Medische Sociologie
Thema’s:
1. Ziekte en zorg: een historische schets
2. Ziekte, gezondheid en handicap in sociologisch perspectief
3. Leken en ziekte: ziekte- en gezondheidsgedrag
4. Sociologische theorieën over ziekte
5. Arts en patiënt
6. Health systems (geen PDF)
7. Beroepen in de gezondheidszorg
8. Sociale breuklijnen (geen PDF)
9. Medische migratie (geen PDF)
Doel:
- Macro:
o Inzicht in hoe maatschappelijke evoluties de gezondheidszorg beïnvloeden
o Hoe de gezondheidszorg maatschappelijke evoluties mee beïnvloedt
- Micro:
o Inzicht in hoe onze gezondheid ons (sociale) leven beïnvloedt
o Hoe ons sociale leven impact heeft op onze gezondheid
Basisinformatie over het gezondheidsverzekeringssysteem in België
- Niveau 1
o Basisverzekering via de staat: Iedereen betaalt een percentage van zijn loon en is
basisverzekerd.
- Niveau 2
o Daarnaast moet iedereen zich aansluiten bij een ziekenfonds, omdat deze de
bovengenoemde basisverzekering uitvoeren. Je maakt hierbij een keuze uit twee opties:
Bij het overheidsziekenfonds hoef je alleen de verplichte basisverzekering vanuit de staat
te nemen, bij alle andere ziekenfondsen verzeker je je ook bij aansluiting voor een
aanvullende verzekering die je maandelijks betaalt, waaruit je voor extra zorg verzekerd
bent.
- Niveau 3
o Er bestaat ook nog hospitalisatieverzekering voor ziekenhuiszorg en ambulante zorg. Dit
kan je afsluiten bij een ziekenfonds (behalve die van de overheid die alleen de verplichte
biedt) of bij een privaat bedrijf. Ziekenfondsen bieden vaste bedragen voor
hospitalisatieverzekeringen, bij private bedrijven is de hospitalisatieverzekering duurder
afhankelijk van het ziekterisico van de persoon
- Niveau 4
o Er bestaat ook nog de tandverzekeringen voor tandzorg. Dit kan je afsluiten bij een
ziekenfonds voor een vast bedrag.
1
,Inleiding
Sociologie = De wetenschap die het samenleven van mensen bestudeert.
De studie vh sociale leven, sociale verandering en de sociale oorzaken en gevolgen v menselijk gedrag.
Medische sociologie kent 2 takken:
1. Sociologie van ziekte en gezondheid → Focus
i. Hoe omgaan met de ziekte
ii. Hoe behandeld en beïnvloed w
iii. Hoe gezond blijven
2. Sociologie van de geneeskunde en de geneeskundige beroepen
i. Hoe georganiseerd
ii. Hoe komt dat er specialisaties zijn en ziekenhuizen, thuiszorg, ….
iii. Hoe geneeskundige beroepen veranderd zijn
Uitgangspunten cursus:
- Maatschappelijke evolutie beïnvloedt: Nieuw/ander probleem
o Wat als (zorg)probleem wordt ervaren*
o De vraag naar zorg Vraag verandert
o Het aanbod van zorg
Aanbod en organisatie veranderen
o De organisatie van zorg
- Verandert door de jaren heen*
o Voorbeeld: eerste grote steden (19e E, NY) → Toename bewoners (30 miljoen)
▪ Probleem: paard en kar veroorzaakten
• Ongevallen/vernielingen • Milieuoverlast
• Vervuiling • Hoge verzekeringskosten
• Ongezonde lucht
o Erg ongezond (Oa. ziektes, ongedierte)
▪ Toen geen zorgen global warming maar over paard:
konden niet meer zonder maar ook niet meer met
▪ “Urban Planning conference” (1898)
• Hoe paard vervangen, 10-daagse conferentie
o Stopt na 3 dagen: geen oplossing in zicht
→ Oplossing: technologische innovatie (Bv. Auto’s + elektrische tram)
MAAR tegenwoordig ook probleem
▪ Vroeger “The environmental savior”
Nu 20-21ste eeuw “The environmental destroyer”
Nadelen van de auto worden duidelijk
- Conclusie: problemen van nu zijn niet de problemen vd toekomst en de oplossingen van nu zijn
niet noodzakelijk oplossingen in de toekomst.
