Omgaan met agressie in de zorg
Begripsomschrijving
Agressie: kan worden omschreven als het gebruik van een fysieke of verbale kracht door een
agressor onder de vorm van een daad, een gebaar die bij het slachtoffer een
gerechtvaardigde vrees voor verwonding doet ontstaan, ongeacht of het gaat om fysieke of
psychologische verwonding en ongeacht of die verwondingen al dan niet wordt uitgevoerd.
Agressie laat zien dat men boos is en/of dat men zich onmachtig voelt. Agressie kan gezien
worden als aanvalsmiddel of verdedigingsmiddel waarbij men kan reageren vanuit het
gevoel of het verstand.
Verschil conflict, spanning en woede
Conflict Spanning Woede
= meningsverschil tussen 2 of = druk, onrustige verwachting, = extreme vorm van kwaadheid.
meerdere partijen. dreigende vijandschap. = kan leiden tot agressie als
Verschil komt tot uiting in mensen woede niet constructief
wisselwerking: spanning vormt kunnen uiten
onderliggende energie van conflict. Woede = aanvaardbare uiting,
Conflict creëert spanning. agressie niet
Preventie tav agressie kan dus beginnen met: tijdig opmerken van conflicten,
spanning en/of woede.
Prevalentie
Agressie wordt vaak beschouwd als inherent aan beroep. Tolerantie tav agressie is vaak heel
groot waardoor het niet altijd gemeld wordt -> geen duidelijk zich op omvang probleem.
Ze verzwijgen het vaak ook uit angst om psychologisch zwak genoemd te worden, angst om
zwakte te tonen,…
Rapporteren
Rapporteer steeds elke vorm van agressie. Vooral verbale agressie wordt zelden vermeld.
Rapporteren helpt om gedrag van pt te doorzien en ev acties te ondernemen.
Bij aanhoudende problemen sta je ook sterker wanneer je dmv rapportage consequent
verslag hebt gemaakt van het gedrag van de pt.
Rapporteer zorgvuldig: omschrijf gedrag en gevolgen voor jezelf en medepatiënten.
Registreren
Belang officiële registratie: alle ziekenhuizen hebben registratiesysteem.
!! van belang elke vorm agressie te registreren, hoe klein of ongevaarlijk het agressie
accident ook is !!
Door registreren kan:
- Men zicht krijgen op mogelijke omvang fenomeen
- Gerichter aan preventie gedaan worden
- Dit als hulp bij aangifte van delicten aan politie gebruikt worden
- Dit een emotionele steun zijn
- Slachtoffer makkelijk zien waar hij/zij terecht kan.
Uitingsvormen van agressie
5 vormen van agressie:
, 2 basisvormen:
Verbale agressie Non-verbale agressie
= gedrag als uitschelden, beledigen, intimideren en = gedrag als middelvinger uitsteken, obscene
discriminerend taalgebruik, bedreigingen uiten. gebaren maken, dreigende gebaren, spugen,
poging tot slaan,…
3 specifieke vormen:
Psychologische agressie Fysieke agressie tav objecten of Seksuele agressie
personen
= pt zet iemand onder druk of = slaan, vernielen, spuwen, = ongewenste intimiteiten,
bedreigt. duwen, gooien met voorwerpen, dubbelzinnige opmerkingen,
= dreigt om zichzelf iets aan te … obscene gebaren, aanrakingen,
doen = agressie op zichzelf ongepast seksueel getinte
= iemand stalken opmerkingen
= ongepaste uitnodigingen
Soms kunnen we gewelddadig gedrag wel begrijpen: we hebben nou eenmaal emotioneel
geladen en onverwachte situaties. Het is goed om hun gedrag proberen te begrijpen MAAR
gewelddadig gedrag mogen we nooit accepteren.
Grenzen
2 soorten grenzen:
1. Persoonlijke grens
Sommigen kunnen heel wat hebben voor ze uit evenwicht gebracht worden, anderen
kunnen minder hebben. Ook inschatting ernst agressie-incidenten verschilt van persoon tot
persoon + is afhankelijk van welke pt erbij betrokken is + graad van sympathie voor die pt.
