Recht en menselijk gedrag
Week 1:
Straffen en Gedrag:
1. Hoe straffen in theorie gedrag beïnvloedt
2. Empirische kennis over de invloed van straffen op gedrag
3. De betekenis van deze inzichten
Speciale preventie:
En werkt het?
- Geen empirisch bewijs
- Problemen met het deugdelijk vaststellen van de causaliteit tussen de straf en recidive
Speciale Preventie: Gevangenisstraf
Er is zelfs een negatief effect:
Criminogeen effect: tijd in de gevangenis maakt mensen meer geneigd tot criminaliteit dan daarvoor
“Deviancy training”. Het aanleren van crimineel gedrag in de gevangenis
Later: Stigmatiserend effect na gevangenisstraf
Generale preventie:
Vereisten zijn:
- Strafkans (pakkans en kans dat je daarna ook echt gestraft wordt)
- Strafmaat (hoogte van de straf)
Generale Preventie: Doodstraf
En werkt het?
- Geen sluitend empirisch bewijs dat het werkt
- Problemen met het deugdelijk vaststellen van de causaliteit tussen de straf en criminaliteit
- Brutaliserende effecten
Generale Preventie Lessen (I)
- Strafkans belangrijker dan de strafmaat
- Meer nadruk op opsporing en minder op straffen
zelf Normatief: hoe het zou moeten zijn
Empirisch: hoe het daadwerkelijk is
Recht >
■ Kosten en Baten
■ Moraliteit
■ Sociale Context
,■ Capaciteit
■ Gelegenheid
➔ Gedrag
Week 2:
Neutralisatietechnieken:
- Ontkennen van schade
- Ontkennen van slachtofferschap
- Ontkennen van verantwoordelijkheid
- Beschuldigen van de beschuldigers
- Apél aan hogere autoriteit
- Balanceren van goed en kwaad
Positieve sociale normen:
Kunnen ondermijnd worden door straffen en zelfs door beloningen (“over-justification effect”)
Als deze normen bestaan moeten we dus oppassen dat we ze niet verzwakken
Negatieve sociale normen:
Als deze normen
Verschillende systemen:
Systeem 1: emotionele drijfveren, snelle beslissingen. 95% van de beslissingen
Systeem 2: Individuele associaties, trage beslissingen
Cognitie en Gedrag
Systeem 1 maakt ons leven makkelijker. We kunnen makkelijker reageren op onze omgeving. Maar
systeem 1 gebruikt snelle versimpelingen die niet altijd correct zijn. En hierdoor maken we fouten in
onze beoordeling. Deze intuïtieve versimpelingen die ons brein maakt noemen we ‘heuristieken’.
Menselijk handelen is het resultaat van een duaal systeem in ons brein, samenspel van systeem 1 en
2. Dit maakt menselijk gedrag minder rationeel, afgewogen en ethisch dan we vaak denken. Dit is
van grote invloed op hoe mensen reageren op rechtsregels en ook hoe ze zich binnen het recht
gedragen.
Week 3:
De invloed van recht op gedrag werkt niet slechts door motivatie en keuze
Sommige mensen hebben niet de capaciteit om zich aan de wet te houden
En sommige mensen hebben niet de gelegenheid om de wet te
overtreden De gelegenheid om de wet te overtreden bestaat uit:
De patronen in het dagelijks leven en situaties die het makkelijker maken om regels te overtreden
Kennis van het recht
Veel rechtsregels zijn niet bekend of worden niet begrepen
Dit komt door de hoeveelheid en complexiteit van de regels
,Mensen baseren hun kennis van het recht vaak niet op wat het recht is, maar op wat ze denken dat
het zou moeten zijn
Dit maakt het moeilijk voor recht om menselijk gedrag te sturen
Minder zelfcontrole = meer regelovertreding
Wat houdt zelfcontrole in?
- Persoonlijkheid
- Ontwikkeling
- Wilskracht
- Verslaving
Zelfcontrole:
Mensen verschillen in hun capaciteit tot naleving en overtreding
Gebrek aan zelfcontrole belemmert de capaciteit tot
regelnaleving Naast straffen is therapie, hulp en ondersteuning
belangrijk Capaciteit:
Regelovertreding kan ontstaan omdat mensen onvoldoende capaciteit hebben om zich aan de wet te
houden
Dit is geen legitiem excuus, maar betekent wel dat het recht minder effectief zal zijn
Dit vergt een andere aanpak van regelovertreding, niet zo zeer gericht op het beïnvloeden van
motivatie, maar op het ondersteunen, begeleiden en onderwijzen van beter gedrag
Routine Activities Theory
- Motivated offender
- Valuable target
- Absence of Guardianship
Situational Crime Prevention Theory:
Criminaliteit hangt af van of de situatie daar gelegenheid voor biedt
Wat zijn de nadelen van de opportunity benadering van criminaliteit?
