Systeemtheorie:
Contextuele hulpverlening
Inleiding:
Bij contextuele denken wordt er juist van uitgegaan dat een mens nooit alleen is of op zichzelf
staat. Hij is altijd met talloze zichtbare en onzichtbare banden verbonden met de mensen om hem
heen.
Binnen een familie ontwikkelen zich relatiepatronen, normen en waarden die door de generaties
heen worden overgedragen. Het contextuele denken gaat ervan uit dat de pijn en moeite in
iemands leven, en de problemen die hij ervaart in relaties met andere mensen in grote mate
samenhangen met relatie patronen die zich gevormd hebben in het gezin van herkomst. Maar ook
dat de kracht tot verandering en vernieuwing in diezelfde familie gevonden kan worden.
Het contextuele gedachtegoed is ontwikkeld door de Amerikaanse-Hongaarse psychiater en
gezinstherapeut Ivan Nagy.
Het contextuele denken kleurt in belangrijke mate de manier waarop je kijkt naar mensen en hun
omstandigheden of problematiek.
H1: Het begrip context.
De contextuele hulpverlening dankt haar naam aan het begrip context. Dit begrip is kenmerkend
voor de benadering en maakt meteen duidelijk waarin deze zich onderscheidt van andere
benaderingen binnen de hulpverlening.
Deze benadering binnen de hulpverlening die ziet een mens nooit solidair, ieder mens is verweven
met de mensen om hem heen. Het begrip context verwijst dan ook naar dit netwerk van
betekenisvolle relaties.
In de eerste plaats gaat het daarbij om directe familie relaties, hiertoe behoort de kleine kring van
het gezin waarin iemand is opgegooid of dat hij op dit moment deel van uitmaakt. Maar ook het
grotere familieverband behoort tot de context van een persoon.
Deze benadering heeft nadrukkelijk oog voor de samenhang tussen de verschillende generaties
waaruit iemand is voortgekomen. Ze kijkt daarbij naar de verbondenheid in drie of vier generaties.
Familie relaties worden ook wel gegeven relaties genoemd, omdat deze mensen onlosmakelijk bij
hem horen.
Verworven relaties zijn relaties die iemand in de loop van zijn leven op doet bijvoorbeeld
klasgenoten, buren, vrienden en collega’s.
Een regenboog gezin zijn gezinnen waar sprake is van zowel gegeven als verworven relaties; met
twee partners van het zelfde geslacht die samen de kinderen opvoeden, of een gezin met meer
dan twee ouders, waarvan tenminste een ouder niet heteroseksueel is.
Praktisch hulpmiddel om naar die verbondenheid tussen de verschillende generaties zichtbaar te
maken, is een genogram. Dit is een gevisualiseerde stamboom, waarin met behulp van symbolen
de samenstelling van de familie wordt weergegeven. Een genogram bestaat uit vier of anders uit
tenminste drie generaties. Allerlei gegevens uit de anamnese van een cliënt worden hier in
opgenomen even als belangrijke gebeurtenissen uit zijn leven en dat van zijn ouders, grootouders.
Een groot voordeel van het maken van de genogram is dat het informatie ordent en inzichtelijk
maakt. Een genogram fungeert als het waren als een soort kapstok waar verhalen, gebeurtenissen
en allerlei informatie aan opgehangen kunnen worden. Het genogram is een goed hulpmiddel om
overzicht te krijgen en te bewaren.
Sommige hulpverleners geven de opdracht om een genogram te maken aan de cliënt als
huiswerk, het voordeel van deze werkwijze is dat cliënten veelal in gesprek gaan met mijn ouders
of andere familieleden om de gegevens die ze niet hebben na te vragen. Op deze manier is de
eerste opstap naar een verder gesprek met belangrijke personen in de context al gezet. Sommige
hulpverleners maken het genogram zelf door vragen te stellen aan de client. Een derde manier om
het genogram te gebruiken is, dat de hulpverlening en de cliënt het samen maken.
, In het contextuele denken wordt er van uitgegaan dat is een groot deel van de pijn en de vreugde
in het persoonlijke leven en in de levensgeschiedenis van een persoon wordt bepaald door de
intergenerationele context waarbinnen hij geboren is. En dat problemen die iemand later in zijn
leven ervaart in verworven relaties in grote mate samenhangen met gedrag's en relatiepatronen
zoals zich die hebben ontwikkeld in het gezin van herkomst. Het is daarom van groot belang oog
te krijgen voor datgene wat binnen de context van je cliënt speelt en wordt overgedragen. Hierbij
zijn vier aspecten te onderscheiden; erfelijke aanleg, sociale omgevingsfactoren, gewoonten en
gebruiken en nomen en waarden.
Erfelijke aanleg; in de eerste plaats speelt erfelijkheid (nature) een grote rol. Hierbij gaat het om
eigenschappen van iemand die door genetische aanleg zijn bepaald. Bijvoorbeeld, blond haar,
wipneuzen en dyslexie.
Sociale omgevingsfactoren; in de tweede plaats gaat het om eigenschappen die niet of niet in de
eerste plaats genetisch zijn bepaald, maar waar opvoeding en leef omstandigheden een
belangrijke rol in spelen (nurture). Karakter eigenschappen en talenten zijn niet alleen genetisch
bepaald, maar worden ook in de sociale omgang gevormd.
Gewoonten en gebruiken; hiervoor geldt zeker dat ze binnen de persoonlijke omgang tussen
ouders en kinderen worden overgedragen. Het gaat hier om dingen die wij altijd zo doen terwijl
het er in andere gezinnen heel anders aan toe gaat.
Normen en waarden; veel gewoonten en gebruiken vinden hun oorsprong in opvattingen over wat
hoort en niet hoort. Het gaat dan om de normen en waarden die de familie houvast geven in het
leven. Bijvoorbeeld; gasten kunnen altijd mee eten, beter geven dan nemen en over moeilijke
dingen niet praten.
Een hulpverlener die werkt vanuit de contextuele benadering ziet een cliënt niet als een los
opzichzelfstaand individu. Hij beziet deze mensen binnen zijn eigen context; het geheel van
betekenisvolle gegeven en verworven relaties waarvan hij deel uit maakt en waar uit hij is
voortgekomen. Contextuele hulpverlening heeft nadrukkelijk aandacht en oog voor deze context.
H2: Relationele ethiek en de vier dimensies.
In het vorige hoofdstuk bij de vier belangrijke aspecten van het familie erfgoed genoemd; erfelijke
aanleg, sociale omgeving's factoren, gebruiken en gewoonten en normen en waarden. Maar hoe
helpend ze ook zijn, toch geven deze principes niet de kern van het contextuele denken weer.
Fundamenteel in de benadering van Nagy is de relationele ethiek; hij gaat ervan uit dat de basis
van menselijke relaties wordt gevormd doordat mensen aan elkaar geven en van elkaar
ontvangen. Geven en ontvangen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Nagy gaat ervan uit dat
rechtvaardig is dat je in relaties maar geven en ontvangen. In de contextuele benadering wordt
deze dynamische balans tussen geven en ontvangen dan ook wel de dimensie van de rationele
ethiek genoemd. Bij ethiek gaat het om de vraag of relaties rechtvaardig zijn of niet. Dat betekent
dat alle betrokkenen in een relatie of gezinssysteem daarin mogen geven en ontvangen. Het
geven en ontvangen hoeft niet altijd in evenwicht te zijn soms kan iemand minder geven maar wel
ontvangen (zorg). Hij spreekt dan ook over rechtvaardigheid in die balans; wordt aan de ontvanger
en aan de gever recht gedaan? Contextueel werkers spreken ook vaak over de vierde dimensie
wanneer ze het over de relationele ethiek hebben.
Kenmerkend voor de visie van Nagy is dat een kind in niet alleen recht op heeft om van zijn
ouders te ontvangen wat hij nodig heeft, maar dat hij evenzeer het recht heeft aan hem te mogen
geven. Door te geven wat bij hem, Zijn leeftijd en ontwikkeling past, gooit iemand uit tot een
evenwichtige volwassenen die in staat is betrouwbare en veilige relaties aan te gaan met andere
mensen. Het kan gebeuren dat een kind van zijn ouders niet ontvangt wat het nodig heeft, allerlei
mogelijke oorzaken spelen hierin een rol, wanneer een ouders zelf als kind tekort is gekomen zal
hij moeilijk in de behoefte kunnen voorzien van zijn eigen kind. Het patroon, de blauwdruk voor de
balans tussen geven en ontvangen ontwikkelt zich dus in het gezin waarin iemand opgegroeid, in
de gegeven relaties.