= belangrijk om persoonlijke grenzen van elkaar te kennen, zonder daarover te oordelen.
Minst goede grens om op werk om te gaan met agressie
2. Professionele grens
Belangrijk om op werk te leren overgaan van persoonlijke naar professionele grens.
Daarvoor moet je het eerst eens worden over de gezamenlijke handelingsgrenzen.
Professionele grens = handelingsgrens: je spreekt af op welk gedrag je reageert, vanaf
wanneer je handelt.
Vb. Wat sanctioneer je en hoe? Zijn er situaties waarin je begeleiding onmiddellijk stopt? …
Voordelen: het is een belangrijke steun voor vpk, eenduidige aanpak, vpk weten wat er
verwacht wordt, weten wanneer ze moeten reageren, voor potentiële daders is duidelijke
grens goede waarschuwing.
Kenmerken, verloop en benadering van een crisissituatie
Om agressie te kunnen voorkomen: groot belang dat vpk crisissituatie kan inschatten of
aanloop kan herkennen.
1. Kenmerken crisissituatie
= min of meer acute situatie
= situatie wordt door betrokkene als bedreigend ervaren
= betrokkene ziet crisis als stuurloos geheel: loop gebeurtenissen is onvoorspelbaar en
onverwacht
, = na afloop: fundamentele verandering merkbaar
= faseverloop
Indien crisis steeds volgens schema gebeuren: geen tijd voor preventief ingrijpen (zie
kenmerken crisissituatie leerpad)
2. Het crisisontwikkelingsmodel
= biedt handvaten om escalatie van crisissituatie te voorkomen.
= verschaft inzicht in ontstaan conflict of agressie-incident en geeft toelichting over manier
waarop hiermee omgegaan kan worden.
= geeft beschrijving van verloop van een agressie-incident volgens 5 fasen. Bij iedere fasen:
houdingen en interventiemogelijkheden.
3. Verschillende fases van crisisontwikkelingsmodel
Fase 0: evenwicht (normaal gedrag of controle):
Beschrijving:
= Gedrag eigen aan bepaald persoon of ziektebeeld. Vb: stilzitten, zich terugtrekken, sociale
isolatie bij depressie.
Actie:
= Ken jezelf, je collega’s en patiënten zodat je weet wat voor die persoon een normaal
gedrag is. Observatie is belangrijk.
Fase 1: opstartfase (angst voor controleverlies):
Beschrijving:
Verschijnen van eerste tekenen: verandering normaal gedrag en afname realiteitsbesef. Duid
dat het in nabije toekomst kan fout lopen.
Het realiteitsbesef vernauwt: onrustig worden, zweten, stil worden. Er ontstaat gevaar
controleverlies.
Slachtoffer moet woede eerst opbouwen tegen wanneer het gewelddadig is.
Vb: pt die lang moeten wachten en geïrriteerd geraken.
Hier kunnen we ook spreken van agitatie of zenuwachtige onrust. Vb: persoon windt zich op,
dit is te merken aan manier van contact leggen.
= pt vaak in discussie en gaan machtsstrijd aan
Interventiemogelijkheden:
= benoem veranderde gedrag of vraag ernaar, niet al de controle overnemen: zou
escalerend kunnen werken, bied hulp aan.
Fase 2: escalatiefase:
Beschrijving:
Agressor verliest gedeeltelijk controle: lichamelijke spanning neemt toe en waarneming
vernauwt. Er is weinig of geen realiteitsbesef meer: pt gaat uittesten hoever hij kan gaan.
Kan zich uiten in: cynisme, provocaties, = fase van weigering, intimidatie, paniek. Er kunnen
fysieke of verbale dreigingen geuit worden.
Persoon is niet in staat om keuzes te maken, omgeving wordt gezien als bedreigend.