Verantwoordelijkheid bij slachtoffer
Verspreidings- en aanpassingseffecten
Ongelijkheid
Inperken van vrijheid
Praktische gelegenheid tot overtredingen
Overtredend gedrag vereist vaak bepaalde praktische voorwaarden die de gelegenheid scheppen
Deze voorwaarden kunnen praktisch worden ingeperkt zodat de gelegenheid afneemt
, Dit kan wel leiden tot verplaatsingseffecten en het veroordelen van slachtoffers en ook ten
koste gaan van de vrijheid
Algemene lessen week 3:
Naleving en regelovertreding zijn niet volledig een vrije keuze
Mensen zijn gebonden door de capaciteit die ze hebben zich aan regels te houden en de gelegenheid
om de regels te breken
Mensen hebben geen goede kennis van het recht
Sociaaleconomische omstandigheden zijn ook van invloed op naleving en overtreding en straffen kan
deze omstandigheden beïnvloeden
Mensen verschillen in hun mate van zelfcontrole, en dit beïnvloedt de capaciteit tot naleving en de
gelegenheid tot overtreding
Mensen hebben soms ook een betere gelegenheid om zich niet aan regels te houden
Door praktische gelegenheid tot overtreding in te perken kan regelovertreding worden voorkomen
Zoom-meeting:
Als goede mensen slechte dingen doen, vaak neutralisatie
Week 5:
Oplossingen
Tegen initultief denken:
- Meer tijd
- Uitschrijven
- Stappenplan
- Trainingen > bewustwording
Tunnelvisie:
- Met name grotere rol van de rechter om bewijsverweren te onderzoeken en
meer fietenonderzoek op de zitting, sanctioneren van achterhouden bewijs door
OM, dissensenting opinion
Week 7:
De Mens in het Recht: Uitvoering van regels door de overheid
Hoe komt de implementatie van recht tot stand?
En welke overheidsactoren zijn daarin
betrokken?
- Disseminatie
- Ondersteuning
- Uitleg en Overtreding
- Verdere regelgeving
- Toetsing
- Geschilbeslechting
Week 1:
Straffen en Gedrag:
1. Hoe straffen in theorie gedrag beïnvloedt
2. Empirische kennis over de invloed van straffen op gedrag
3. De betekenis van deze inzichten
Speciale preventie:
En werkt het?
- Geen empirisch bewijs
- Problemen met het deugdelijk vaststellen van de causaliteit tussen de straf en recidive
Speciale Preventie: Gevangenisstraf
Er is zelfs een negatief effect:
Criminogeen effect: tijd in de gevangenis maakt mensen meer geneigd tot criminaliteit dan daarvoor
“Deviancy training”. Het aanleren van crimineel gedrag in de gevangenis
Later: Stigmatiserend effect na gevangenisstraf
Generale preventie:
Vereisten zijn:
- Strafkans (pakkans en kans dat je daarna ook echt gestraft wordt)
- Strafmaat (hoogte van de straf)
Generale Preventie: Doodstraf
En werkt het?
- Geen sluitend empirisch bewijs dat het werkt
- Problemen met het deugdelijk vaststellen van de causaliteit tussen de straf en criminaliteit
- Brutaliserende effecten
Generale Preventie Lessen (I)
- Strafkans belangrijker dan de strafmaat
- Meer nadruk op opsporing en minder op straffen
zelf Normatief: hoe het zou moeten zijn
Empirisch: hoe het daadwerkelijk is
Recht >
■ Kosten en Baten
■ Moraliteit
■ Sociale Context
,■ Capaciteit
■ Gelegenheid
➔ Gedrag
Week 2:
Neutralisatietechnieken:
- Ontkennen van schade
- Ontkennen van slachtofferschap
- Ontkennen van verantwoordelijkheid
- Beschuldigen van de beschuldigers
- Apél aan hogere autoriteit
- Balanceren van goed en kwaad
Positieve sociale normen:
Kunnen ondermijnd worden door straffen en zelfs door beloningen (“over-justification effect”)
Als deze normen bestaan moeten we dus oppassen dat we ze niet verzwakken
Negatieve sociale normen:
Als deze normen
Verschillende systemen:
Systeem 1: emotionele drijfveren, snelle beslissingen. 95% van de beslissingen
Systeem 2: Individuele associaties, trage beslissingen
Cognitie en Gedrag
Systeem 1 maakt ons leven makkelijker. We kunnen makkelijker reageren op onze omgeving. Maar
systeem 1 gebruikt snelle versimpelingen die niet altijd correct zijn. En hierdoor maken we fouten in
onze beoordeling. Deze intuïtieve versimpelingen die ons brein maakt noemen we ‘heuristieken’.
