RUIMTELIJKE STEDENBOUW
PLANOLOGIE
ORDENING Is de technische
Bereidt de ruimtelijke
Past de resultaten uitvoering van de
ordening voor
van de planologie toe ruimtelijke ordening
De Planologie
Een normatieve wetenschap die de ruimtelijke entiteit beoordeelt en waardeert. Deze beoordeling
gebeurt op basis van objectieve criteria na een grondig onderzoek zowel van de bestaande situatie als
van de ontwikkelingstendensen.
Blijft niet bestaan bij de evaluatie van de gegeven ruimtelijke ordening van de samenleving. Zij stelt
ook tot vraag of een ingreep in de huidige ordening mogelijk is om te komen tot een betere
aanpassing tussen ruimte en samenleving
Houdt zich bezig met de vraag wat de gevolgen zijn van het geven van een bepaalde vorm en structuur
aan de ruimtelijke ordening
De ruimtelijke ordening
De maatschappelijke activiteit die de resultaten van de planologie toepast. Het maken van de
planologische voorschriften, het doorvoeren van de maatregelen ter verwezenlijking van de
planologische doeleinden
Het scheppen van orde in de bestemming en het gebruik van de grond. Zowel de regeling van het
bestaande als het geven van leiding aan het toekomstige
Stedenbouw
Een verlengstuk van de architectuur en de landschapsarchitectuur waarbij de vormbepaling een grote
rol speelt
HOOFDSTUK 1: GESCHIEDENIS VAN DE STEDELIJKE ONTWIKKELING
1. DE EERSTE GENERATIE STEDEN
De stad als specifieke leefmilieu dateert van ongeveer 6.000 jaar terug. Om tot een stad te komen moeten
eerst een paar stappen (3) worden doorlopen.
1.1 VAN EEN NOMADENBESTAAN NAAR EEN SEDENTAIR BESTAAN
Voor het Neolithicium: De mens was een zwerver die in kleine groepen leeft waarin de gemiddelde levensduur
30 jaar is. De enige sociale binding was het gezin. Al de energie werd besteed aan het zoeken naar voedsel en
het vinden van beschutting.
140.000 jaar terug: De eerste sporen van permanente nederzetting. De megalietencultuur van Stonehenge en
Carnac weerspiegelen de overgang van een nomadenbestaan naar een sedentaire levenswijze.
1
,1.2 VAN GEZINSVERBAND NAAR DORPSSTRUCTUUR
30.000 jaar geleden: Een complexer collectief systeem resulteert in de sociale en ruimtelijke binding in
dorpsverband
10.000 jaar geleden: De eerste dorpsnederzetting. Rond de dorpen waren omwallingen als bescherming. De
mens werd voedselproducent door het brengen van gewassen en fokken van dieren. (Deze opbouw zien we
vaak in Afrikaanse landen of Indianen)
1.3 VAN EEN DORP NAAR EEN STAD
De steden ontstonden als versterkte nederzettingen waar de handel in landbouwoverschotten van de
vruchtbare gebieden geconcentreerd werd. Een stad bestond uit een concentratie van geïsoleerde centra; hoe
groter het belang van een bepaald centrum was, hoe sterker dat
centrum zich afsloot van de buitenwereld
6.000 jaar geleden: de uitvinding van het schrift zorg voor andere
vernieuwingen:
Het catalogeren en in kaart brengen van sterren als belangrijk
oriëntatiemiddel
De irrigatie van landbouwgronden
Het smelten van ijzerhoudende metalen
De ontwikkeling van het transport
Het schrift was belangrijk als communicatiemiddel; het verbeterde transport liet bevoorrading van steden toe
me de overschotten van het platteland
Essentieel voor het ontstaan van de stad was de ontwikkeling van het schrift en transport. Zonder transport
en het schrift was er geen handel en zonder handel was er geen stad.
Van de alleroudste steden in Mesopotamië en Egypte is maar heel weinig bewaard gebleven
2. DE GRIEKSE STAD
Het Griekse begrip ‘Polis’ stond voor een levenswijze dat sterk verschilde van het levenswijze op het platteland.
Op het platteland heerste nog steeds de wet van de sterkste terwijl er in de stad duidelijk sprake was van orde
en recht.
Bij het ontstaan van de Griekse steden moeten we rekening houden met 4 belangrijke invloeden:
2.1 DE OUDSTE EUROPESE STAD
De oudste Europese stad is Knossos, ontstaan op het eiland Kreta. Het had een gunstige ligging in de oostelijke
Middellandse Zee om nauwe relaties te onderhouden met de Nijldelta, het Byzantijnse rijk en het
Tweestromenland.
