Gent, economisch centrum doorheen de tijd
1. Gent, middeleeuwse grootstad
1.1 Inleiding
In wereld waarnemen staat ‘waarnemen’ centraal zaken uit het
verleden moeilijk
Via overblijfsels ‘waarnemen’
2 belangrijkste periodes uit het verleden:
- Middeleeuwen
- (eerste) industriële revolutie
Gent:
belang als economisch centrum
belangrijk handelscentrum
in de middeleeuwen (ca. 500 – ca. 1500) na Parijs grootste stad ten
noorden van Alpen
1.2 De ontwikkeling van middeleeuwse steden
Belangrijke eerste stap portus
Portus = nog geen stad, maar een
centrum van commerciële bedrijvigheid
waar rondtrekkende handelaars konden
overwinteren of hun goederen konden
opslaan.
Stelde nog niet veel voor
Leven speelde zich hoofdzakelijk
nog af op grootgrondbezittingen
van de adel en kerk (=domeinen)
zelfvoorzienend
Vooral bevolkt met handelaren en
ambachtslieden
Lag vaak aan water, bij bestaande nederzettingen, burchten, abdijen
of handelsroutes
In Gent: portus langs de Schelde (vandaag de Reep)
Invallen van de Noormannen (Vikings) in 9e eeuw vernietigden deze
vroege vorm van stadsvorming.
Na aftocht keerde rust en orde terug
10e eeuw: nieuwe koopliedennederzettingen komen tot stand
, In Gent: naast oude Karolingische handelsnederzetting aan Schelde,
ontstond nieuwe portus tussen de Leie en Schelde (in Brugge
hetzelfde)
Verdwijning van de Noormannen zorgde voor ideale omstandigheden voor
groei van steden:
- Veilig positief klimaat
- Sterke bevolkingsgroei
Rijke grootgrondbezitters enorm kapitaal creëerden afzetmarkt
voor luxegoederen
Platteland raakte overbevolkt
Surplus aan voedsel mensen trokken
naar ontluikende
Steden
Ontluikende steden:
Ontstonden rondom voorstedelijke kernen
Ontstonden langs goed bereikbare waterwegen
Belangrijkste voorstedelijke kernen:
- Burchten
- Bisschoppelijk paleizen
- Voormalige Romeinse nederzettingen
- Versterkte abdij
Tegelijkertijd ontstonden er ook nederzettingen aan strategisch
gelegen plaatsen (waarvan handelaars konden profiteren):
- De samenvloeiing van twee rivieren
- De kruising van een landweg en een waterweg
- De kust of een brede riviermonding
Steden:
Vaak cirkelvorming
Doorsneden met assen van de centrale marktplaatsen naar de
stadspoorten
Enkel steden die bewust gesticht werden dampoortpatroon (bv.
Nieuwpoort)
1.2.1Waarom staat er een burcht in het centrum van de stad?
Invallen van de Scandinavische Noormannen op zoek naar nieuwe
landen om te koloniseren of naar rijkdommen (bevolking in thuisland
sterk toegenomen)
, Organiseerden plundertochten, kloosters en kleine dorpen het
doelwit
Koningen en graven wouden bevolking beschermen versterkingen
bouwen vluchtburchten
Einde van 9e eeuw en begin 10e eeuw: graven Boudewijn II en Arnulf I
bouwden op alle strategische plaatsen in Vlaanderen versterkingen
In Gent: Arnulf I bouwde vestiging aan samenvloeiing van Leie en
Schelde houten rechthoekig bouwwerk (voorloper van het huidige
Gravensteen)
Tweede helft van 10e eeuw: burcht verspreid zich overal
Geen dreiging meer van invallen van grote ‘barbaarse groepen’
Heren bouwden kastelen om het gebied beter te beheersen
Burcht hield vijandige heren op afstand, ook efficiënt om vanuit de
burcht het gebied te besturen
Nieuw type kasteel: mottekasteel
In het begin bestond het uit niet meer
dan een houten of stenen toren = de
donjon
Bovenop een natuurlijke of kunstmatige
aangelegde hoogte = de motte
Vaak geïsoleerd, buiten bestaande
nederzettingen
Volgende fase omwalling aangelegd
Vaak ook slotgracht gegraven, die men kon overbruggen via
ophaalbrug waterburcht
Sommige geen slotgracht nodig (op hoge piek gebouwd)
hoogteburcht
Toegangspoorten werden afgesloten met valhek en verdedigd
dankzij openingen in de muur of het plafond
Kastelen uiteindelijk steeds groter meerdere
verdedigingslinies in kasteel zelf
Na verloop van tijd donjon niet meer als residentie
verdedigingswerk
In Gent (11e eeuw):
Houten bouwwerk vervangen door
luxueuze residentie in kostbare
Doornikse kalksteen
Gravensteen: centrum van een
prestigieus landbouwbedrijf
1. Gent, middeleeuwse grootstad
1.1 Inleiding
In wereld waarnemen staat ‘waarnemen’ centraal zaken uit het
verleden moeilijk
Via overblijfsels ‘waarnemen’
2 belangrijkste periodes uit het verleden:
- Middeleeuwen
- (eerste) industriële revolutie
Gent:
belang als economisch centrum
belangrijk handelscentrum
in de middeleeuwen (ca. 500 – ca. 1500) na Parijs grootste stad ten
noorden van Alpen
1.2 De ontwikkeling van middeleeuwse steden
Belangrijke eerste stap portus
Portus = nog geen stad, maar een
centrum van commerciële bedrijvigheid
waar rondtrekkende handelaars konden
overwinteren of hun goederen konden
opslaan.
