Geschiedenis SMV H3 6VWO
Hoofdstuk 3 Verlichting 1650-1900
§ 1 Wetenschappelijke Revolutie
Oorzaken van de Wetenschappelijke Revolutie
In de middeleeuwen waren geleerden vooral geestelijken. Vanaf de Renaissance
kwamen ook onderzoekers die niet geestelijk waren en zij gingen onderwerpen
bestuderen die niet met godsdienst te maken hadden. Hieruit volgt een periode
met veel uitvindingen.
Kenmerken vd Wetenschappelijke Revolutie:
- een nieuwe manier van onderzoeken: observeren, experimenteren en redeneren
(nadenken wat er is gebeurd)
- de uitvindingen brachten grote veranderingen in het leven van mensen
- met geweld verzet tegen de Kerk
Oorzaken vd Wetenschappelijke Revolutie:
- ontdekkingsreizen. Zo werd het wereldbeeld verbreed.
- ambachtelijke technieken. Bezaten praktische kennis.
- humanistische tekstanalyse. Kennis vergaren door het lezen van Griekse en
romeinse teksten. Leggen nadruk op zelfstandig denken vd mens.
- rationalisme van Descartes. Kennis komt voort uit logisch denken, niet vanuit de
bijbel of het geloof.
- empirisme van Locke. Kennis moet gebaseerd zijn op waarneming en ervaring.
Discussies over de positie van godsdienst in de samenleving
Wetenschappelijke Revolutie leidde tot nieuwe inzichten en ontdekkingen:
- Newton komt met de leer vd zwaartekracht. Van Leeuwenhoek ontwierp goede
microscopen.
- Wonderen uit Bijbel konden niet met menselijk verstand worden verklaard,
- Ontdekkingsreizigers ontdekten verschillende culturen met een ander geloof.
- Humanistische tekstanalyse droeg bij aan kritiek op de kerk. Zorgde voor
uiteenvalling van de christelijke kerk Luther en Calvijn vonden dat iedereen de
bijbel op zijn eigen manier mocht uitleggen.
Door deze nieuwe inzichten ontstonden discussies over de positie van godsdienst
in de samenleving. Wat eeuwen lang als normaal aangenomen was door de bijbel
en de kerk, bleek niet verklaarbaar te zijn? Dat had twee gevolgen:
1. Godsdienst wordt steeds meer als zaak van het individu gezien ipv als
verantwoordelijkheid van een vorst/staat, je bepaalt immers zelf waar je in
gelooft.
2. Vorsten gaan maar één geloof in hun staat toestaan. Uit godsdienstovertuiging
of om godsdienstoorlogen ge voorkomen.
§ 2 Wetenschappelijke Revolutie leidt tot de Verlichting
Verlichte denkers willen wetenschappelijke methoden op de samenleving
toepassen
Pagina 1 van 14
, Geschiedenis SMV H3 6VWO
Nieuwe stroming in 18e eeuw: de Verlichting. Verlichters vertrouwen op hun
eigen verstand en niet meer op wat de bijbel je heeft aangeleerd. Mensen
gedragen zich volgens natuurwetten en door verstand goed te gebruiken kan men
die wetten leren kennen. Mensen leefden volgens verlichting in de duisternis,
omdat ze te weinig wisten en bijgelovig waren. Met boeken willen zij mensen meer
kennis bijbrengen (licht in duisternis).
Verlichters toetsen samenleving aan de criteria van redelijkheid:
- traditie. (Kerk)vorsten ontlenen macht aan traditie en geloof. Verlichters willen
scheiding van kerk en staat en strijden tegen bijgeloof dat je niet met verstand
kan verklaren. Ook waren zij tegen martelingen en kerkelijke rechtbanken.
- religieuze praktijken. Gelovigen moeten andersdenkenden niet bestrijden maar
juist verdraagzaam zijn op godsdienstig gebied.