Het paleis van Knossos is een prototype van Minoïsche kunst. Het is gebouwd rond een rechthoekig plein
waarvan de muren loodrecht snijden. Rond het paleis staan woningen uit baksteen met een gem.
vloeroppervlakte van 100 m2. De muren waren versierd met kleurrijke fresco’s
2
, Ondanks het ontbreken van een stedenbouwkundig opzet bestond, voldeden deze eerste steden reeds aan 3
voorwaarden:
1 De stad vormde 1 geheel, er waren geen afgesloten delen
2 De stad vormde artificieel geheel, centraal in een natuurlijke omgeving
3 De stad was opgebouwd uit 3 delen:
Het centrum werd voorzien voor het paleis en de tempels die symbool stonden voor het
bestuurlijk en religieuze aspect van de toen al vrij complexe samenleving
Daar rond bevond zich de openbare zone met talloze openbare voorzieningen
Aan de rand tenslotte bevond zich de woonzone
2.2 DE GRIEKSE KOLONIALE STEDEN
De zoektocht naar nieuwe vruchtbare landbouwgronden lag hier aan de basis. Voorbeelden hiervan zijn Napels
en Marseille (kenmerkend met de gunstige ligging aan een baai of schiereiland met een hoogte op de
achtergrond)
2.3 DE GRIEKSE FILOSOFEN
Vanaf de 5e eeuw v.Chr. worden door de Griekse filosofen richtlijnen opgesteld i.v.m. stedenbouw:
Hippocrates Schenkt aandacht aan de invloed van het klimaat, windrichtingen, bodemgesteldheid,
voedselopbrengsten op de situering van de woningen. Belangrijk is de oriëntatie van de stad
i.f.v. de zon.
Plato Besteedt meerdere passages aan de plaatsen die in aanmerking kunnen komen voor het
bouwen van de steden. In ‘De wetten’ geeft hij de kenmerken van het nederzettingsmodel.
Aristoteles Legt een verband tussen de ligging van de stad en het bestuurlijk systeem
2.4 HIPPODAMUS VAN MILETE
De grondlegger van de stedenbouw. Zijn geboorteplaats is de eerste stad gemaakt volgens een plan
(rasterpatroon).
De oudste Europese stad is ontstaan op de kruising van vele handelsroutes
De woningen groepeerden zich in blokken en deze blokken vormde het uitgangspunt van het rasterpatroon
Men treft nagenoeg geen groenzones aan tussen de stedelijke bebouwing maar wel openbare ruimten
De koloniale drang van de Grieken had ook een belangrijk invloed op de uitbouw van de Griekse steden
Milete is de eerste stad die volgens een plan gebouw is
De stad tekende zich duidelijk af van de omgeving door de aanwezige stadsmuren
3. DE ROMEINSE STAD
8e eeuw v.Chr.: verstedelijkingsproces kwam in Italië op gang. Bij het ontstaan van de Romeinse steden moet
rekening gehouden worden met 3 belangrijke invloeden:
3
PLANOLOGIE
ORDENING Is de technische
Bereidt de ruimtelijke
Past de resultaten uitvoering van de
ordening voor
van de planologie toe ruimtelijke ordening
De Planologie
Een normatieve wetenschap die de ruimtelijke entiteit beoordeelt en waardeert. Deze beoordeling
gebeurt op basis van objectieve criteria na een grondig onderzoek zowel van de bestaande situatie als
van de ontwikkelingstendensen.
Blijft niet bestaan bij de evaluatie van de gegeven ruimtelijke ordening van de samenleving. Zij stelt
ook tot vraag of een ingreep in de huidige ordening mogelijk is om te komen tot een betere
aanpassing tussen ruimte en samenleving
Houdt zich bezig met de vraag wat de gevolgen zijn van het geven van een bepaalde vorm en structuur
aan de ruimtelijke ordening
De ruimtelijke ordening
De maatschappelijke activiteit die de resultaten van de planologie toepast. Het maken van de
planologische voorschriften, het doorvoeren van de maatregelen ter verwezenlijking van de
planologische doeleinden
Het scheppen van orde in de bestemming en het gebruik van de grond. Zowel de regeling van het
bestaande als het geven van leiding aan het toekomstige
Stedenbouw
Een verlengstuk van de architectuur en de landschapsarchitectuur waarbij de vormbepaling een grote
rol speelt
HOOFDSTUK 1: GESCHIEDENIS VAN DE STEDELIJKE ONTWIKKELING
1. DE EERSTE GENERATIE STEDEN
De stad als specifieke leefmilieu dateert van ongeveer 6.000 jaar terug. Om tot een stad te komen moeten
eerst een paar stappen (3) worden doorlopen.
1.1 VAN EEN NOMADENBESTAAN NAAR EEN SEDENTAIR BESTAAN
Voor het Neolithicium: De mens was een zwerver die in kleine groepen leeft waarin de gemiddelde levensduur
30 jaar is. De enige sociale binding was het gezin. Al de energie werd besteed aan het zoeken naar voedsel en
het vinden van beschutting.
140.000 jaar terug: De eerste sporen van permanente nederzetting. De megalietencultuur van Stonehenge en
Carnac weerspiegelen de overgang van een nomadenbestaan naar een sedentaire levenswijze.