Menselijk handelen is het resultaat van een duaal systeem in ons brein, samenspel van systeem 1 en
2. Dit maakt menselijk gedrag minder rationeel, afgewogen en ethisch dan we vaak denken. Dit is
van grote invloed op hoe mensen reageren op rechtsregels en ook hoe ze zich binnen het recht
gedragen.
Week 3:
De invloed van recht op gedrag werkt niet slechts door motivatie en keuze
Sommige mensen hebben niet de capaciteit om zich aan de wet te houden
En sommige mensen hebben niet de gelegenheid om de wet te
overtreden De gelegenheid om de wet te overtreden bestaat uit:
De patronen in het dagelijks leven en situaties die het makkelijker maken om regels te overtreden
Kennis van het recht
Veel rechtsregels zijn niet bekend of worden niet begrepen
Dit komt door de hoeveelheid en complexiteit van de regels
,Mensen baseren hun kennis van het recht vaak niet op wat het recht is, maar op wat ze denken dat
het zou moeten zijn
Dit maakt het moeilijk voor recht om menselijk gedrag te sturen
Minder zelfcontrole = meer regelovertreding
Wat houdt zelfcontrole in?
- Persoonlijkheid
- Ontwikkeling
- Wilskracht
- Verslaving
Zelfcontrole:
Mensen verschillen in hun capaciteit tot naleving en overtreding
Gebrek aan zelfcontrole belemmert de capaciteit tot
regelnaleving Naast straffen is therapie, hulp en ondersteuning
belangrijk Capaciteit:
Regelovertreding kan ontstaan omdat mensen onvoldoende capaciteit hebben om zich aan de wet te
houden
Dit is geen legitiem excuus, maar betekent wel dat het recht minder effectief zal zijn
Dit vergt een andere aanpak van regelovertreding, niet zo zeer gericht op het beïnvloeden van
motivatie, maar op het ondersteunen, begeleiden en onderwijzen van beter gedrag
Routine Activities Theory
- Motivated offender
- Valuable target
- Absence of Guardianship
Situational Crime Prevention Theory:
Criminaliteit hangt af van of de situatie daar gelegenheid voor biedt
Wat zijn de nadelen van de opportunity benadering van criminaliteit?
Verantwoordelijkheid bij slachtoffer
Verspreidings- en aanpassingseffecten
Ongelijkheid
Inperken van vrijheid
Praktische gelegenheid tot overtredingen
Overtredend gedrag vereist vaak bepaalde praktische voorwaarden die de gelegenheid scheppen
Deze voorwaarden kunnen praktisch worden ingeperkt zodat de gelegenheid afneemt
, Dit kan wel leiden tot verplaatsingseffecten en het veroordelen van slachtoffers en ook ten
koste gaan van de vrijheid
Algemene lessen week 3:
Naleving en regelovertreding zijn niet volledig een vrije keuze
Mensen zijn gebonden door de capaciteit die ze hebben zich aan regels te houden en de gelegenheid
om de regels te breken
Mensen hebben geen goede kennis van het recht
Sociaaleconomische omstandigheden zijn ook van invloed op naleving en overtreding en straffen kan
deze omstandigheden beïnvloeden
Mensen verschillen in hun mate van zelfcontrole, en dit beïnvloedt de capaciteit tot naleving en de
gelegenheid tot overtreding
Mensen hebben soms ook een betere gelegenheid om zich niet aan regels te houden
Door praktische gelegenheid tot overtreding in te perken kan regelovertreding worden voorkomen
Zoom-meeting:
Als goede mensen slechte dingen doen, vaak neutralisatie
Week 5:
Oplossingen
Tegen initultief denken:
- Meer tijd
- Uitschrijven
- Stappenplan
- Trainingen > bewustwording
Tunnelvisie:
- Met name grotere rol van de rechter om bewijsverweren te onderzoeken en
meer fietenonderzoek op de zitting, sanctioneren van achterhouden bewijs door
OM, dissensenting opinion
Week 7:
De Mens in het Recht: Uitvoering van regels door de overheid
Hoe komt de implementatie van recht tot stand?
En welke overheidsactoren zijn daarin
betrokken?
- Disseminatie
- Ondersteuning
- Uitleg en Overtreding
- Verdere regelgeving
- Toetsing
- Geschilbeslechting
