsfunctioneren te screenen maar niet feedbackgericht (gebruiksonvriendelijk, irrelevant in
gezinscontext), maar nu:
o Instrumenten + protocollen specifiek voor gezinstherapie
o Kort + sluiten goed aan bij bezorgdheden die gezinnen in therapie brengen
o Gezinsleden krijgen kans om therapeutisch proces mee richting te geven
CASUS TER ILLUSTRATIE
Gezinstherapeut:
DEEL I – RELATIE- EN GEZINSTHERAPIE: EEN KENNISMAKING
INLEIDING
Relatie- en gezinstherapie: effectief voor ongeveer alle problemen in het veld van geestelijke gezondheidszorg
- Essentieel: manier van kijken die de nadruk legt op complexiteit, verbindingen en relaties
Essentie van gezinstherapie: het gezinsgesprek
- Verschillende gezinsleden vertellen hun verhaal
- Therapeut luistert naar de verschillende verhalen en probeert zo goed mogelijk te begrijpen
Kernproces van gezinstherapie:
- Relationele afstemming door responsieve interactie:
o Probleem is niet dat er geen goede afstemming is (is in elke relatie wel eens), probleem is als
we elkaar niet meer proberen begrijpen inzet is heel belangrijk (zowel therapeut-cliënt als
gezinsleden onderling)
o Niet A B
o Wel: spirale beïnvloeding die een proces in de tijd trekt en iets realiseert
Complexiteit
Impliciet weten (i.p.v. intentioneel en bewust weten)
Altijd een stuk onvoorspelbaarheid
Geen controle mogelijk
Wel vertrouwen nodig
Moeilijk te begrijpen voor buitenstaanders
GEZINSTHERAPEUTISCHE STROMINGEN
Relatie- en gezinstherapie:
- Ontstaan in jaren ’50 en ‘60
- Geen duidelijke vader
- Gelijktijdig in Europa en in de VS
- Jaren 1965-1990: verschillende gezinstherapeutische stromingen met verschillende accenten
Veranderingen laatste jaren:
- Milanese school en structurele school hebben plaats gemaakt voor narratieve, postmoderne en
oplossingsgerichte benaderingen
- Tendens om minder belang te hechten aan de theoretische discussies tussen stromingen
o Belang van gemeenschappelijke factoren en samenwerking therapeut – gezin centraal in
therapie
o 4-factoren model van Lambert: belang van klassieke algemene therapiefactoren
Bijzondere setting van relatie- en gezinstherapie:
- Verschillende gezinsleden zijn gelijktijdig aanwezig in de sessie
- Therapeutische alliantie: complexer
, o Niet alleen relatie tussen therapeut en elk van de gezinsleden
o Ook relatie tussen gezinsleden
- Specifieke elementen:
o Herdefiniëren van psychisch lijden in relationele termen
o Betrekken van de sociale context
o Aangaan van een alliantie met alle betrokkenen van het systeem
BELANGRIJKE GEZINSFENOMENEN
Gemeenschappelijk element gezinstherapeutische scholen:
- Visie om problemen/klachten niet enkel vanuit het perspectief van de aangemelde patiënt te bekijken,
maar aandacht te hebben voor diens context (gezin, bredere familie)
- Emotionele spanningen in het gezin komen tot uiting in het gedrag van 1 van de gezinsleden:
o Vooral kinderen zijn hier heel gevoelig aan
o Zondebokfenomeen: kinderen met emotionele problemen zijn vaak betrokken in de
spanningen tussen de ouders
Ouders +- harmonieuze relatie omdat spanningen op kind worden geprojecteerd
Kinderen kanaliseren de spanning in een gezin
o Parentificatie: betrekking op de functionele en/of emotionele rolwisseling waarin het kind
eigen behoeften aan zorg/aandacht/begeleiding opoffert om zich in te zetten voor de
logistieke en emotionele behoeften van de ouders
Tot op zekere hoogte onvermijdelijk
Problematisch wanneer eigen ontwikkeling van het kind in gevaar komt
- Belang van de gezinscyclus:
o Elk gezin maakt overgangen door belangrijke gebeurtenissen of als gevolg van het opgroeien
van de kinderen
o Model Carter & McGoldrick: verschillende fasen in de ontwikkeling van gezin
Elke fase heeft typische uitdagingen en moeilijkheden
Overgang naar andere fase vraagt om aanpassing van gezin en kan met crisis
gepaard gaan
Interne/externe veranderingen (bv. baby of verhuis)
Moeilijkheden worden zoveel mogelijk omschreven als normale crisissen
pathologisering vermijden + succes van therapie vergroot
- Hechtingstheorie:
o Byng-Hall: Nadruk op intergenerationeel doorgeven van scripts (ouderschapsscripts)
Replicatief script: herhaling van wat we als kind hebben meegemaakt
Correctief script: correctie op wat we als kind hebben meegemaakt
o Talloos: Attachment-Narrative Therapy
Hechtingsdenken integreren binnen een narratief kader
o Diamond: Attachment-Based Family Therapy
Hechtingsrelaties binnen het gezin verbeteren zodat jongere terug bij ouders terecht
kan met zorgen
Interventieprotocol voor depressieve/suïcidale jongeren
o Sue Johnson: Emotionally Focused Marital Therapy
Ontwikkeling van volwassen partnerrelaties begrijpen vanuit vroege