1
,1.2 VAN GEZINSVERBAND NAAR DORPSSTRUCTUUR
30.000 jaar geleden: Een complexer collectief systeem resulteert in de sociale en ruimtelijke binding in
dorpsverband
10.000 jaar geleden: De eerste dorpsnederzetting. Rond de dorpen waren omwallingen als bescherming. De
mens werd voedselproducent door het brengen van gewassen en fokken van dieren. (Deze opbouw zien we
vaak in Afrikaanse landen of Indianen)
1.3 VAN EEN DORP NAAR EEN STAD
De steden ontstonden als versterkte nederzettingen waar de handel in landbouwoverschotten van de
vruchtbare gebieden geconcentreerd werd. Een stad bestond uit een concentratie van geïsoleerde centra; hoe
groter het belang van een bepaald centrum was, hoe sterker dat
centrum zich afsloot van de buitenwereld
6.000 jaar geleden: de uitvinding van het schrift zorg voor andere
vernieuwingen:
Het catalogeren en in kaart brengen van sterren als belangrijk
oriëntatiemiddel
De irrigatie van landbouwgronden
Het smelten van ijzerhoudende metalen
De ontwikkeling van het transport
Het schrift was belangrijk als communicatiemiddel; het verbeterde transport liet bevoorrading van steden toe
me de overschotten van het platteland
Essentieel voor het ontstaan van de stad was de ontwikkeling van het schrift en transport. Zonder transport
en het schrift was er geen handel en zonder handel was er geen stad.
Van de alleroudste steden in Mesopotamië en Egypte is maar heel weinig bewaard gebleven
2. DE GRIEKSE STAD
Het Griekse begrip ‘Polis’ stond voor een levenswijze dat sterk verschilde van het levenswijze op het platteland.
Op het platteland heerste nog steeds de wet van de sterkste terwijl er in de stad duidelijk sprake was van orde
en recht.
Bij het ontstaan van de Griekse steden moeten we rekening houden met 4 belangrijke invloeden:
2.1 DE OUDSTE EUROPESE STAD
De oudste Europese stad is Knossos, ontstaan op het eiland Kreta. Het had een gunstige ligging in de oostelijke
Middellandse Zee om nauwe relaties te onderhouden met de Nijldelta, het Byzantijnse rijk en het
Tweestromenland.
Het paleis van Knossos is een prototype van Minoïsche kunst. Het is gebouwd rond een rechthoekig plein
waarvan de muren loodrecht snijden. Rond het paleis staan woningen uit baksteen met een gem.
vloeroppervlakte van 100 m2. De muren waren versierd met kleurrijke fresco’s
2
, Ondanks het ontbreken van een stedenbouwkundig opzet bestond, voldeden deze eerste steden reeds aan 3
voorwaarden:
1 De stad vormde 1 geheel, er waren geen afgesloten delen
2 De stad vormde artificieel geheel, centraal in een natuurlijke omgeving
3 De stad was opgebouwd uit 3 delen:
Het centrum werd voorzien voor het paleis en de tempels die symbool stonden voor het
bestuurlijk en religieuze aspect van de toen al vrij complexe samenleving
Daar rond bevond zich de openbare zone met talloze openbare voorzieningen
Aan de rand tenslotte bevond zich de woonzone
2.2 DE GRIEKSE KOLONIALE STEDEN
De zoektocht naar nieuwe vruchtbare landbouwgronden lag hier aan de basis. Voorbeelden hiervan zijn Napels
en Marseille (kenmerkend met de gunstige ligging aan een baai of schiereiland met een hoogte op de
achtergrond)
2.3 DE GRIEKSE FILOSOFEN
Vanaf de 5e eeuw v.Chr. worden door de Griekse filosofen richtlijnen opgesteld i.v.m. stedenbouw:
Hippocrates Schenkt aandacht aan de invloed van het klimaat, windrichtingen, bodemgesteldheid,
voedselopbrengsten op de situering van de woningen. Belangrijk is de oriëntatie van de stad
i.f.v. de zon.
Plato Besteedt meerdere passages aan de plaatsen die in aanmerking kunnen komen voor het
bouwen van de steden. In ‘De wetten’ geeft hij de kenmerken van het nederzettingsmodel.
Aristoteles Legt een verband tussen de ligging van de stad en het bestuurlijk systeem
2.4 HIPPODAMUS VAN MILETE
De grondlegger van de stedenbouw. Zijn geboorteplaats is de eerste stad gemaakt volgens een plan
(rasterpatroon).
De oudste Europese stad is ontstaan op de kruising van vele handelsroutes
De woningen groepeerden zich in blokken en deze blokken vormde het uitgangspunt van het rasterpatroon
Men treft nagenoeg geen groenzones aan tussen de stedelijke bebouwing maar wel openbare ruimten
De koloniale drang van de Grieken had ook een belangrijk invloed op de uitbouw van de Griekse steden
Milete is de eerste stad die volgens een plan gebouw is
De stad tekende zich duidelijk af van de omgeving door de aanwezige stadsmuren
3. DE ROMEINSE STAD
8e eeuw v.Chr.: verstedelijkingsproces kwam in Italië op gang. Bij het ontstaan van de Romeinse steden moet
rekening gehouden worden met 3 belangrijke invloeden:
3