Contextuele hulpverlening
Inleiding:
Bij contextuele denken wordt er juist van uitgegaan dat een mens nooit alleen is of op zichzelf
staat. Hij is altijd met talloze zichtbare en onzichtbare banden verbonden met de mensen om hem
heen.
Binnen een familie ontwikkelen zich relatiepatronen, normen en waarden die door de generaties
heen worden overgedragen. Het contextuele denken gaat ervan uit dat de pijn en moeite in
iemands leven, en de problemen die hij ervaart in relaties met andere mensen in grote mate
samenhangen met relatie patronen die zich gevormd hebben in het gezin van herkomst. Maar ook
dat de kracht tot verandering en vernieuwing in diezelfde familie gevonden kan worden.
Het contextuele gedachtegoed is ontwikkeld door de Amerikaanse-Hongaarse psychiater en
gezinstherapeut Ivan Nagy.
Het contextuele denken kleurt in belangrijke mate de manier waarop je kijkt naar mensen en hun
omstandigheden of problematiek.
H1: Het begrip context.
De contextuele hulpverlening dankt haar naam aan het begrip context. Dit begrip is kenmerkend
voor de benadering en maakt meteen duidelijk waarin deze zich onderscheidt van andere
benaderingen binnen de hulpverlening.
Deze benadering binnen de hulpverlening die ziet een mens nooit solidair, ieder mens is verweven
met de mensen om hem heen. Het begrip context verwijst dan ook naar dit netwerk van
betekenisvolle relaties.
In de eerste plaats gaat het daarbij om directe familie relaties, hiertoe behoort de kleine kring van
het gezin waarin iemand is opgegooid of dat hij op dit moment deel van uitmaakt. Maar ook het
grotere familieverband behoort tot de context van een persoon.
Deze benadering heeft nadrukkelijk oog voor de samenhang tussen de verschillende generaties
waaruit iemand is voortgekomen. Ze kijkt daarbij naar de verbondenheid in drie of vier generaties.
Familie relaties worden ook wel gegeven relaties genoemd, omdat deze mensen onlosmakelijk bij
hem horen.
Verworven relaties zijn relaties die iemand in de loop van zijn leven op doet bijvoorbeeld
klasgenoten, buren, vrienden en collega’s.
Een regenboog gezin zijn gezinnen waar sprake is van zowel gegeven als verworven relaties; met
twee partners van het zelfde geslacht die samen de kinderen opvoeden, of een gezin met meer
dan twee ouders, waarvan tenminste een ouder niet heteroseksueel is.
Praktisch hulpmiddel om naar die verbondenheid tussen de verschillende generaties zichtbaar te
maken, is een genogram. Dit is een gevisualiseerde stamboom, waarin met behulp van symbolen
de samenstelling van de familie wordt weergegeven. Een genogram bestaat uit vier of anders uit
tenminste drie generaties. Allerlei gegevens uit de anamnese van een cliënt worden hier in
opgenomen even als belangrijke gebeurtenissen uit zijn leven en dat van zijn ouders, grootouders.
Een groot voordeel van het maken van de genogram is dat het informatie ordent en inzichtelijk
maakt. Een genogram fungeert als het waren als een soort kapstok waar verhalen, gebeurtenissen
en allerlei informatie aan opgehangen kunnen worden. Het genogram is een goed hulpmiddel om
overzicht te krijgen en te bewaren.
Sommige hulpverleners geven de opdracht om een genogram te maken aan de cliënt als
huiswerk, het voordeel van deze werkwijze is dat cliënten veelal in gesprek gaan met mijn ouders
of andere familieleden om de gegevens die ze niet hebben na te vragen. Op deze manier is de
eerste opstap naar een verder gesprek met belangrijke personen in de context al gezet. Sommige
hulpverleners maken het genogram zelf door vragen te stellen aan de client. Een derde manier om
het genogram te gebruiken is, dat de hulpverlening en de cliënt het samen maken.
, In het contextuele denken wordt er van uitgegaan dat is een groot deel van de pijn en de vreugde
in het persoonlijke leven en in de levensgeschiedenis van een persoon wordt bepaald door de
intergenerationele context waarbinnen hij geboren is. En dat problemen die iemand later in zijn
leven ervaart in verworven relaties in grote mate samenhangen met gedrag's en relatiepatronen
zoals zich die hebben ontwikkeld in het gezin van herkomst. Het is daarom van groot belang oog
te krijgen voor datgene wat binnen de context van je cliënt speelt en wordt overgedragen. Hierbij
zijn vier aspecten te onderscheiden; erfelijke aanleg, sociale omgevingsfactoren, gewoonten en
gebruiken en nomen en waarden.
Erfelijke aanleg; in de eerste plaats speelt erfelijkheid (nature) een grote rol. Hierbij gaat het om
eigenschappen van iemand die door genetische aanleg zijn bepaald. Bijvoorbeeld, blond haar,
wipneuzen en dyslexie.
Sociale omgevingsfactoren; in de tweede plaats gaat het om eigenschappen die niet of niet in de
eerste plaats genetisch zijn bepaald, maar waar opvoeding en leef omstandigheden een
belangrijke rol in spelen (nurture). Karakter eigenschappen en talenten zijn niet alleen genetisch
bepaald, maar worden ook in de sociale omgang gevormd.
Gewoonten en gebruiken; hiervoor geldt zeker dat ze binnen de persoonlijke omgang tussen
ouders en kinderen worden overgedragen. Het gaat hier om dingen die wij altijd zo doen terwijl
het er in andere gezinnen heel anders aan toe gaat.
Normen en waarden; veel gewoonten en gebruiken vinden hun oorsprong in opvattingen over wat
hoort en niet hoort. Het gaat dan om de normen en waarden die de familie houvast geven in het
leven. Bijvoorbeeld; gasten kunnen altijd mee eten, beter geven dan nemen en over moeilijke
dingen niet praten.
Een hulpverlener die werkt vanuit de contextuele benadering ziet een cliënt niet als een los
opzichzelfstaand individu. Hij beziet deze mensen binnen zijn eigen context; het geheel van
betekenisvolle gegeven en verworven relaties waarvan hij deel uit maakt en waar uit hij is
voortgekomen. Contextuele hulpverlening heeft nadrukkelijk aandacht en oog voor deze context.
H2: Relationele ethiek en de vier dimensies.
In het vorige hoofdstuk bij de vier belangrijke aspecten van het familie erfgoed genoemd; erfelijke
aanleg, sociale omgeving's factoren, gebruiken en gewoonten en normen en waarden. Maar hoe
helpend ze ook zijn, toch geven deze principes niet de kern van het contextuele denken weer.
Fundamenteel in de benadering van Nagy is de relationele ethiek; hij gaat ervan uit dat de basis
van menselijke relaties wordt gevormd doordat mensen aan elkaar geven en van elkaar
ontvangen. Geven en ontvangen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Nagy gaat ervan uit dat
rechtvaardig is dat je in relaties maar geven en ontvangen. In de contextuele benadering wordt
deze dynamische balans tussen geven en ontvangen dan ook wel de dimensie van de rationele
ethiek genoemd. Bij ethiek gaat het om de vraag of relaties rechtvaardig zijn of niet. Dat betekent
dat alle betrokkenen in een relatie of gezinssysteem daarin mogen geven en ontvangen. Het
geven en ontvangen hoeft niet altijd in evenwicht te zijn soms kan iemand minder geven maar wel
ontvangen (zorg). Hij spreekt dan ook over rechtvaardigheid in die balans; wordt aan de ontvanger
en aan de gever recht gedaan? Contextueel werkers spreken ook vaak over de vierde dimensie
wanneer ze het over de relationele ethiek hebben.
Kenmerkend voor de visie van Nagy is dat een kind in niet alleen recht op heeft om van zijn
ouders te ontvangen wat hij nodig heeft, maar dat hij evenzeer het recht heeft aan hem te mogen
geven. Door te geven wat bij hem, Zijn leeftijd en ontwikkeling past, gooit iemand uit tot een
evenwichtige volwassenen die in staat is betrouwbare en veilige relaties aan te gaan met andere
mensen. Het kan gebeuren dat een kind van zijn ouders niet ontvangt wat het nodig heeft, allerlei
mogelijke oorzaken spelen hierin een rol, wanneer een ouders zelf als kind tekort is gekomen zal
hij moeilijk in de behoefte kunnen voorzien van zijn eigen kind. Het patroon, de blauwdruk voor de
balans tussen geven en ontvangen ontwikkelt zich dus in het gezin waarin iemand opgegroeid, in
de gegeven relaties.