- bestaande gezagsverhoudingen. 1 Volkssoevereiniteit (machthebbers moeten
verantwoording afleggen aan volk). 2 Oa Rousseau en Locke willen sociaal
contract tussen vorst en volk of burgers onderling (om oorlogen te voorkomen).
3 Scheiding vd machten in een staat.
- opvoeding. Ouders moeten meer zorg besteden aan opvoeding van hun
kinderen.
- onderwijs. Kinderen moeten dezelfde kansen krijgen. Door onderwijs wordt
kennis vergroot en samenleving verbeterd.
- verbreiding van kennis. Onderzoekers werken samen in wetenschappelijke
verenigingen. Belangrijkste boek vd Verlichting is Encyclopedie van Diderot.
Invloed van verlichte denken op denken over de toekomst
Vergroting vd kennis biedt veel voordelen. Op allerlei gebieden wordt vooruitgang
zichtbaar.
§ 3 De belangrijkste verlichters en hun invloed
John Locke (1689-1755) en Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
Gingen uit van natuurrechten en het idee van een sociaal contract, waarbij alle
macht uiteindelijk uitging van het volk zelf:
- natuurrechten -> zijn rechten die voor iedereen gelden, want ze zijn gegeven
door de natuur. Locke: alle mensen hebben natuurlijke rechten op leven, vrijheid
en bezit
- sociaal contract -> om natuurrechten te beschermen en oorlogen te voorkomen.
Als vorst natuurrechten vd mens niet beschermt, mag het volk de vorst
verwerpen en nieuwe regering vestigen.
Burgers moesten bijv rechtspraak overdragen aan de overheid en overheid moet
via wetgeving rechten vd burgers waarborgen.
—> Rechten van Locke in zijn boek Two treasises of government:
- Regeringen moeten hun beleid op wetten baseren die voor iedereen gelijk zijn.
- Belastingen mogen alleen met toestemming van het volk of
volksvertegenwoordigers mogen geheven.
- Geen staatsdwang bij burgers bij keuze voor godsdienst.
- Staat moet alle godsdiensten gelijk behandelen
Pagina 2 van 14
Hoofdstuk 3 Verlichting 1650-1900
§ 1 Wetenschappelijke Revolutie
Oorzaken van de Wetenschappelijke Revolutie
In de middeleeuwen waren geleerden vooral geestelijken. Vanaf de Renaissance
kwamen ook onderzoekers die niet geestelijk waren en zij gingen onderwerpen
bestuderen die niet met godsdienst te maken hadden. Hieruit volgt een periode
met veel uitvindingen.
Kenmerken vd Wetenschappelijke Revolutie:
- een nieuwe manier van onderzoeken: observeren, experimenteren en redeneren
(nadenken wat er is gebeurd)
- de uitvindingen brachten grote veranderingen in het leven van mensen
- met geweld verzet tegen de Kerk
Oorzaken vd Wetenschappelijke Revolutie:
- ontdekkingsreizen. Zo werd het wereldbeeld verbreed.
- ambachtelijke technieken. Bezaten praktische kennis.
- humanistische tekstanalyse. Kennis vergaren door het lezen van Griekse en
romeinse teksten. Leggen nadruk op zelfstandig denken vd mens.
- rationalisme van Descartes. Kennis komt voort uit logisch denken, niet vanuit de
bijbel of het geloof.
- empirisme van Locke. Kennis moet gebaseerd zijn op waarneming en ervaring.
Discussies over de positie van godsdienst in de samenleving
Wetenschappelijke Revolutie leidde tot nieuwe inzichten en ontdekkingen:
- Newton komt met de leer vd zwaartekracht. Van Leeuwenhoek ontwierp goede
microscopen.
- Wonderen uit Bijbel konden niet met menselijk verstand worden verklaard,
- Ontdekkingsreizigers ontdekten verschillende culturen met een ander geloof.
- Humanistische tekstanalyse droeg bij aan kritiek op de kerk. Zorgde voor
uiteenvalling van de christelijke kerk Luther en Calvijn vonden dat iedereen de
bijbel op zijn eigen manier mocht uitleggen.
