Inhoudsopgave
1. FYSIOLOGIE ZENUWSTELSEL DEEL 1 ........................................................................................ 1
2. FYSIOLOGIE ZENUWSTELSEL DEEL 2 ...................................................................................... 10
3. PIJN EN FARMACOLOGIE ...................................................................................................... 15
4. ANATOMIE ZENUWEN HOOFD- HALSGEBIED ........................................................................ 24
5. SYSTEMISCHE COMPLICATIES ............................................................................................... 28
6. PRAKTISCHE TOEPASSING VAN LOKALE ANESTHESIE............................................................. 38
7. PRAKTISCHE TOEPASSING LOKALE ANESTHESIE DEEL 2 ......................................................... 47
8. LOKALE COMPLICATIES EN RISICOPATIËNTEN ....................................................................... 56
0
, 1. Fysiologie zenuwstelsel deel 1
Zenuwstelsel
• Het zenuwstelsel verzorgt samen met het hormonale stelsel de integratie van de lichaamsfuncties,
dit gaat onbewust en vanzelf.
• Algemene functies van het zenuwstelsel
➢ Regulatie activiteiten weefsels en organen → organen of weefsels worden geremd of
gestimuleerd bij veranderingen in of buiten het lichaam, in een levensbedreigende situatie
wordt het lichaam gestimuleerd om hard weg te rennen.
➢ Coördinatie activiteiten weefsels en organen → de werking van weefsels en organen moeten
nauwkeurig op elkaar worden afgestemd. Om een optimale samenwerking te bereiken. Zo
heeft een verhoogde maagperistaltiek door spiercontracties in de maagwand alleen zin als er
gelijkertijd maagsap productie door maagsap klieren plaats vindt.
➢ Regulatie en coördinatie van vegetatieve functies → de vijf vegetatieve functies zijn de
circulatie, de spijsvertering, de uitscheiding, de ademhaling en de begrenzing van het lichaam
door de huid. Een nauwe samenwerking tussen vegetatieve functies is belangrijk. Regulatie en
coördinatie van de vegetatieve functies gebeurt meestal buiten de wil om. Je kunt er weinig
of geen invloed op uitoefenen.
➢ Coördinatie contacten met buitenwereld → het zenuwstelsel zorgt ervoor dat je je bewust
bent van de omstandigheden in de buitenwereld en zorgt ervoor dat je er eventueel op kunt
reageren. Het zenuwstelsel is dus belangrijk voor het onderhouden van contacten met
soortgenoten
➢ Coördinatie psychische functies→ zoals bewust zijn en zelfbewust zijn, leren en herinneren,
stemmingen en emoties, denken, dromen en fantaseren, driften en beheersing, talent,
karakter en creativiteit.
Werking zenuwstelsel
• Drie fasen:
➢ Sensorische input: opvangen van prikkels door sensoren
- Sensor (= gespecialiseerde cel die verwant is aan een zenuwcel, gevoelig voor bepaalde
verandering in zijn omgeving): waarnemen verandering. Verandering zorgt voor prikkeling
→ vertaalt in impulsen (elektrische signalen) → verstuurt naar centraal zenuwstelsel via
zenuwen
➢ Verwerking
- Beoordeling sensorische informatie + bepalen reactie (in centraal zenuwstelsel)
➢ Motorische output: aansturen effectoren door zenuwstelsel
- Effectoren (doelwitorganen) ontvangen remmende of stimulerende impulsen van de
hersenen. Effectoren zijn altijd spieren of klieren.
Indelingen
• Anatomische indeling: op basis van bouw en ligging
➢ Centrale zenuwstelsel: omgeven door benig omhulsel (schedel en wervelkolom)
- Grote hersenen → omgeven door de schedel
- Tussenhersenen → omgeven door de schedel
- Hersenstam → omgeven door de schedel
- Kleine hersenen → omgeven door de schedel
- Ruggenmerg → omgeven door de wervelkolom
➢ Perifere zenuwstelsel: buiten schedel en wervelkolom. Het vormt de verbindingswegen tussen
centrale zenuwstelsel en periferie (rest van het lichaam)
1
, - Hersenzenuwen → ontspringen vanuit de hersenen en vormen de verbinding tussen de
hersenen en vooral de hoofd en nekstreek. De hersenzenuwen liggen grote deels buiten
de schedel.