hechtingsrelaties
PARTNERRELATIETHERAPIE
,Partnerrelatietherapie:
- Altijd al verbonden geweest met gezinstherapie
- Weinig empirisch onderzoek tot Behavioral Marital Therapy:
o Onderhandelen tussen partners en aanleren van communicatie- en
probleemoplossingsvaardigheden
o Gebaseerd op quid pro quo-model: sterke vraagtekens bij, maar onderzoek toont effectiviteit
van BMT duidelijk aan
o Ook veel onderzoek naar Emotionally Focused Marital Therapy
1 van de best empirisch onderbouwde modellen van het hele veld van relatie- en
gezinstherapie
- Over het algemeen effectief voor relatieproblemen
o Ook positieve effecten op individuele vormen van psychisch lijden
o Bedenkingen:
Wat is “succes” in de relatietherapie? (bv. scheiding)
Langetermijneffecten nauwelijks onderzocht
Effectiviteit van meeste vormen van partnerrelatietherapie nog niet empirisch
onderzocht
Geloofwaardigheid van outcome-onderzoek: elke vorm lijkt effectief, maar
allegiance effect (studies uitgevoerd door belanghebbenden overschatten
systematisch de effectiviteit van behandelingsmodel)
GEZINSGERICHTE GROEPSBEHANDELINGEN
Gezinsgerichte psycho-educatie:
- Gezin ≠ oorzaak van psychisch lijden (bv. schizofrenie) van 1 van de gezinsleden, maar als gezin
voldoende geïnformeerd is over aandoening, kan dit bijdragen tot herstel/stabilisatie van patiënt
- Combinatie van informatie geven en ondersteuning bieden
o Therapeutische gesprekken (cognitief-gedragstherapeutische, systemische, belevingsgerichte
elementen)
- Erg effectief bij terugvalpreventie
Multiple gezinstherapie:
- Groepsgericht werken met meerdere gezinnen tegelijkertijd
- Helpende factoren:
o Ervaring niet de enige te zijn met die problemen
o Inzicht in stoornis, relationele klimaat, gezinsfunctioneren…
- Gunstige kosten-batenverhouding, maar ook bijzonder effectief!
Kinderen uit de Knel:
- Relatief nieuwe behandeling
- Therapeutisch groepsprogramma voor gezinnen waarvan ouders in vechtscheiding zitten
- Doel: ouders helpen hun kinderen weer te zien + kinderen helpen om ervaring van vechtscheiding uit
te drukken
- Programma dat grote leemte opvult in de hulpverlening bij de moeilijke problematiek van
vechtscheidingen
- Outcome-onderzoek is lopende, maar veelbelovend
, OPEN DIALOOG
Nadruk op dialoog:
- Jaakko Seikkula: ‘Open dialogues’-benadering van acute psychotische crisissen
o Bij psychotische crisis: alle familieleden worden samengebracht met de patiënt voor een
aantal open gesprekken
o Voor de opname
o Doel: volwassen kant van patiënt en gezin verstevigen, isolement van patiënt doorbreken,
situatie normaliseren
o Resultaten veelbelovend: beter herstel, minder restsymptomen, minder heropnames, beter
rehabilitatie, minder gebruik van antipsychotische medicatie
o Beloftevol alternatief voor medicatiegebruik in de geestelijke gezondheidszorg
o Past goed in ontwikkelingen in de psychiatrie waarin het herstel (recovery) centraal staat
Niet meer denken in termen van diagnose, probleemoplossing en genezing
Denken in termen van welzijn en herstel: verbondenheid, hoop, betekenisgeving,
identiteit en empowerment
Patiënt en omgeving krijgen een stem persoonlijke diagnostiek
Aansluiten bij de gezonde mogelijkheden bij de cliënt en omgeving
Gericht op mate waarin patiënt in verbinding met anderen een betekenisvol leven
kan leiden dat voldoening geeft, ondanks de beperkingen die de ziekte oplegt
FEEDBACKGERICHT WERKEN
Feedbackgericht werken past ook goed bij herstelgerichte geestelijke gezondheidszorg:
- Good practice
RCT-onderzoek heeft ons geleerd dat psychotherapie werkt, maar:
- Werkt voor gemiddelde cliënt, maar wat met de specifieke, unieke cliënt?
- Interessant om dus ook ander onderzoek te doen feedbackgericht werken (= monitoring, outcome
management…)
Feedbackgeoriënteerd werken:
- Belangrijkste ontwikkeling op vlak van psychotherapieonderzoek?
- Past binnen Evidence Based Practice model en is een goede aanvulling voor RCT-onderzoek
- Kan ervoor zorgen dat therapie nog beter werkt, omdat feedbackinstrumenten de therapeut kunnen
helpen om de therapeutische relatie te optimaliseren
- Recent in gezinstherapie door complexiteit van gezinstherapeutische setting
- Eerst instrumenten die bedoeld waren voor feedback in individuele therapie + brede
gezinsfunctioneren te screenen maar niet feedbackgericht (gebruiksonvriendelijk, irrelevant in
gezinscontext), maar nu:
o Instrumenten + protocollen specifiek voor gezinstherapie
o Kort + sluiten goed aan bij bezorgdheden die gezinnen in therapie brengen
o Gezinsleden krijgen kans om therapeutisch proces mee richting te geven
CASUS TER ILLUSTRATIE
Gezinstherapeut:
