Basisboek Beroepsethiek voor
Social Work
H1: Wat is het morele perspectief?
Men kan op 3 manieren naar een casus kijken:
1. Feiten
2. Naar hoe mensen zich voelen
3. Naar welke normen en waarden zij hanteren
Moraal: heeft betrekking op opvattingen, oordelen en beslissingen van waaruit
wij handelen en uitdrukken wat wij goed vinden. Een keuze van goed handelen
moet uiteindelijk worden gebaseerd op argumenten.
1.1 Drie perspectieven: moreel, feitelijk, subjectief
Tabel 1.1 Het driewereldenmodel van Habermas en Van der Laan
Perspectief Onderwerp Soort bewering Geldigheidsclai
(wereld) m
Cognitief Feiten Feitelijke Wat is waar?
Normatief Normen en Normatieve Wat is goed?
(sociaal) waarden
Subjectief Gevoelens Expressieve Wat is
(mening) waarachtig?
Waarden: collectieve voorstellingen omtrent het goede leven en de goede
maatschappij. Morele waarden zijn culturele waarden.
Normen: handelingsvoorschriften over wat wij in een bepaalde situatie behoren
te doen.
Vanuit welke waarde streeft iemand een norm na?
Moraal: het geheel van opvattingen, beslissingen en handelingen waarmee
mensen uitdrukken wat zij behoorlijk vinden. Moraal staat voor morele waarden
als vrijheid, rechtvaardigheid zoals die worden gerealiseerd in het
praktijkhandelen.
Ethiek: de reflectie op het morele handelen, analyseren en kritische vragen
stellen. Ethiek gaat in op argumenten om mogelijk alternatieven aan te dragen.
Descriptieve ethiek: wanneer je beschrijft welke waarden en normen worden
gehanteerd in een praktijksituatie. Je beschrijft vanuit welke opvattingen er wordt
gehandeld, maar je neemt geen standpunt in.
Normatieve ethiek: je hanteert de morele norm om tot een oordeel te komen.
Bijv. gedrag afkeuren omdat je het discriminerend vindt.
1.2 Hoe ontwikkelen waarden en normen zich?
1.2.1 De ontwikkeling van het geweten
De Amerikaans psycholoog L. Kohlberg heeft twintig jaar lang onderzoek gedaan
naar de ontwikkeling van het geweten van mensen. Volgens hem verloopt de
1
, ontwikkeling van het geweten volgens een vast patroon ongeacht inhoud betreft
waarden, normen en cultuur.
Mensen in een hogere fase zijn beter in staat morele problemen op te lossen. In
iedere fase is een bepaalde denktrant kenmerkend, een karakteristieke manier
om problemen op te lossen. De volgorde van fasen ligt zit in de redenen die voor
de oordelen worden gegeven. Kohlbergs systeem is een algemene beschrijving
dat je inzicht geeft inde wijze waarop het geweten van de mens zich ontwikkelt.
Het betekent echter niet dat alle volwassen mensen deze gehele
gewetensontwikkeling hebben doorlopen gezien het moreel gecompliceerd in
elkaar zit. Voor veel volwassenen geldt dat zij ook vaak nog beslissingen nemen
vanuit het conventionele stadium. Velen halen het laatste stadium niet.
Volgens Kohlberg kun je het morele oordelen bewust ontwikkelen bij kinderen
door in iedere fase de juiste stimulans te geven. Mensen zijn in dit opzicht dus
opvoedbaar. Een voorbeeld kan zijn in de schoolklas discussiëren over morele
dilemma’s.
3 fasen in de ontwikkeling van het geweten:
1. Preconventionele stadium: straf en beloning staan centraal
In deze periode van gewetensontwikkeling worden de eerste morele afwegingen
gemaakt. Gevoelens van angst om straf te krijgen en verlangen naar beloning
zijn bepalend voor het gedrag. In dit stadium realiseert een kind zich niet
‘waarom’ iets wel of niet mag. De keuze hangt samen met wat bijvoorbeeld de
vader/moeder ervan vindt.
Later in het preconventionele stadium komt bij ethische keuzes steeds meer het
eigen gewin voorop te staan. Als je iets voor een ander doet, wil je er ook iets
voor terugkrijgen. In dit stadium is weinig gevoel voor een ander. ‘Als ik met jouw
pop mag spelen, mag jij op mijn schommel.’
2. Conventionele stadium: de groep staat centraal
Kenmerkend zijn ‘Iedereen doet het’ en het groeiend besef van het belang van
regels en afspraken. Het gevoel van schaamte en het gevoel van angst om niet
bij de groep te horen zijn op deze leeftijd van groot belang. In dit stadium leren
kinderen om zich in te leven in anderen. Later in dit stadium dringt het besef door
dat er bepaalde regels en afspraken moeten worden gemaakt waaraan iedereen
zich moet houden.
3. Postconventionele stadium: keuze van eigen waarden
De ontwikkeling van het geweten is nu voltooid en volwassen. Dit stadium wordt
gekenmerkt door het vormen van eigen waarden, wat voor jou belangrijk is en
wat richting geeft aan je eigen leven. Dat kan ook betekenen dat je het niet eens
bent met regels en wetten. Gevoelens van rechtvaardigheid en eerbied voor de
ander staan hier centraal, zelfrespect en respect voor anderen.
De ontwikkeling van motieven in verschillende stadia:
1. Angst voor straf, zoeken naar beloning (peuter/kleuter)
2. Gehoorzaamheid aan het gezag (kleuter/ basisschoolkind)
3. Eigen voordeel bij goed handelen (basisschoolkind en puberteit)
4. Wat mijn groep vindt, is goed (puber)
5. Regels voor intermenselijk verkeer zijn belangrijk (puber /adolescent)
6. Rechten en waardigheid van ieders individu respecteren (adolescent /
jongvolwassene)
7. In open gesprekken zoeken naar de hoogste vorm van menselijkheid
(volwassen)
2
Social Work
H1: Wat is het morele perspectief?
Men kan op 3 manieren naar een casus kijken:
1. Feiten
2. Naar hoe mensen zich voelen
3. Naar welke normen en waarden zij hanteren
Moraal: heeft betrekking op opvattingen, oordelen en beslissingen van waaruit
wij handelen en uitdrukken wat wij goed vinden. Een keuze van goed handelen
moet uiteindelijk worden gebaseerd op argumenten.
1.1 Drie perspectieven: moreel, feitelijk, subjectief
Tabel 1.1 Het driewereldenmodel van Habermas en Van der Laan
Perspectief Onderwerp Soort bewering Geldigheidsclai
(wereld) m
Cognitief Feiten Feitelijke Wat is waar?
Normatief Normen en Normatieve Wat is goed?
(sociaal) waarden
Subjectief Gevoelens Expressieve Wat is
(mening) waarachtig?
Waarden: collectieve voorstellingen omtrent het goede leven en de goede
maatschappij. Morele waarden zijn culturele waarden.
Normen: handelingsvoorschriften over wat wij in een bepaalde situatie behoren
te doen.
Vanuit welke waarde streeft iemand een norm na?
Moraal: het geheel van opvattingen, beslissingen en handelingen waarmee
mensen uitdrukken wat zij behoorlijk vinden. Moraal staat voor morele waarden
als vrijheid, rechtvaardigheid zoals die worden gerealiseerd in het
praktijkhandelen.
Ethiek: de reflectie op het morele handelen, analyseren en kritische vragen
stellen. Ethiek gaat in op argumenten om mogelijk alternatieven aan te dragen.
Descriptieve ethiek: wanneer je beschrijft welke waarden en normen worden
gehanteerd in een praktijksituatie. Je beschrijft vanuit welke opvattingen er wordt
gehandeld, maar je neemt geen standpunt in.
Normatieve ethiek: je hanteert de morele norm om tot een oordeel te komen.