Interventiemogelijkheden:
= controle overnemen: niet meer hulp aanbieden, grenzen stellen: duidelijke en helde
manier. Kies een houding die bij jezelf past. Het is belangrijk hoe men iets zegt! Houding =
directief. Vb: STOP, GENOEG
Begripsomschrijving
Agressie: kan worden omschreven als het gebruik van een fysieke of verbale kracht door een
agressor onder de vorm van een daad, een gebaar die bij het slachtoffer een
gerechtvaardigde vrees voor verwonding doet ontstaan, ongeacht of het gaat om fysieke of
psychologische verwonding en ongeacht of die verwondingen al dan niet wordt uitgevoerd.
Agressie laat zien dat men boos is en/of dat men zich onmachtig voelt. Agressie kan gezien
worden als aanvalsmiddel of verdedigingsmiddel waarbij men kan reageren vanuit het
gevoel of het verstand.
Verschil conflict, spanning en woede
Conflict Spanning Woede
= meningsverschil tussen 2 of = druk, onrustige verwachting, = extreme vorm van kwaadheid.
meerdere partijen. dreigende vijandschap. = kan leiden tot agressie als
Verschil komt tot uiting in mensen woede niet constructief
wisselwerking: spanning vormt kunnen uiten
onderliggende energie van conflict. Woede = aanvaardbare uiting,
Conflict creëert spanning. agressie niet
Preventie tav agressie kan dus beginnen met: tijdig opmerken van conflicten,
spanning en/of woede.
Prevalentie
Agressie wordt vaak beschouwd als inherent aan beroep. Tolerantie tav agressie is vaak heel
groot waardoor het niet altijd gemeld wordt -> geen duidelijk zich op omvang probleem.
Ze verzwijgen het vaak ook uit angst om psychologisch zwak genoemd te worden, angst om
zwakte te tonen,…
Rapporteren
Rapporteer steeds elke vorm van agressie. Vooral verbale agressie wordt zelden vermeld.
Rapporteren helpt om gedrag van pt te doorzien en ev acties te ondernemen.
Bij aanhoudende problemen sta je ook sterker wanneer je dmv rapportage consequent
verslag hebt gemaakt van het gedrag van de pt.
Rapporteer zorgvuldig: omschrijf gedrag en gevolgen voor jezelf en medepatiënten.
Registreren
Belang officiële registratie: alle ziekenhuizen hebben registratiesysteem.
!! van belang elke vorm agressie te registreren, hoe klein of ongevaarlijk het agressie
accident ook is !!
Door registreren kan:
- Men zicht krijgen op mogelijke omvang fenomeen
- Gerichter aan preventie gedaan worden
- Dit als hulp bij aangifte van delicten aan politie gebruikt worden
- Dit een emotionele steun zijn
- Slachtoffer makkelijk zien waar hij/zij terecht kan.
Uitingsvormen van agressie
5 vormen van agressie:
, 2 basisvormen:
Verbale agressie Non-verbale agressie
= gedrag als uitschelden, beledigen, intimideren en = gedrag als middelvinger uitsteken, obscene
discriminerend taalgebruik, bedreigingen uiten. gebaren maken, dreigende gebaren, spugen,
poging tot slaan,…
3 specifieke vormen:
Psychologische agressie Fysieke agressie tav objecten of Seksuele agressie
personen
= pt zet iemand onder druk of = slaan, vernielen, spuwen, = ongewenste intimiteiten,
bedreigt. duwen, gooien met voorwerpen, dubbelzinnige opmerkingen,
= dreigt om zichzelf iets aan te … obscene gebaren, aanrakingen,
doen = agressie op zichzelf ongepast seksueel getinte
= iemand stalken opmerkingen
= ongepaste uitnodigingen
Soms kunnen we gewelddadig gedrag wel begrijpen: we hebben nou eenmaal emotioneel
geladen en onverwachte situaties. Het is goed om hun gedrag proberen te begrijpen MAAR
gewelddadig gedrag mogen we nooit accepteren.
Grenzen
2 soorten grenzen:
1. Persoonlijke grens
Sommigen kunnen heel wat hebben voor ze uit evenwicht gebracht worden, anderen
kunnen minder hebben. Ook inschatting ernst agressie-incidenten verschilt van persoon tot
persoon + is afhankelijk van welke pt erbij betrokken is + graad van sympathie voor die pt.