- Ruggenmergzenuwen → ontspringen uit het ruggenmerg en verspreiden zich via
vertakkingen door het hele lichaam
- Grensstreng → ligt als een kralenketting parallel aan beide kanten van het ruggenmerg.
- Zenuwen vegetatieve zenuwstelsel → sturen de vegetatieve functies aan
• Fysiologische indeling: op basis van functie
➢ Integratie: lichaam als een geheel laten functioneren
- Vegetatieve integratie/ zenuwstelsel: afstemming activiteiten vegetatieve stelsels
o Door vegetatief/ autonoom/ onwillekeurig zenuwstelsel
o Regelt vegetatieve stelsels en coördineert samenwerking tussen stelsels
o Deze regulatie en coördinatie verloopt over het algemeen buiten de wil om/
onbewust
o Effectoren: glad spierweefsel (bevindt zich rond holtes in het lichaam bv rond de
bloedvaten, luchtwegen en de darm), hartspierweefsel en klierweefsels. Wanneer
deze spieren zich samentrekken vernauwen de holtes.
o Voorbeeld regulatiemechanisme: bloeddrukregulatie, regulatie darmactiviteit,
regulatie ademfrequentie
- Animale integratie/ zenuwstelsel: integratie mens met omgeving
o Door animale/ willekeurige zenuwstelsel
o Regelt wisselwerking individu met omgeving (communicatie en gedrag)
o Onder invloed van de wil/ bewust
o Effectoren: dwarsgestreepte spieren (skeletspieren). De skeletspieren zorgen voor de
beweging in het lichaam.
- Vegetatieve zenuwstelsel: functies van de vijf vegetatieve stelsel reguleren en op elkaar
afstemmen → handhaving homeostase interne milieu
o Circulatiestelsel
o Spijsverteringsstelsel
o Urinewegstelsel
o Ademhalingsstelsel
o Huid die de begrenzing van het lichaam verzorgd
- Twee systemen: sympathische systeem en parasympatische systeem
➢ Hiërarchie
➢ Richting signaal
Sympathisch vs. parasympatisch
• Sympathisch systeem: actief wanneer lichaam (spier)arbeid moet verrichten → lichaam in staat
van paraatheid brengen (actief bij actief lichaam)
➢ De bloeddruk stijgt
➢ De bloedsuikerspiegel wordt verhoogd
➢ De hartactiviteit wordt gestimuleerd
➢ De pupillen worden vergroot
➢ De zweetproductie neemt toe
• Parasympatisch systeem: actief wanneer organisme uiterlijk passief is → lichaam tot rust laten
komen en vult de energie voorraden aan.
➢ De ademhaling wordt geremd
➢ De spierspanning skeletspieren neemt af
➢ De werking van spijsverteringsorganen wordt gestimuleerd
➢ Vasoconstrictie bloedvaten skeletspieren
2
, ➢ Vasodilatatie bloedvaten spijsverteringsorganen
Antagonisten: toenemende activiteit van het ene systeem leidt tot verminderde activiteit van het
andere systeem. Ze werken elkaar dus als het ware tegen. Ze kunnen niet beide actief zijn of beide niet
actief.
Een deel van zowel het sympathische als parasympatische zenuwstelsel ligt centraal binnen de schedel
of de wervelkolom. Het perifere deel van het sympathische en parasympatische zenuwstelsel bestaat
uit zenuwknopen, dat zijn ophopingen van de cellichamen van de zenuwcellen en zenuwvezels. Een
zenuwknoop wordt een ganglion genoemd. Ganglia wordt gerangschikt in grensstrengen: rij ganglia
(kralenketting/ grensstreng) aan weerszijde van wervelkolom
• Sympathische systeem (rood)
➢ Ganglion ligt dicht bij de wervelkolom
➢ Korte preganglionaire zenuwvezels (doordat ze zenuwvezels van het wervelkolom tot de
ganglia kort zijn) (pre is toelopen, ze vervoeren impulsen van de hersenen richting de organen.