Stelde nog niet veel voor
Leven speelde zich hoofdzakelijk
nog af op grootgrondbezittingen
van de adel en kerk (=domeinen)
zelfvoorzienend
Vooral bevolkt met handelaren en
ambachtslieden
Lag vaak aan water, bij bestaande nederzettingen, burchten, abdijen
of handelsroutes
In Gent: portus langs de Schelde (vandaag de Reep)
Invallen van de Noormannen (Vikings) in 9e eeuw vernietigden deze
vroege vorm van stadsvorming.
Na aftocht keerde rust en orde terug
10e eeuw: nieuwe koopliedennederzettingen komen tot stand
, In Gent: naast oude Karolingische handelsnederzetting aan Schelde,
ontstond nieuwe portus tussen de Leie en Schelde (in Brugge
hetzelfde)
Verdwijning van de Noormannen zorgde voor ideale omstandigheden voor
groei van steden:
- Veilig positief klimaat
- Sterke bevolkingsgroei
Rijke grootgrondbezitters enorm kapitaal creëerden afzetmarkt
voor luxegoederen
Platteland raakte overbevolkt
Surplus aan voedsel mensen trokken
naar ontluikende
Steden
Ontluikende steden:
Ontstonden rondom voorstedelijke kernen
Ontstonden langs goed bereikbare waterwegen
Belangrijkste voorstedelijke kernen:
- Burchten
- Bisschoppelijk paleizen
- Voormalige Romeinse nederzettingen
- Versterkte abdij
Tegelijkertijd ontstonden er ook nederzettingen aan strategisch
gelegen plaatsen (waarvan handelaars konden profiteren):
- De samenvloeiing van twee rivieren
- De kruising van een landweg en een waterweg
- De kust of een brede riviermonding
Steden:
Vaak cirkelvorming
Doorsneden met assen van de centrale marktplaatsen naar de
stadspoorten
Enkel steden die bewust gesticht werden dampoortpatroon (bv.
Nieuwpoort)
1.2.1Waarom staat er een burcht in het centrum van de stad?
Invallen van de Scandinavische Noormannen op zoek naar nieuwe
landen om te koloniseren of naar rijkdommen (bevolking in thuisland
sterk toegenomen)
, Organiseerden plundertochten, kloosters en kleine dorpen het
doelwit
Koningen en graven wouden bevolking beschermen versterkingen
bouwen vluchtburchten
Einde van 9e eeuw en begin 10e eeuw: graven Boudewijn II en Arnulf I
bouwden op alle strategische plaatsen in Vlaanderen versterkingen
In Gent: Arnulf I bouwde vestiging aan samenvloeiing van Leie en
Schelde houten rechthoekig bouwwerk (voorloper van het huidige
Gravensteen)
Tweede helft van 10e eeuw: burcht verspreid zich overal
Geen dreiging meer van invallen van grote ‘barbaarse groepen’
Heren bouwden kastelen om het gebied beter te beheersen
Burcht hield vijandige heren op afstand, ook efficiënt om vanuit de
burcht het gebied te besturen
Nieuw type kasteel: mottekasteel
In het begin bestond het uit niet meer
dan een houten of stenen toren = de
donjon
Bovenop een natuurlijke of kunstmatige
aangelegde hoogte = de motte
Vaak geïsoleerd, buiten bestaande
nederzettingen
Volgende fase omwalling aangelegd
Vaak ook slotgracht gegraven, die men kon overbruggen via
ophaalbrug waterburcht
Sommige geen slotgracht nodig (op hoge piek gebouwd)
hoogteburcht
Toegangspoorten werden afgesloten met valhek en verdedigd
dankzij openingen in de muur of het plafond
Kastelen uiteindelijk steeds groter meerdere
verdedigingslinies in kasteel zelf
Na verloop van tijd donjon niet meer als residentie
verdedigingswerk
In Gent (11e eeuw):
Houten bouwwerk vervangen door
luxueuze residentie in kostbare
Doornikse kalksteen
Gravensteen: centrum van een
prestigieus landbouwbedrijf