= belangrijk om persoonlijke grenzen van elkaar te kennen, zonder daarover te oordelen.
Minst goede grens om op werk om te gaan met agressie
2. Professionele grens
Belangrijk om op werk te leren overgaan van persoonlijke naar professionele grens.
Daarvoor moet je het eerst eens worden over de gezamenlijke handelingsgrenzen.
Professionele grens = handelingsgrens: je spreekt af op welk gedrag je reageert, vanaf
wanneer je handelt.
Vb. Wat sanctioneer je en hoe? Zijn er situaties waarin je begeleiding onmiddellijk stopt? …
Voordelen: het is een belangrijke steun voor vpk, eenduidige aanpak, vpk weten wat er
verwacht wordt, weten wanneer ze moeten reageren, voor potentiële daders is duidelijke
grens goede waarschuwing.
Kenmerken, verloop en benadering van een crisissituatie
Om agressie te kunnen voorkomen: groot belang dat vpk crisissituatie kan inschatten of
aanloop kan herkennen.
1. Kenmerken crisissituatie
= min of meer acute situatie
= situatie wordt door betrokkene als bedreigend ervaren
= betrokkene ziet crisis als stuurloos geheel: loop gebeurtenissen is onvoorspelbaar en
onverwacht
, = na afloop: fundamentele verandering merkbaar
= faseverloop
Indien crisis steeds volgens schema gebeuren: geen tijd voor preventief ingrijpen (zie
kenmerken crisissituatie leerpad)
2. Het crisisontwikkelingsmodel
= biedt handvaten om escalatie van crisissituatie te voorkomen.
= verschaft inzicht in ontstaan conflict of agressie-incident en geeft toelichting over manier
waarop hiermee omgegaan kan worden.
= geeft beschrijving van verloop van een agressie-incident volgens 5 fasen. Bij iedere fasen:
houdingen en interventiemogelijkheden.
3. Verschillende fases van crisisontwikkelingsmodel
Fase 0: evenwicht (normaal gedrag of controle):
Beschrijving:
= Gedrag eigen aan bepaald persoon of ziektebeeld. Vb: stilzitten, zich terugtrekken, sociale
isolatie bij depressie.
Actie:
= Ken jezelf, je collega’s en patiënten zodat je weet wat voor die persoon een normaal
gedrag is. Observatie is belangrijk.
Fase 1: opstartfase (angst voor controleverlies):
Beschrijving:
Verschijnen van eerste tekenen: verandering normaal gedrag en afname realiteitsbesef. Duid
dat het in nabije toekomst kan fout lopen.
Het realiteitsbesef vernauwt: onrustig worden, zweten, stil worden. Er ontstaat gevaar
controleverlies.
Slachtoffer moet woede eerst opbouwen tegen wanneer het gewelddadig is.
Vb: pt die lang moeten wachten en geïrriteerd geraken.
Hier kunnen we ook spreken van agitatie of zenuwachtige onrust. Vb: persoon windt zich op,
dit is te merken aan manier van contact leggen.
= pt vaak in discussie en gaan machtsstrijd aan
Interventiemogelijkheden:
= benoem veranderde gedrag of vraag ernaar, niet al de controle overnemen: zou
escalerend kunnen werken, bied hulp aan.
Fase 2: escalatiefase:
Beschrijving:
Agressor verliest gedeeltelijk controle: lichamelijke spanning neemt toe en waarneming
vernauwt. Er is weinig of geen realiteitsbesef meer: pt gaat uittesten hoever hij kan gaan.
Kan zich uiten in: cynisme, provocaties, = fase van weigering, intimidatie, paniek. Er kunnen
fysieke of verbale dreigingen geuit worden.
Persoon is niet in staat om keuzes te maken, omgeving wordt gezien als bedreigend.
Interventiemogelijkheden:
= controle overnemen: niet meer hulp aanbieden, grenzen stellen: duidelijke en helde
manier. Kies een houding die bij jezelf past. Het is belangrijk hoe men iets zegt! Houding =
directief. Vb: STOP, GENOEG