Door deze nieuwe inzichten ontstonden discussies over de positie van godsdienst
in de samenleving. Wat eeuwen lang als normaal aangenomen was door de bijbel
en de kerk, bleek niet verklaarbaar te zijn? Dat had twee gevolgen:
1. Godsdienst wordt steeds meer als zaak van het individu gezien ipv als
verantwoordelijkheid van een vorst/staat, je bepaalt immers zelf waar je in
gelooft.
2. Vorsten gaan maar één geloof in hun staat toestaan. Uit godsdienstovertuiging
of om godsdienstoorlogen ge voorkomen.
§ 2 Wetenschappelijke Revolutie leidt tot de Verlichting
Verlichte denkers willen wetenschappelijke methoden op de samenleving
toepassen
Pagina 1 van 14
, Geschiedenis SMV H3 6VWO
Nieuwe stroming in 18e eeuw: de Verlichting. Verlichters vertrouwen op hun
eigen verstand en niet meer op wat de bijbel je heeft aangeleerd. Mensen
gedragen zich volgens natuurwetten en door verstand goed te gebruiken kan men
die wetten leren kennen. Mensen leefden volgens verlichting in de duisternis,
omdat ze te weinig wisten en bijgelovig waren. Met boeken willen zij mensen meer
kennis bijbrengen (licht in duisternis).
Verlichters toetsen samenleving aan de criteria van redelijkheid:
- traditie. (Kerk)vorsten ontlenen macht aan traditie en geloof. Verlichters willen
scheiding van kerk en staat en strijden tegen bijgeloof dat je niet met verstand
kan verklaren. Ook waren zij tegen martelingen en kerkelijke rechtbanken.
- religieuze praktijken. Gelovigen moeten andersdenkenden niet bestrijden maar
juist verdraagzaam zijn op godsdienstig gebied.
- bestaande gezagsverhoudingen. 1 Volkssoevereiniteit (machthebbers moeten
verantwoording afleggen aan volk). 2 Oa Rousseau en Locke willen sociaal
contract tussen vorst en volk of burgers onderling (om oorlogen te voorkomen).
3 Scheiding vd machten in een staat.
- opvoeding. Ouders moeten meer zorg besteden aan opvoeding van hun
kinderen.
- onderwijs. Kinderen moeten dezelfde kansen krijgen. Door onderwijs wordt
kennis vergroot en samenleving verbeterd.
- verbreiding van kennis. Onderzoekers werken samen in wetenschappelijke
verenigingen. Belangrijkste boek vd Verlichting is Encyclopedie van Diderot.
Invloed van verlichte denken op denken over de toekomst
Vergroting vd kennis biedt veel voordelen. Op allerlei gebieden wordt vooruitgang
zichtbaar.
§ 3 De belangrijkste verlichters en hun invloed
John Locke (1689-1755) en Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
Gingen uit van natuurrechten en het idee van een sociaal contract, waarbij alle
macht uiteindelijk uitging van het volk zelf:
- natuurrechten -> zijn rechten die voor iedereen gelden, want ze zijn gegeven
door de natuur. Locke: alle mensen hebben natuurlijke rechten op leven, vrijheid
en bezit
- sociaal contract -> om natuurrechten te beschermen en oorlogen te voorkomen.
Als vorst natuurrechten vd mens niet beschermt, mag het volk de vorst
verwerpen en nieuwe regering vestigen.
Burgers moesten bijv rechtspraak overdragen aan de overheid en overheid moet
via wetgeving rechten vd burgers waarborgen.
—> Rechten van Locke in zijn boek Two treasises of government:
- Regeringen moeten hun beleid op wetten baseren die voor iedereen gelijk zijn.
- Belastingen mogen alleen met toestemming van het volk of
volksvertegenwoordigers mogen geheven.
- Geen staatsdwang bij burgers bij keuze voor godsdienst.
- Staat moet alle godsdiensten gelijk behandelen
Pagina 2 van 14