Vanaf de ganglia moeten de zenuwvezels helemaal naar de organen lopen)
➢ Lange postganglionaire zenuwvezels (doordat er vanaf de ganglia de zenuwvezels helemaal
naar de organen lopen)
• Parasympatische systeem (blauw)
➢ Ganglion vlak bij een orgaan
➢ Lange preganglionaire zenuwvezels (zenuwvezels vanaf het ruggenmerg naar de zenuwknoop
toe)
➢ Korte postganglionaire zenuwvezels (van zenuwknoop naar het orgaan)
• Fysiologische indeling: op basis van functie
➢ Integratie: zie hierboven
➢ Hiërarchie:
- Hoog- laag: grote hersenen- ruggenmerg. Ruggenmerg sturen aan wat je moet doen
hersenen hebben de macht over wat het ruggenmerg moet doorgeven omdat die hoger
staan.
➢ Richting signaal
- Afferente informatie: aanvoerende informatie + van perifeer naar centraal
- Efferente informatie: afvoerende informatie + van centraal naar perifeer
- Binnen centraal zenuwstelsel:
o Afdalende banen (efferent): van hoog naar laag niveau
o Opstijgende banen (afferent): van laag naar hoog niveau
Zenuwweefsel
• Zenuwweefsel:
➢ Neuronen (zenuwcellen): doorsturen impulsen
- Cellichaam: bevat kern en celorganellen
- 2 of meer uitlopers/ zenuwvezels: axon en dendriet
➢ Neuroglia: ondersteuning, bescherming en onderhoud neuronen
Axon versus dendriet
• Axon
➢ Vervoert impulsen van cellichaam af
➢ Neuron heeft 1 axon per cellichaam
➢ Mogelijk heel lang
➢ Weinig vertakkingen
➢ Omgeven door myelineschede, soort vetlaagje
➢ Contact via vertakt en verbreed uiteinde met (zenuw)cellen
3
1. FYSIOLOGIE ZENUWSTELSEL DEEL 1 ........................................................................................ 1
2. FYSIOLOGIE ZENUWSTELSEL DEEL 2 ...................................................................................... 10
3. PIJN EN FARMACOLOGIE ...................................................................................................... 15
4. ANATOMIE ZENUWEN HOOFD- HALSGEBIED ........................................................................ 24
5. SYSTEMISCHE COMPLICATIES ............................................................................................... 28
6. PRAKTISCHE TOEPASSING VAN LOKALE ANESTHESIE............................................................. 38
7. PRAKTISCHE TOEPASSING LOKALE ANESTHESIE DEEL 2 ......................................................... 47
8. LOKALE COMPLICATIES EN RISICOPATIËNTEN ....................................................................... 56
0
, 1. Fysiologie zenuwstelsel deel 1
Zenuwstelsel
• Het zenuwstelsel verzorgt samen met het hormonale stelsel de integratie van de lichaamsfuncties,
dit gaat onbewust en vanzelf.
• Algemene functies van het zenuwstelsel
➢ Regulatie activiteiten weefsels en organen → organen of weefsels worden geremd of
gestimuleerd bij veranderingen in of buiten het lichaam, in een levensbedreigende situatie
wordt het lichaam gestimuleerd om hard weg te rennen.
➢ Coördinatie activiteiten weefsels en organen → de werking van weefsels en organen moeten
nauwkeurig op elkaar worden afgestemd. Om een optimale samenwerking te bereiken. Zo
heeft een verhoogde maagperistaltiek door spiercontracties in de maagwand alleen zin als er
gelijkertijd maagsap productie door maagsap klieren plaats vindt.
➢ Regulatie en coördinatie van vegetatieve functies → de vijf vegetatieve functies zijn de
circulatie, de spijsvertering, de uitscheiding, de ademhaling en de begrenzing van het lichaam
door de huid. Een nauwe samenwerking tussen vegetatieve functies is belangrijk. Regulatie en
coördinatie van de vegetatieve functies gebeurt meestal buiten de wil om. Je kunt er weinig
of geen invloed op uitoefenen.