Bijv. gedrag afkeuren omdat je het discriminerend vindt.
1.2 Hoe ontwikkelen waarden en normen zich?
1.2.1 De ontwikkeling van het geweten
De Amerikaans psycholoog L. Kohlberg heeft twintig jaar lang onderzoek gedaan
naar de ontwikkeling van het geweten van mensen. Volgens hem verloopt de
1
, ontwikkeling van het geweten volgens een vast patroon ongeacht inhoud betreft
waarden, normen en cultuur.
Mensen in een hogere fase zijn beter in staat morele problemen op te lossen. In
iedere fase is een bepaalde denktrant kenmerkend, een karakteristieke manier
om problemen op te lossen. De volgorde van fasen ligt zit in de redenen die voor
de oordelen worden gegeven. Kohlbergs systeem is een algemene beschrijving
dat je inzicht geeft inde wijze waarop het geweten van de mens zich ontwikkelt.
Het betekent echter niet dat alle volwassen mensen deze gehele
gewetensontwikkeling hebben doorlopen gezien het moreel gecompliceerd in
elkaar zit. Voor veel volwassenen geldt dat zij ook vaak nog beslissingen nemen
vanuit het conventionele stadium. Velen halen het laatste stadium niet.
Volgens Kohlberg kun je het morele oordelen bewust ontwikkelen bij kinderen
door in iedere fase de juiste stimulans te geven. Mensen zijn in dit opzicht dus
opvoedbaar. Een voorbeeld kan zijn in de schoolklas discussiëren over morele
dilemma’s.
3 fasen in de ontwikkeling van het geweten:
1. Preconventionele stadium: straf en beloning staan centraal
In deze periode van gewetensontwikkeling worden de eerste morele afwegingen
gemaakt. Gevoelens van angst om straf te krijgen en verlangen naar beloning
zijn bepalend voor het gedrag. In dit stadium realiseert een kind zich niet
‘waarom’ iets wel of niet mag. De keuze hangt samen met wat bijvoorbeeld de
vader/moeder ervan vindt.
Later in het preconventionele stadium komt bij ethische keuzes steeds meer het
eigen gewin voorop te staan. Als je iets voor een ander doet, wil je er ook iets
voor terugkrijgen. In dit stadium is weinig gevoel voor een ander. ‘Als ik met jouw
pop mag spelen, mag jij op mijn schommel.’
2. Conventionele stadium: de groep staat centraal
Kenmerkend zijn ‘Iedereen doet het’ en het groeiend besef van het belang van
regels en afspraken. Het gevoel van schaamte en het gevoel van angst om niet
bij de groep te horen zijn op deze leeftijd van groot belang. In dit stadium leren
kinderen om zich in te leven in anderen. Later in dit stadium dringt het besef door
dat er bepaalde regels en afspraken moeten worden gemaakt waaraan iedereen
zich moet houden.
3. Postconventionele stadium: keuze van eigen waarden
De ontwikkeling van het geweten is nu voltooid en volwassen. Dit stadium wordt
gekenmerkt door het vormen van eigen waarden, wat voor jou belangrijk is en
wat richting geeft aan je eigen leven. Dat kan ook betekenen dat je het niet eens
bent met regels en wetten. Gevoelens van rechtvaardigheid en eerbied voor de
ander staan hier centraal, zelfrespect en respect voor anderen.
De ontwikkeling van motieven in verschillende stadia:
1. Angst voor straf, zoeken naar beloning (peuter/kleuter)
2. Gehoorzaamheid aan het gezag (kleuter/ basisschoolkind)
3. Eigen voordeel bij goed handelen (basisschoolkind en puberteit)
4. Wat mijn groep vindt, is goed (puber)
5. Regels voor intermenselijk verkeer zijn belangrijk (puber /adolescent)
6. Rechten en waardigheid van ieders individu respecteren (adolescent /
jongvolwassene)
7. In open gesprekken zoeken naar de hoogste vorm van menselijkheid
(volwassen)
2