▪ Bv. Antibiotica eerst redder, maar nu ook dat mensen oa resistent zijn
▪ Bv. Elektrische auto oplossing voor probleem nu, maar kan later probleem w
2
, Alles wat we doen en laten mbt lichaam en gezondheid is product v
sociale relaties en maatschappelijk ontwikkelingen.
Kern v Medische Sociologie:
→ Biologische factoren bepalen sociale mogelijkheden, maar de sociale wereld stelt ook grenzen
aan wat biologisch mogelijk is.
Welzijn en gezondheid niet van elkaar te scheiden
Vb. Eenzaamheid
- Voorbeeld van welzijnsprobleem dat ook een gezondheidsprobleem is
o = subjectief ervaren v onplezierig gemis aan (kwaliteit v) bepaalde relaties
o ≠ sociaal isolement
▪ = obv omvang én contactfrequenties met sociaal netwerk objectief te bepalen
▪ Alleen zijn
Alleen zijn ≠ u alleen voelen
- Meten
o Direct: expliciet woord ‘eenzaamheid’ vermelden
o Indirect:
▪ Voorkeur → omwille v schaamte en sociale wenselijkheid
• 7/10 ouderen eenzaam zijn, is het moeilijk om daarover te spreken
▪ Vragenlijsten:
• Eenzaamheidsschaal ~Jong Gierveld
• UCLA eenzaamheidsschaal
- Gevolgen
o Grote impact op gezondheid (echter niet medicaliseren!)
o Sociale gevolgen
▪ Eenzaamheid ~ SES (beide richtingen!*)
• Armen vaker eenzaam (oa minder middelen deelnemen activiteiten)
• Eenzaamheid kan ook leiden tot slechtere SES en dus ook armoede
o Chemische gevolgen
▪ Chemische effecten ≈ fight-flightreactie
• kans op hartklachten, beroerte, …
- Kwetsbaarheidsfactoren
o Slechtere gezondheid
▪ Niet hetzelfde voor elke ziekte → Stigma (kanker alcoholmisbruik)
o Genetische en biologische oorzaak (Bv. Obesitas)
o Ouderen
▪ Stijging verwacht omwille van meer geïndividualiseerde samenleving → Niet zo
o Jongeren
▪ Emotioneel eenzaam
o Financiële tekorten
▪ SES → eenzaamheid (causaal verband niet gekend)
o Gebrek aan ‘sociaal kapitaal’
▪ = Netwerk waar je over beschikt dat maakt dat je bij mensen terecht kunt
▪ Doen steeds minder samen → Kansen om sociaal kapitaal uit te breiden
Maatschappij maakt dat deel vd mensen zich eenzaam voelen
3
, ▪ Sociaal kapitaal en kwaliteit gezondheidszorg geen 1-1 relatie
→ Sociale cohesie in samenleving speelt bv ook mee
• Hoe ongelijkheid → Hoe levensverwachting, tienerzwangerschap
• Hoe sociale cohesie, hoe beter opvolgen COVID-19 regels
o Samenhang tussen biologische, fysieke en sociale op zowel
individueel als op maatschappelijk niveau
- Beschermingsfactoren
o Opleidingsniveau
- Oplossingen:
o Geen oplossing voor alles
▪ Verschillende soorten interventies nodig
▪ Evaluatie van interventies bijzonder belangrijk
o Oplossing best op maatschappelijk, politiek, economische, … niveau zoeken
▪ Impact van ruimtelijke ordening en gebouwen
▪ Vrijwilligerswerk promoten
• Lost sociale eenzaamheid op, niet emotionele eenzaamheid
• Lichte verbetering, maar geen langetermijneffecten
o Op 3 niveaus:
1. Bewustmaking: sociale gezondheid promoten
- Preventie
- Vlaanderen
2. Initiatieven die sociale contacten en cohesie bevorderen
- Preventie en curatie
- Vlaanderen en lokaal
3. Initiatieven die specifiek gericht zijn op sociale en/of emotionele
eenzaamheid
o Curatie
o Lokaal
4
Thema’s:
1. Ziekte en zorg: een historische schets
2. Ziekte, gezondheid en handicap in sociologisch perspectief
3. Leken en ziekte: ziekte- en gezondheidsgedrag
4. Sociologische theorieën over ziekte
5. Arts en patiënt
6. Health systems (geen PDF)
7. Beroepen in de gezondheidszorg
8. Sociale breuklijnen (geen PDF)
9. Medische migratie (geen PDF)
Doel:
- Macro:
o Inzicht in hoe maatschappelijke evoluties de gezondheidszorg beïnvloeden
o Hoe de gezondheidszorg maatschappelijke evoluties mee beïnvloedt
- Micro:
o Inzicht in hoe onze gezondheid ons (sociale) leven beïnvloedt
o Hoe ons sociale leven impact heeft op onze gezondheid
Basisinformatie over het gezondheidsverzekeringssysteem in België
- Niveau 1
o Basisverzekering via de staat: Iedereen betaalt een percentage van zijn loon en is
basisverzekerd.
- Niveau 2
o Daarnaast moet iedereen zich aansluiten bij een ziekenfonds, omdat deze de
bovengenoemde basisverzekering uitvoeren. Je maakt hierbij een keuze uit twee opties:
Bij het overheidsziekenfonds hoef je alleen de verplichte basisverzekering vanuit de staat
te nemen, bij alle andere ziekenfondsen verzeker je je ook bij aansluiting voor een
aanvullende verzekering die je maandelijks betaalt, waaruit je voor extra zorg verzekerd
bent.
- Niveau 3
o Er bestaat ook nog hospitalisatieverzekering voor ziekenhuiszorg en ambulante zorg. Dit
kan je afsluiten bij een ziekenfonds (behalve die van de overheid die alleen de verplichte
biedt) of bij een privaat bedrijf. Ziekenfondsen bieden vaste bedragen voor
hospitalisatieverzekeringen, bij private bedrijven is de hospitalisatieverzekering duurder
afhankelijk van het ziekterisico van de persoon
- Niveau 4
o Er bestaat ook nog de tandverzekeringen voor tandzorg. Dit kan je afsluiten bij een
ziekenfonds voor een vast bedrag.
1
,Inleiding
Sociologie = De wetenschap die het samenleven van mensen bestudeert.
De studie vh sociale leven, sociale verandering en de sociale oorzaken en gevolgen v menselijk gedrag.
Medische sociologie kent 2 takken:
1. Sociologie van ziekte en gezondheid → Focus
i. Hoe omgaan met de ziekte
ii. Hoe behandeld en beïnvloed w
iii. Hoe gezond blijven
2. Sociologie van de geneeskunde en de geneeskundige beroepen
i. Hoe georganiseerd
ii. Hoe komt dat er specialisaties zijn en ziekenhuizen, thuiszorg, ….
iii. Hoe geneeskundige beroepen veranderd zijn
Uitgangspunten cursus:
- Maatschappelijke evolutie beïnvloedt: Nieuw/ander probleem
o Wat als (zorg)probleem wordt ervaren*
o De vraag naar zorg Vraag verandert
o Het aanbod van zorg
Aanbod en organisatie veranderen
o De organisatie van zorg
- Verandert door de jaren heen*
o Voorbeeld: eerste grote steden (19e E, NY) → Toename bewoners (30 miljoen)
▪ Probleem: paard en kar veroorzaakten
• Ongevallen/vernielingen • Milieuoverlast
• Vervuiling • Hoge verzekeringskosten
• Ongezonde lucht
o Erg ongezond (Oa. ziektes, ongedierte)
▪ Toen geen zorgen global warming maar over paard:
konden niet meer zonder maar ook niet meer met
▪ “Urban Planning conference” (1898)
• Hoe paard vervangen, 10-daagse conferentie
o Stopt na 3 dagen: geen oplossing in zicht
→ Oplossing: technologische innovatie (Bv. Auto’s + elektrische tram)
MAAR tegenwoordig ook probleem
▪ Vroeger “The environmental savior”
Nu 20-21ste eeuw “The environmental destroyer”
Nadelen van de auto worden duidelijk
- Conclusie: problemen van nu zijn niet de problemen vd toekomst en de oplossingen van nu zijn
niet noodzakelijk oplossingen in de toekomst.
▪ Bv. Antibiotica eerst redder, maar nu ook dat mensen oa resistent zijn
▪ Bv. Elektrische auto oplossing voor probleem nu, maar kan later probleem w
2
, Alles wat we doen en laten mbt lichaam en gezondheid is product v
sociale relaties en maatschappelijk ontwikkelingen.
Kern v Medische Sociologie:
→ Biologische factoren bepalen sociale mogelijkheden, maar de sociale wereld stelt ook grenzen
aan wat biologisch mogelijk is.
Welzijn en gezondheid niet van elkaar te scheiden
Vb. Eenzaamheid
- Voorbeeld van welzijnsprobleem dat ook een gezondheidsprobleem is
o = subjectief ervaren v onplezierig gemis aan (kwaliteit v) bepaalde relaties
o ≠ sociaal isolement
▪ = obv omvang én contactfrequenties met sociaal netwerk objectief te bepalen
▪ Alleen zijn
Alleen zijn ≠ u alleen voelen
- Meten
o Direct: expliciet woord ‘eenzaamheid’ vermelden
o Indirect:
▪ Voorkeur → omwille v schaamte en sociale wenselijkheid
• 7/10 ouderen eenzaam zijn, is het moeilijk om daarover te spreken
▪ Vragenlijsten:
• Eenzaamheidsschaal ~Jong Gierveld
• UCLA eenzaamheidsschaal
- Gevolgen
o Grote impact op gezondheid (echter niet medicaliseren!)
o Sociale gevolgen
▪ Eenzaamheid ~ SES (beide richtingen!*)
• Armen vaker eenzaam (oa minder middelen deelnemen activiteiten)
• Eenzaamheid kan ook leiden tot slechtere SES en dus ook armoede
o Chemische gevolgen
▪ Chemische effecten ≈ fight-flightreactie
• kans op hartklachten, beroerte, …
- Kwetsbaarheidsfactoren
o Slechtere gezondheid
▪ Niet hetzelfde voor elke ziekte → Stigma (kanker alcoholmisbruik)
o Genetische en biologische oorzaak (Bv. Obesitas)
o Ouderen
▪ Stijging verwacht omwille van meer geïndividualiseerde samenleving → Niet zo
o Jongeren
▪ Emotioneel eenzaam
o Financiële tekorten
▪ SES → eenzaamheid (causaal verband niet gekend)
o Gebrek aan ‘sociaal kapitaal’
▪ = Netwerk waar je over beschikt dat maakt dat je bij mensen terecht kunt
▪ Doen steeds minder samen → Kansen om sociaal kapitaal uit te breiden
Maatschappij maakt dat deel vd mensen zich eenzaam voelen
3
, ▪ Sociaal kapitaal en kwaliteit gezondheidszorg geen 1-1 relatie
→ Sociale cohesie in samenleving speelt bv ook mee
• Hoe ongelijkheid → Hoe levensverwachting, tienerzwangerschap
• Hoe sociale cohesie, hoe beter opvolgen COVID-19 regels
o Samenhang tussen biologische, fysieke en sociale op zowel
individueel als op maatschappelijk niveau
- Beschermingsfactoren
o Opleidingsniveau
- Oplossingen:
o Geen oplossing voor alles
▪ Verschillende soorten interventies nodig
▪ Evaluatie van interventies bijzonder belangrijk
o Oplossing best op maatschappelijk, politiek, economische, … niveau zoeken
▪ Impact van ruimtelijke ordening en gebouwen
▪ Vrijwilligerswerk promoten
• Lost sociale eenzaamheid op, niet emotionele eenzaamheid
• Lichte verbetering, maar geen langetermijneffecten
o Op 3 niveaus:
1. Bewustmaking: sociale gezondheid promoten
- Preventie
- Vlaanderen
2. Initiatieven die sociale contacten en cohesie bevorderen
- Preventie en curatie
- Vlaanderen en lokaal
3. Initiatieven die specifiek gericht zijn op sociale en/of emotionele
eenzaamheid
o Curatie
o Lokaal
4