➢ Coördinatie contacten met buitenwereld → het zenuwstelsel zorgt ervoor dat je je bewust
bent van de omstandigheden in de buitenwereld en zorgt ervoor dat je er eventueel op kunt
reageren. Het zenuwstelsel is dus belangrijk voor het onderhouden van contacten met
soortgenoten
➢ Coördinatie psychische functies→ zoals bewust zijn en zelfbewust zijn, leren en herinneren,
stemmingen en emoties, denken, dromen en fantaseren, driften en beheersing, talent,
karakter en creativiteit.
Werking zenuwstelsel
• Drie fasen:
➢ Sensorische input: opvangen van prikkels door sensoren
- Sensor (= gespecialiseerde cel die verwant is aan een zenuwcel, gevoelig voor bepaalde
verandering in zijn omgeving): waarnemen verandering. Verandering zorgt voor prikkeling
→ vertaalt in impulsen (elektrische signalen) → verstuurt naar centraal zenuwstelsel via
zenuwen
➢ Verwerking
- Beoordeling sensorische informatie + bepalen reactie (in centraal zenuwstelsel)
➢ Motorische output: aansturen effectoren door zenuwstelsel
- Effectoren (doelwitorganen) ontvangen remmende of stimulerende impulsen van de
hersenen. Effectoren zijn altijd spieren of klieren.
Indelingen
• Anatomische indeling: op basis van bouw en ligging
➢ Centrale zenuwstelsel: omgeven door benig omhulsel (schedel en wervelkolom)
- Grote hersenen → omgeven door de schedel
- Tussenhersenen → omgeven door de schedel
- Hersenstam → omgeven door de schedel
- Kleine hersenen → omgeven door de schedel
- Ruggenmerg → omgeven door de wervelkolom
➢ Perifere zenuwstelsel: buiten schedel en wervelkolom. Het vormt de verbindingswegen tussen
centrale zenuwstelsel en periferie (rest van het lichaam)
1
, - Hersenzenuwen → ontspringen vanuit de hersenen en vormen de verbinding tussen de
hersenen en vooral de hoofd en nekstreek. De hersenzenuwen liggen grote deels buiten
de schedel.
- Ruggenmergzenuwen → ontspringen uit het ruggenmerg en verspreiden zich via
vertakkingen door het hele lichaam
- Grensstreng → ligt als een kralenketting parallel aan beide kanten van het ruggenmerg.
- Zenuwen vegetatieve zenuwstelsel → sturen de vegetatieve functies aan
• Fysiologische indeling: op basis van functie
➢ Integratie: lichaam als een geheel laten functioneren
- Vegetatieve integratie/ zenuwstelsel: afstemming activiteiten vegetatieve stelsels
o Door vegetatief/ autonoom/ onwillekeurig zenuwstelsel
o Regelt vegetatieve stelsels en coördineert samenwerking tussen stelsels
o Deze regulatie en coördinatie verloopt over het algemeen buiten de wil om/
onbewust
o Effectoren: glad spierweefsel (bevindt zich rond holtes in het lichaam bv rond de
bloedvaten, luchtwegen en de darm), hartspierweefsel en klierweefsels. Wanneer
deze spieren zich samentrekken vernauwen de holtes.
o Voorbeeld regulatiemechanisme: bloeddrukregulatie, regulatie darmactiviteit,
regulatie ademfrequentie
- Animale integratie/ zenuwstelsel: integratie mens met omgeving
o Door animale/ willekeurige zenuwstelsel
o Regelt wisselwerking individu met omgeving (communicatie en gedrag)
o Onder invloed van de wil/ bewust
o Effectoren: dwarsgestreepte spieren (skeletspieren). De skeletspieren zorgen voor de
beweging in het lichaam.
