Aardrijkskunde samenvatting systeem aarde hoofdstuk 4 vwo

Aardrijkskunde
Systeem aarde: hoofdstuk 4 §1 Aardbevingen en vulkanen

Deelvragen paragraaf 1:
 Hoe kun je de ligging van de gebergten en de vulkanen en het voorkomen van
aardbevingen in het Middellandse Zeegebied verklaren met de theorie van de
platentektoniek?
 Welke maatregelen kunnen worden genomen om de schade en het aantal
slachtoffers van natuurrampen te beperken?
Ligging en topografie
De Middellandse Zee is het grootste binnenmeer ter wereld. Op twee plaatsen toegankelijk:
Atlantische Oceaan via de Straat van Gibraltar en Rode Zee via Suezkanaal. Het landschap
in de omringende landen is gevarieerd. Er komen veel aardbevingen en vulkanen voor.

Op de grenzen van platen
Het Middellandse Zeegebied ligt op de grens van twee grote continentale platen: de
Afrikaanse plaat en de Euraziatische plaat. Door plaatbewegingen zijn verschillende kleine
platen afgesplitst met eigen bewegingsrichtingen. Door botsing van continentale platen zijn
gebergten ontstaan en door subductie zijn er vulkanen ontstaan.

Ontstaan van de alpiene bergen
Toen Pangea openbrak lag er tussen Afrika en Europa de Tethyzee. Bij een mid-oceanische
rug in de Tethyzee werd nieuwe oceaanbodem gevormd van basalt  zee steeds breder.
Op de bodem werd klei en kalk gesedimenteerd en langs de randen van zand. Onder druk
werden deze lagen verhard tot gesteenten. Vanaf het Krijt schoof Afrika naar het noorden en
werd de oceaan weer kleiner. In het noorden en in het zuiden ontstonden subductiezones
waar oceaanbodem verdween. De Apulische plaat tussen Afrika en Europa kwam dichter bij
het Europese continent te liggen  botste tegen Europese plaat  gesteentemassa’s
schoven over elkaar heen en plooiden  een deel van de Europese plaat schoof onder
Afrika  vorming Alpen. In dezelfde tijd werden de Pyreneeën gevormd. Samen met de
Alpen en de Karpaten vormen ze het alpiene plooiingsgebied.

Tektoniek in de Egeïsche Zee
Tussen Griekenland en Libië ligt ook een subductiezone: Helleense Boog. De Afrikaanse
plaat (naar het noorden) duikt onder de Egeïsche plaat (naar het zuiden). De subductiezone
schuift steeds meer naar het zuiden  de Egeïsche plaat rekt uit en wordt dunner  zee
wordt dieper  diepzeebekkens ontstaan.

Vulkanen
In het Middellandse Zeegebied vind je vulkanen bij subductiezones (stratovulkaan, explosief)
 Santorini: samen met de eilanden in de buurt ontstaan bij subductie tussen twee
oceanische platen waarbij een eilandenboog ontstaat.
 Etna: ontstaan bij subductie van de Afrikaanse plaat, hij verandert van karakter
(complexiteit breuken en microplaatjes) en wordt minder explosief, wel veel as.
 Vesuvius: zeer heftige uitbarstingen (Pompeji), dichtbij de stad Napels (gevaarlijk).

Aardbevingen
In Italië, Griekenland en Turkije zijn er de meeste aardbevingen, bij actieve plaatgrenzen.
Door de noordwaartse beweging van de Arabische plaat kunnen de Anatolische en de
Egeïsche plaat nog maar één kant op: westen Turkije klem en verschuift naar het westen.
De verplaatsing gaat langs twee breuken: de noordelijke breuklijn (Anatolische breuklijn) en
de zuidelijke breuklijn loopt tot Sicilië. In dit gebied zijn zware aardbevingen. In het midden
van Italië komen ook veel aardbevingen voor door de beweging van de Apulische plaat.
Problemen bij natuurrampen

, Natuurrampen voorkomen is vaak niet mogelijk. Vulkaanuitbarstingen zijn moeilijk te
voorspellen. Er zijn tekenen van naderende rampen (vervormingen van de kegel), maar de
onzekerheid is groot. Aardbevingen zijn ook moeilijk te voorspellen.

Maatregelen
Hazard management: het omgaan met de risico’s van een natuurramp. Er zijn verschillende
soorten plannen en maatregelen om natuurrampen en nadelige effecten te beheersen:
1. Onderzoekstechnieken en modellen: met meer inzicht kan men risicokaarten en
evacuatieplannen maken.
2. Waarschuwingssystemen: de bevolking moet tijdig gewaarschuwd worden.
3. Rampenplannen: draaiboeken voor de hulpverlening en evacuatiecentra.
4. Bouwtechnische maatregelen: nadelige effecten aardbeving verminderen 
rubberfunderingen om trillingen op te vangen + tegengewichten.

Begrippen paragraaf 1
Alpien plooiingsgebied Gebied dat is ontstaan door plooiing van de aardkorst, zoals
voorkomt in de Alpen.
Hazard management Het omgaan met de risico’s van een natuurramp.