- Vegetatieve zenuwstelsel: functies van de vijf vegetatieve stelsel reguleren en op elkaar
afstemmen → handhaving homeostase interne milieu
o Circulatiestelsel
o Spijsverteringsstelsel
o Urinewegstelsel
o Ademhalingsstelsel
o Huid die de begrenzing van het lichaam verzorgd
- Twee systemen: sympathische systeem en parasympatische systeem
➢ Hiërarchie
➢ Richting signaal
Sympathisch vs. parasympatisch
• Sympathisch systeem: actief wanneer lichaam (spier)arbeid moet verrichten → lichaam in staat
van paraatheid brengen (actief bij actief lichaam)
➢ De bloeddruk stijgt
➢ De bloedsuikerspiegel wordt verhoogd
➢ De hartactiviteit wordt gestimuleerd
➢ De pupillen worden vergroot
➢ De zweetproductie neemt toe
• Parasympatisch systeem: actief wanneer organisme uiterlijk passief is → lichaam tot rust laten
komen en vult de energie voorraden aan.
➢ De ademhaling wordt geremd
➢ De spierspanning skeletspieren neemt af
➢ De werking van spijsverteringsorganen wordt gestimuleerd
➢ Vasoconstrictie bloedvaten skeletspieren
2
, ➢ Vasodilatatie bloedvaten spijsverteringsorganen
Antagonisten: toenemende activiteit van het ene systeem leidt tot verminderde activiteit van het
andere systeem. Ze werken elkaar dus als het ware tegen. Ze kunnen niet beide actief zijn of beide niet
actief.
Een deel van zowel het sympathische als parasympatische zenuwstelsel ligt centraal binnen de schedel
of de wervelkolom. Het perifere deel van het sympathische en parasympatische zenuwstelsel bestaat
uit zenuwknopen, dat zijn ophopingen van de cellichamen van de zenuwcellen en zenuwvezels. Een
zenuwknoop wordt een ganglion genoemd. Ganglia wordt gerangschikt in grensstrengen: rij ganglia
(kralenketting/ grensstreng) aan weerszijde van wervelkolom
• Sympathische systeem (rood)
➢ Ganglion ligt dicht bij de wervelkolom
➢ Korte preganglionaire zenuwvezels (doordat ze zenuwvezels van het wervelkolom tot de
ganglia kort zijn) (pre is toelopen, ze vervoeren impulsen van de hersenen richting de organen.
Vanaf de ganglia moeten de zenuwvezels helemaal naar de organen lopen)
➢ Lange postganglionaire zenuwvezels (doordat er vanaf de ganglia de zenuwvezels helemaal
naar de organen lopen)
• Parasympatische systeem (blauw)
➢ Ganglion vlak bij een orgaan
➢ Lange preganglionaire zenuwvezels (zenuwvezels vanaf het ruggenmerg naar de zenuwknoop
toe)
➢ Korte postganglionaire zenuwvezels (van zenuwknoop naar het orgaan)
• Fysiologische indeling: op basis van functie
➢ Integratie: zie hierboven
➢ Hiërarchie:
- Hoog- laag: grote hersenen- ruggenmerg. Ruggenmerg sturen aan wat je moet doen
hersenen hebben de macht over wat het ruggenmerg moet doorgeven omdat die hoger
staan.
➢ Richting signaal
- Afferente informatie: aanvoerende informatie + van perifeer naar centraal
- Efferente informatie: afvoerende informatie + van centraal naar perifeer
- Binnen centraal zenuwstelsel:
o Afdalende banen (efferent): van hoog naar laag niveau
o Opstijgende banen (afferent): van laag naar hoog niveau
Zenuwweefsel
• Zenuwweefsel:
➢ Neuronen (zenuwcellen): doorsturen impulsen
- Cellichaam: bevat kern en celorganellen
- 2 of meer uitlopers/ zenuwvezels: axon en dendriet
➢ Neuroglia: ondersteuning, bescherming en onderhoud neuronen
Axon versus dendriet
• Axon
➢ Vervoert impulsen van cellichaam af
➢ Neuron heeft 1 axon per cellichaam
➢ Mogelijk heel lang
➢ Weinig vertakkingen
➢ Omgeven door myelineschede, soort vetlaagje
➢ Contact via vertakt en verbreed uiteinde met (zenuw)cellen
3
